Morgunblaðið - 03.07.1968, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3. JÚLÍ 1968
17
Kristmann Guðmundssoii skrifar um;
Sænskar bækur
Mai Zetterling hefur gefið út
á sænsku bók þó er hún ritaði
upprunalega á enska tungu, og
nefnir á því máli „Night games.“
Marianne Gerland-Ekroth hefur
aðstoðað höfundinn við þýðing-
una, en sagan nefnist á sænsk-
unni „Nattlek.“ Bókin hefur þeg-
ar verið kvikmynduð og vaki'ð
athygli, að minnsta kosti í Sví-
þjóð. Hún er að því leyti nokkuð
sérstæð meðal nýtízkulegra bók-
mennta á Norðurlöndum, að hún
er jákvæð í boðun sinni, enda
þótt frásögnin fjalli að miklu
leyti um myrkustu og óþverra-
legustu hliðar mannlífsins.
Lesandinn kynnist ungum
manni, sem er alinn upp í alls-
nægtum og ríkidæmi, í höll einni
á Englandi. (Höll sú gæti raun-
ar alveg eins verið staðsett í
Sviþjó'ð eða einhverju öðru vel-
ferðarríki.) Móðir þessa unga
manns lifir hinu „ljúfa“ lífi ríkra
Evrópumanna, falleg kona, en
gjörspillt. Sonur hennar elskar
hana í bernsku sinni og þráir
ástúð hennar svo mjög að hann
verður algjörlega háður áhrifa-
valdi hennar — og hinnar gömlu
hallar forfeðra hans, þar sem
andrúmsloftið er megnað af alda
gamalli spillingu. Höf. lýsir þess-
ari konu sem „ett förföriskt över-
klassfnask, omattlig og inbilsk
med ett förvirrat kannsloliv."
Hún hefur mjög slæm áhrif á
kynferðis- og aðrar kenndir hins
uppvaxandi drengs, og stefnir
yfirleitt öllu lífi hans í hinn
mesta háska. Það er nokkur bót
í máli að hún er sjaldan heima,
en í fjarveru hennar er drengsins
gætt af geðveikri frænku hans,
sem hefur bæði ill og góð áhrif
á hann. Vinir mó’ðurinnar verða
einnig vinir hans, er hann vex
upp, en þeir eru hver öðrum
andstyggilegri, kynvilltir, sad-
istar og sníkjudýr. Eina ljósglæt-
an í þessu safni er Mariana, ung
stúlka, heitmey unga mannsins
og býr hjá honum í höllinni.
Henni líður þar illa og er um
skeið alvarlega veik, en nær aft-
ur heilsu og þraukar í þessari
svínastíu, í von um betri tíma.
— Ungi maðurinn vill mjög
gjarnan losna undan áhrifum
móðurinnar og vinanna, og ekki
sízt hallarinnar, en skortir lengi
vel þrek til þess. Móðirin hefur
að vísu farizt í bílslysi, á ung-
lingsárum hans, en líf hennar er
eftir sem áður bundið höllinni
og örlagaríkt í huga sonarins
En innst inni er hann heilbrigð-
ur, að minnsta kosti kynferðis-
lega, og honum tekst að lokum,
með aðstoð ástmeyjar sinnar, að
losna vi'ð geðflækju sína og
brjóta allar brýr að baki sér á
mjög róttækan hátt: Hann rek
ur burtu allt þjónaliðið og
sníkjugestina og sprengir höllina
í loft upp, með öllu sem í henni
er, en þar var samansafnað auð
æfum margra kynslóða. Slipp
og snauð ganga ungu hjónin
burt frá þessu myrka óðali, út í
heiminn og framtíðina.
Þetta er byrjandaverk, með
kostum þess og göllum. Margt er
heldur óljóst, einkum í hinni sál
fræðilegu rannsókn og þróun
persónanna, en margt er líka vel
gert, ekki sízt lýsingarnar á því
sem miður fer, og hugarstríði
unga mannsins. Persónulýsing
hans og sumra vinanna er vel af
hendi leyst, en Mariana er þoku-
kennd. Margar atvikalýsingar
eru ágætar, og leiftrandi góðir
sprettir í frásögninni; höllinni er
einnig vel lýst. Þetta er alvarleg
bók, gerð af samvizkusemi og
ábyrg’ðartilfinningu, og gallar
hennar ekki meiri en það, að þeir
eru hvergi til stórlýta. Það er
auðséð að höf. hefur gert sér far
um að vinna vel, en skortur á
kunnáttu og þjálfun er nokkuð
augljós. Vel mætti gizka á að
þessi saga sé upphaf rithöfunda
ferils, sem gæti orðið mikilsverð
ur.
„Grekisk By“, eftirVivi Herd-
man, er ljúf og læsileg bók, sem
fjallar um bæi á grísku eyjunum
og íbúa þeirra: Korfu og Rho-
dos. Höf. hefur dvalizt árum sam
an í Grikklandi, kann málið vel
og þekkir fólkið, einkum fátækl-
ingana sem berjast fyrir lífi sínu
gegn ofurvaldi ríkari samþegna
sinna. Þessar blásnauðu mann-
eskjur lifa í lýsingum höf.; þeim
er svo vel lýst áð lesandanum
finnst sem hann hafi kynnzt
þeim persónulega. Þær eru gott
fólk og gjöfullt í fátækt sinni,
barnslegar sálir, sem illa er far-
Þetta er ekkert stórverk, en
haglega gert og frásögnin víða
frábær. Lítil bók, en lagleg.
Elsa Grave er kunn sem ljóð-
skáld, en hefur einnig ritað að
minnsta kosti sex bækur í
óbundnu máli. Nýja sagan henn-
ar nefnist „Medan vi lá och sov“.
(Norstedt). Hún gerist í stríðinu
og fjallar um sænska borgara-
fjölskyldu — lesandanum skilst
að frúin sé þýzk, þótt ekki geti
höf. þess beinlínis. Elisa heitir
hún, og á ættingja meðal þjóðar
sem tekur þátt í stríðinu. Einn
þeirra, ungur piltur í einkennis-
búningi og vopnaður, kemur í
heimsókn eina nóttina.
Frásögnin er nýtízkuleg að
nokkru leyti, en hvergi til skaða,
og skáldkonan sty*ðst að öðru
leyti við erfðavenjur bókmennt-
anna. Mannlýsingarnar eru góð-
ar, yfirleitt, einkum er amman
hreinasta perlá. Hún er orðin
svo kölkuð að hún þekkir ekki
heimilisfólkið, afkomendur sina,
en man flyksur úr fortíðinni og
þráir manninn sinn, sem er löngu
sálaður og var mesti gosi. Hún
er alltaf að reyna að komast
heim og veit að hún þarf að fara
með járnbrautarlest, en hvert
veit hún ekki. Húsbóndinn, sonur
hennar, er kúgaður af konu
sinni, Elisu, en dæturnar, Livia
og Nina, eru táningar, og bá'ðar
í uppreistarhug gagnvart foreldr-
unum; en systir frúarinnar, An-
ette, er piparmey og hálfgerður
húskross. Fjölskyldan á heima á
búgarði, í námunda við stóra
borg, og í útjaðri frásagnarinnar
eru ráðsmaðurinn og kona hans,
en auk þess gríðarmikill haugur
af húsdýraáburði, sem alltaf er
að stækka og á bráðum að selj-
ast fyrir stórfé, en er mikill
þyrnir í augum frúarinnar —
táknræn mynd, er hefur allmikla
þýðingu í bókinni. Lýsingin á
því, þegar húsbóndinn hefur eins
konar kynmök við þennan haug,
flettir ofan af rotnuninni í lífi
fjölskyldunnar, sem um leið er
táknmynd þjóðfélagsins. Öll fjöl-
skyldan er hreinlega a'ð drepast
úr leiðindum, og loftvarnamerk-
ið, kastljósin og flugvéladrun-
urnar eru henni mjög svo vel-
komin dægrastytting. Og útlendi
hermaðurinn, er leitar skjóls hjá
henni — lesandanum skilst að
hann hafi flúið úr herþjónust-
unni — er aufúsugestur dætrun-
um, en frúin, frænka hans, er
hrædd um að hann muni tál-
draga stúlkurnar og koma óorði
á fjölskylduna; einnig er hún
smeik við vopn þau er hann hef-
ur lagt frá sér í forstofunni.
En dvöl piltsins verður ekki löng,
það eru skuggalegir menn að
leita hans og svartur bíll bíður
eftir honum úti í næturmyrkn
inu. Hann hefur stolizt út með
frænku sinni, Liviu, sömu nótt
sem ömmunni hefur loks tekizt
að komast út úr húsinu og flýja
frá afkomendum sínum. Sonur
hennar hefur raunar opna’ð fyr-
ir henni. Hann vorkennir gömlu
konunni, og langar undir niðri
til að losa við hana, veit að hún
muni fara sér að voða, leitar
hennar þó, með hangandi hendi,
samkvæmt skipun konu sinnar.
Gamla konan er að skeggræða
við sefið á bakka djúprar tjarn
ar, og hann vonar að hún álpist
þar útí, en páfugl fjölskyldunn-
ar, sem einnig hefur táknræna
merkingu í sögunni, vekur at-
hygli gömlu konunnar, á síðasta
augnabliki, og gengur á undan
henni með gó'ðu eftirdæmi burt
frá háskanum.
Meðan þessu fer fram, er An-
ette, piparmeéjan, að leita að
dætrum hússins, sem útlendi her
maðurinn hefur lokkað út í fagra
sumarnóttina og eru nú horfnar.
Móðirin, Elisa, er auðvitað í
uppnámi útaf þessu öllusaman,
og ekki batnar ástandið þegar
yngri systirin loks kemur í leit-
irnar. Piparmeyjan þveitist um
nágrennið, töfruð af nóttinni og
minningum um löngu liðnar næt-
ur, en einkum hrædd og kvíð-
in, því a'ð hún sér ekki betur en
að skuggalegir, dökkklæddir
menn séu á ferli, og skjótist bak
við tré hér og þar. Þá verður hún
einnig vör við svarta bílinn, sem
bíður.
Þetta virðist kannski ekki
merkilegur efniviður, en með
hann er haglega farið, hulu
draums og martraðar brugðið yf-
ir umhverfið, en allt notað tákn-
rænt, atburðir næturinnar og
sýna og vara við: Maður stingur
höfðinu í sandinn, maður er ekki
sekur um neitt sem aðrir gera,
enda þótt maður sé beinlínis
valdur að því, það sem gerist
utan heimilis og fjölskyldu varð-
ar mann ekkert um; — lesandinn
skynjar hvernig hið illa finnur
sér allsstaðar farvegi gegnum
vanrækslusyndir og ábyrgðar-
leysi, eigingirni og samúðarkort.
Málsmeðferð höf. er sérstak-
lega góð, og henni lætur einkar
vel að gefa í skyn meira en hún
segir og vekja lesandann til um-
hugsunar. Þetta er fremur lítil
bók, en eftirtektarverð og vel
unnin.
Nú á tíð er mikið rætt um
nýtízkulegan skáldskap, ekki að-
eins í ljóði, heldur einnig í prósa.
Raunar er sagt að fátt sé nýtt
undir sólinni, og margar af þess-
um „nýtízku“ tilraunum eru
gamalkunnar. Hér á landi hafa
einnig komið fram nokkrar
skáldsögur með nýtízkubrag, en
þær eiga flestar eitt sameigin-
legt, sem sé kunnáttuleysi. Til
þess að skapa nýtízkulegan
prósa, er ekki nóg að bulla,
klæmast og nota sóðalegt orð-
bragð, og ekki er heldur einhlítt
að bókin sé ólesandi leiðinleg
Hjá því verður ekki komizt að
læra tækni ritlistarinnar, afla sér
þeirrar kunnáttu sem nauðsyn
krefur, ef ritsmíð á a’ð teljast
skáldskapur. Það hefur Lars
Gustafsson gert, og fyrir bragð-
ið eru bækur hans, sem eru í
bezta lagi nýtizkulegar, ánægju-
legt lestrarefni bókmenntaunn-
endum, enda þótt ég búist við að
fjölda lesenda muni finnast þær
býsna leiðinlegar. — Nýja bókin
hans nefnist: „Poeten Brumbergs
sista dagar och död“. Saga þessi
er að vísu ekkert meistaraverk,
en hún er skrifuð af kunnáttu-
semi, og þótt finna megi í henni
tæknilega galla, virðast þeir
fremur stafa af tilraunum höf.
til að finna nýjar leiðir og nýtt
tjáningarform — sem honum
hefur einnig heppnazt að nokkru
leyti.
A'ðalpersónan er í meðferð höf-
undarins bæði táknræn „typa“
og skemmtileg mannlýsing. Poe-
ten Brumberg hefur víkingseðli,
er stór og sterkur fjallgöngu-
maður, og vílar ekki fyrir sér
að berja á hverjum þeim sem
eru á vegi fyrir honum. Hann
vill vera sjálfum sér nógur, eins
og tröllin, gerir ekki annað en
það sem duttlungar hans inngefa
honum hvert eitt sinn, og tekur
aldrei tillit til annarra.
Þegar bókin hefst, er Brum-
berg dauður' og vinir hans nokk-
rir safnast saman til að rifja
upp fyrir sér síðustu daga lífs
hans, og ráða ýmsar gátur hon-
um viðvíkjandi. Þar kemur ófull-
gerð bók skáldsins:- „Furstinn,"
mjög við sögu — og eins hið
undarlega, glataða land Tituria,
sem verður að forvitnilegri tákn-
mynd í sögunni. Mikill meiri-
hluti verksins fjallar um heim-
speki höfundarins, sem er hreint
ekki lei'ðinleg aflestrar, og er, að
vissu marki, notuð til að útskýra
aðalpersónuna. Það tekst raunar
ekki alltaf jafnvel, en þessar
hugleiðingar hafa sitt eigið verð-
mæti, utan skáldsögunnar. Höf.
tekst oftastnær að binda athygli
lesandans við þær, og sumar
þeirra eru bráðskemmtilegar.
Það er auðsjáanlega ætlan hans
að hrista lesandann upp af dvala
hversdagslífsins og beina hugsun
hans inn á nýjar brautir, hvað
sem það kostar, Þetta má telja
lofsamlegt athæfi og einn af
meginkostum bókarinnar. En í
sögunni er einnig mikið af góð-
um skáldskap, og vinnubrögðin
ávallt hreinleg, en hvergi vikizt
undan erfiðleikum viðfangsefnis-
ins, þótt höfundurinn sé á stund-
um dálítið í vafa um hvernig
leysa skuli hnútana. Þetta er
heiðarlegt verk, unnið af skap-
andi þrótti og einlægum vilja
til að gera góða og gagnsama
bók. Og það hefur tekizt, þrátt
fyrir nokkra smíðagalla, er finna
má á sögunni.
Lars Gustafsson er áberandi
maður í yngri bókmenntum Svía.
Hann hefur skrifað skáldsögur,
ljóð og margar blaðagreinar, en
er auk þess kunnur gagnrýnandi.
„Poeten Brumbergs sista dagar
och död“ er fyrsta, stóra skáld-
sagan hans, sem nýlega birtist í
nýrri útgáfu hjá Pan-Norstedts,
í ódýru vasabókarformi.
TIL SÖLU
Chevy Van sendiferðabíll árgerð 1966 er í
standi.
góðu
KJÖTVER H.F., Dugguvogi 3.
Símar 31451 og 34340.
Trésmíðavél óskast
Lítil sambyggð trésmíðavél (helzt ,,Steinbergs“)
óskast til kaups.
Sími 96—21225 eftir kl. 7 e.h.
íbúðir — sumarbústaðir
Hefi til sölu m.a.:
4ra herbergja íbúð í blokkbyggingu við
Kleppsveg. íbúðin er nýleg, í mjög góðu
ásigkomulagi og laus fyrir kaupanda strax.
Raðhús í Árbæjarhverfi í fokheldu ástandi.
Húsið. er um 140 fermetrar, og gert ráð
fyrir 3 svefnherbergjum, húsbóndaher-
bergi og samliggjandi stofum.
Sumarbústaður í Mosfellsdal á mjög fal-
legum stað, ásamt 1 hektara eignarlands.
Sumarbústaður við Silungatjörn ásamt 1
hektarar eignarlands.
Sími 15545 BALDVIN JÓNSSSON HRL.
Kirkjutorgi 6.
Tilkynning
frá landbúnaðarráðuneytinu
Þar sem komið hefur upp sjúkdómur í búpeningi í
Eyjafirði af völdum salmonellasýkla vill ráðuneyt-
ið vekja athygli innflytjenda og tollyfirvalda á
ákvæðum laga nr. 32, 20. apríl 1968, um eftirlit með
framleiðslu og verzlun með fóðurvörur, og á ákvæð-
um auglýsingar nr. 16 1. febrúar 1967, um innflutn-
ing á blönduðu kjarnfóðri frá Evrópulöndum, en
þar segir svo, í 1. og 2 gr.
1. gr.: Þeir, sem flytja inn til landsins blandað
kjarnfóður frá Evrópulöndum, skulu sjá til þess,
að hverri sendingu eða hverjum farmi af blönd-
uð kjarnfóðri fylgi heilbrigðisvottorð frá viður-
kenndum heilbrigðisyfirvöldum í því landi, sem
varan er keypt frá, þar sem skýrt kæmi fram, að
í mjölinu eða fóðrinu fyndust ekki salmonellasýkl-
ar, miltisbrunasýklar eða aðrir sýklar, er gætu vald-
ið sjúkdómum í búpeningi.
2. gr.: Óheimilt er að flytja til lándsins blandað
kjarnfóður frá Evrópulöndum eða skipa því á land
hér, nema fyrir liggi þau vottorð, sem um getur í
1- gr.
I.andbúnaðarráðuneytið, 1. júlí 1968.