Morgunblaðið - 28.07.1968, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. JÚLÍ 1968
Þðrungamið víða með ströndum íslands
Lokaskýrsla um vlnnslu við Reykhóla væntanleg
— Samtal við Sigurð Hallsson,
efnaverkfræðing
„ÞESS verður ef til vill nokk
uð að bíða, að hér komi upp
verksmiðjur, til þess að þangið
og sjávargróðurinn, sem engin
þurrð er á við landið, verði hag
.nýtt. En þær koma — og ótelj-
andi aðrar verksmiðjur. ísland
verður með tímanum f yrst og
fremst iðnaðarland. Hver skyldi
hafa látið sér detta það í hug
fyrir svo sem 50 árum? Það þarf
jafnvel ekki að seilast svo langt
aftur í tímann". Þessi ummseli
eru tekin upp úr grein í Morg-
unblaðinu árið 1919, þar sem rit
að er um þangið og sjávargróð-
urinn við strendur íslands. Nú
eru liðin 50 ár frá því greinin
var rituð, og þetta mál enn ofar
lega á baugi. Sigurður Hallson,
, efnaverkfræðingur, er sá maður
sem mest hefur unnið að rann-
sóknu'm á vinnslu þangs og þara.
Leituðum við því til hans, til að
fá upplýsinigar um slíka vinnslu
og gang miála fyrr og nú.
f fyrrnefndri grein í Mbl. var
minnst á vinnslu á joði úr þangi
á Áiiftanesi. — Það er aLveg
rétt, sagði Sigurður Árið 1906
brenndi Jón Vestdal sálugi þang
og þara á Álftanesi. Ekki eru
nema fá ár síðan ofninn var rif-
inn og liggur hann þarna í fjör-
unni. Jón framleiddi joð úr ösk-
unni. Þetta var geysimikill iðn-
aður úti í Skotlandi. og víðar
á sínum tíma. Skotar brenndu
um milljón tonnum á ári, þegar
mest var En við íslendingar vor
um 100 árum of seint á ferðinni.
Um 1750 var þörungaaska grund
völlurinn undir efnaiðnaði í Ev
rópu. Um 1800 kom til íslands
skozkur maður, sem bauðst til
að kenna íslendingum að brenna
þara og koma upp slíkum iðnaði,
en Magnús Stephensen synjaði
honum um 10 ára einkaleyfi á
vinnslunni. Það var svo ekki
fyrr en 100 árum seinna að mál-
ið var aftur tekið upp. Þá var
þetta deyjandi iðnaður. Chilesalt
péturinn var kominn til sögunn-
ar og hægt að framleiða úr hon-
um ódýrara joð. Áður hafði gler
og sápuiðnaður byggzt á sóda,
sem unninn var úr þaraösku, en
þegar sódi fór að fást úr salti,
var það úr sögunni og joðvinnsl
an tók við sem fyrr er sagt. —
Þá var svo miikiil joðvinixsla
úr þaraösku í Bretlandi að
14% meira joðmagin mæld-
ist í andrúmsloftinu. Joðvinnsl-
an átti sem sagt sína blómiatima
og var á niðurleið, þegar Jón
heitinn Vestdal hófst handa hér
1906, og seldi þaraösku til Skot-
Jands. Ilann druikknaði svo við
skeljatöku í Hvalfirði. Annars
eru enn gífurlegir möguleikar á
að nytja þara við Álftanes, bæt-
ir Sigurður við. Þar er jarð-
hiti og mikið magn af þara við
ströndina. Er áformað að bora
þarna eftir heitu vatni í þessu
sambandi áður en lagt um líður.
— f þetta sinn vorum við sem
sagt of seint á ferð. En ekki
þó endanlega, er það?
— Nei, fyrir aldamót fannst
alginsýra í þaranum, en það er
hún sem heldur plöntunni uppi.
Og síðar fundust ýms fleiri nýti-
leg efni í honum. En það var
ekki fyrr en á árunum kringum
fyrri heimsstyrjöldina að farið
var að vinna alginsýruna úrþar
anum. Nú er algínsýra unnin úr
ýmsum tegundum þara og einnig
úr klóþangi.
Hlaup úr f jörugrösum.
— Hvort erum við að hugsa
um að vinna hér?
— Hvort tveggja, bæði þang
og þara, svarar Sigurður um
hæl. Einnig mætti nytja hér söl-
in til manneldis, en það yrði
varla í stórum stíl, yrði fremur
fjölskylduframleiðsla. Hér á
landi voru söl og fjörugrös nýtt
áður fyrr. Þau voru soðin með
sýru og mynduðu hlaup. Nú er
víða unnið hlaup úr fjörugrös-
um. T.d. í Carrageema á ftalíu
og í Kanada, þar sem þau eru
krökuð upp. Humarkarlarnir
vinna við það eftir humarveiði-
tímann. Þeir selja þetta til Banda
ríkjanna og Danmerkur og víð-
ar. Áður fyrr var Marinkjarni
sem er brúnþörungur, einnig
notaður hér til skepnufóðurs.
Grófblöðin þóttu holl og græð-
andi.
— Eigum við að halda áfram
með sögu þörungavinnslu á ís-
landi?
— Næst var hafin þangmjöls-
framleiðsla í Hveragerði á ár-
unum 1939 til 1941 og þangið
skorið við Eyrarbakka og Stokk
eyri. Þeir Sveinbjörn Jónsson í
Ofnasmiðjunni og Theódór Jóns
son stóðu að því. Ég vilssi ekki
af því fyrr en eftir að ég var
kominn á kaf í þetta, að faðir
minn, Hallur Jónsson, hafði ver
ið með þeim í því. Þeir notuðu
þurrkaðferð, sem ég er sammála
þeim um að sé heppileg, eftir að
'hafa gert með þetta tilraunir.
Þurrkturninn stóð undir brekku
f honum voru 3-4 pípugrindur.
í þær hleyptu þeir gufunni og
blésu svo lofti upp undir þær,
en þangið gekk grind af grind,
og þurrt þangið fékkst neðst.
Þess má geta til gamans, að við
þessa tilraun starfaði þýzkur
karl, sem enn er af brennandi
áhuga að setja þangmjöl í brauð
o.fl. í Flensborg. Hann hefur
haldið því fram að þörunga-
mjöl hindri gin- og klaufaveiki,
bæði ef það er gefið í fóðurbæti
og borið á ræktað land. Fyrir-
tækið í Hveragerði hét Þang-
mjöl h.f., minnír mig. Þessi fram
leiðsla féll svo niður í stríðs-
byrjun.
— Næsta tilraun var gerð 1959
Þá á Eyrarbakka, hóf Sigurður
aftur máls. Þá vann ég að þessu
á vegum Raforkumálaskrifstof-
unnar fyrir staðarmenn og síð-
ar var stofnað fyrirtækið Þör-
unur h.f. Það var við fram-
leiðslu til 1962. Hvað varð því,
að aldurtila? Því held ég að sé
hægt að svara. Það reyndist svo
erfitt að fá mannskap í skurðinn
í samkeppni við fisk- og frysti-
húsavinnu. Þarna kom greinlega
í ljós að afla verður hráefnis-
ins með vélum og vélvæða betur
þennan iðnað ef hann á að stand
ast.
Þangmjöl til algínsýru og fóður
blönduvinnslu.
— Til hvers var þangmjölið
frá Eyrarbakka notað?
— Það var aðallega selt inn-
anlands til blöndunar í fóður-
bæti. Hér var bætt í fóðurbæt-
irinn 3—4% af þangmjöli, en í
Bretlandi er talið að þuirfi 6-7%
til að verulegt gagn verði að.
Þó töldu bændur hér, að skepn-
ur yrðu heilbrigðari af að fá
þetta. Kaupfélag Eyrfirðinga
varð fyrst til að taka mjölið í
fóðurblöndu og fleiri komu á eft
ir. I tiiraumaiskyni voru send 15
tonn til Bandaríkjanna, en fram-
leiðslan stöðvaðist áður en
lengra var komið með það. En
líklegir markaðir eru fyrir nokk
ur þúsund tonn af þangi til al-
íginsýru vestan hatfs og í Bret-
landi. Og fjaran milli Þjórsár og
Ölfusár gæti gefið af sér 1000
tonn á ári. Ég er satt að segja
að gera skýrslu um möguleikana
á nýtingu þangs við Eyrarbakka
oig Stokkseyri fyrir Ingólf Jóns-
son, landbúnaðarráðherra. Er
það annað aðalverkefni mitt nú,
auk skýrslunnar um vinnslu á
Reykhólum.
— En hvað um þarann? Við
ættum annars rétt að skjóta inn
í upplýsingum um hvar þessar
tvær tegundir vaxa í sjó.
— Já, þangið er í fjörunni, en
þarinn lengra úti undir sjó, svar
ar Sigurður og snýr sér svo að
hinni spurningunni. — Þarinn
hefur ekki verið nýttur hér á
landi lengi, en síðan 1946 hafa
farið fram athuganir á nýtingu
hans. Hafa ýmsir lagt þar hönd
á plóginn, svo sem Jón Vestdal,
Jóhann Jakobsson, Hallgrímur
Björnsson, Baldur Líndal, ísleif
ur Jónsson, Þorbjörn Sigur-
geirsson Sigurður Rúnar Guð-
mundsson o.fl. Ég hóf rannsókn
ir á þörungum 1957
Rannsóknir beindust að norð-
anverðum Breiðafirði vegna mik
illa hrossaþaramiða, sem þar eru
og einnig vegna þess að jarð-
hiti er þar skammt undan, á
Reykhólum. Ef vinnsla hæfist,
yrði þarinn nýttur till algin-
sýruvinnslu og fluttur út sem
slikur, meðan annar etfnaiðnað-
ur er ekki kominn hér upp.
Rannsóknir hafa beinzt að því
að nytja þaramiðin og verið
mikið í því fólgnar að finna
hagkvæma þurrkunar- og öflun
artækni. Þá hefur farið fram
efnagreining á þaranum, til að
fylgjast með ártíðasveiflum í al
ginsýrumagni hans. Þessar rann-
sóknir hafa farið fram á vegum
Raforkumálaskrifstofunnar, nú
Orkustofnun, og Rannsóknarráðs
ríkisins, og með styrk frá Vís-
indasjóði. Fyrir styrk frá Vís-
indasjóði fara líka fram mánað-
arlegar rannsóknir á vaxtar-
hraða þara á Breiðafirði og eru
froskmenn notaðir við það.
— Og hvernig standa málin
nú?
— Nú er langt komið skýrslu
gerð um möguleika á 1000 -2500
tonna árlegri vinnslu að Reyk-
hólum á þaramjöli, sem flutt yrði
út. Á Reykhólum hefur verið
borað eftir heitu vatni og fást
20 lítrar á sek. af 100 stiga heitu
vatni. En einmitt er gert ráð fyr
ir þurrkunaraðferð, sem notar
lághita eða 100 stiga heitt vatn.
Orkustofnunin og Rannsóknar-
ráð hafa skipað þang- og þara-
nefnd til að fylgja eftir loka
kostnaðaráætlun. Og gert er ráð
fyrir að hægt verði að taka
ákvörðun um að neisa verksmiðj
una á gnundvelli fyrrnefndra/r
skýrslu, sem er að verða tiJlbúin.
Komið gæti til greina almenn-
ingshlutafélag um rekstur þess-
arar verksmiðju.
— Það sem þó er eftir að
rannsaka til hlítar, er vélaöflun
í þaraskunðinn og tiLraunix með
slíka vélavinnslu bætir Sigurð-
ur við. En fengizt hefur vilyrði
fyrir fé til tilraunanna, svo
fremi kostnaðaráætlanir séu hag
stæðar.
— Er þaramjölið dýrt efni?
— Þaramjöl kostar tæpar 5000
kr. tonnið í útflutningshöfn En
í hverju tonni af þaramjöli eru
200-250 kg. af alginsýru, sem
kostar um 100 kr. kg.
Ýmsir möguleikar í þörunga
vinnslu.
— Nú höfum við rætt um þang
og þaravinnslu á Reykhóíum og
Sigurður Hallsson
efnaverkfræðingur
á Eyrarbakka og Stokkseyri. Er
ekki um fleiri staði að ræða?
— Víða með hinni 5000 km.
löngu strönd íslands eru þör-
ungamið, sem við höfum haft
spurnir af gegnum aðstoðar-
menn. Þar liggja ýms órannsök-
uð svæði, sem vitað er að eru
nýtileg. Dæmi? T.d. má nefna
það, að lauslegar athuganir við
Króksfjarðarnes sýna að þar er
talsvert af nýtanlegu klóþangL
Einnig mætti nefna þangfjörur
við Brjánslæk og flestar hinna
stærri Breiðafjarðareyja. Breiði-
fjörður er Paradís þörunga Ætti
að setja upp í Flatey líffræði-
rannsóknarstofu, þar sem rann-
sakaður yrði þörungagróður á
Breiðafirði. Þetta þyrfti ekki að
vera umfangsmikið. Eitt her-
bergi með tækjum mundi duga.
Það yrði eins og rannsóknarstof
an, sem Surtseyjarfélagið hefur
komið upp í Vestmannaeyjum.
Ai iiðr.um teguindium þöirunga
en þangi og þara mætti nefna
fjörugrösin, sem að einhverju
leyti mætti nytja hér, þó ek-ki
yrði það í miklu magni, vegna
þess hve strjáll gróðurinn er.
Söl mætti nýta hér, setja möluð
saman við brauð og annað góð
gæti þegar áhugi á hinum ýmsu
hollu efnum í þömngunum hef-
ur va'knað til fulls.
— Þá eru órannsakaðar hér
ýmsar teg.undir kalkþörunga
heldur Sigurður áfram. f Frakk
landi h.efÍT tegiund af kalkiþör-
ungi, sem nefnist á máli þar-
lendra maérl (Lithotharnnium
Calcaeum) verið notuð í 80 ár sem
kalkfóður handa skepnum, sér-
staklega mjólkurkúm og er tal-
ið auka mjólkina. Einnig er það
notað sem kalkáburður. Erlend
is er líka talað um, að notkun
þessara kalkþörunga, sem að
au'ki innihalda magnesium og ým
is sporefni, geti hindrað gin- og
k'laufavisiki, bæði ef það er not
að í formi fóðurbætis og sem
áburður. í fyrrasumar fann dr.
Sigurður Jónsson talsverða námu
af þessum kalkþörungi út af Vest
fjörðum. Tel ég að leggja ætti
hið fyrsta fé í að athuga mögu-
leika á nýtingu þessarar námu.
Öflun og þurrkun á kalkþör-
ungum er ákaflega einföld. Mætti
með tiltöliulega litlum lagfæring
um nota sandæluskip til öflun-
ar þeirra og beinamjölsverk-
smiiðju til vinnslunnar.
— Möguleika á þessu sviði,
skortiir ekiki og ekki mannatfla,
sagði Sigiurður að lökium. Það
sem vantar, er fé til samfedldra
rannsókna og tilrauna á hinum
ýmsu möguLeikum, sem örfá
dæmi liatfa verið netfnd um hér
að ofam — E. Pá.
Á sjávarútvegs sýningunni „Isl endingar og hafið“ var sýning á nýtingu efna úr sæþörungum.
Hér sést deildin, sem sýnir öflun, þurrkun og framleiðslu úr þeim.