Morgunblaðið - 24.12.1968, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 24. DESBMBER 196«
Fæöingareinkennin fylgja
manni gegnum lífið
Afmælisrabb við Gunnar í Leiftri, 75 dra annan jóladag
— VINNAN út af fyrir sig
drepur engan, en það er
tvennt sem drepur mann,
iðjuleysi og ofát.
Það er Guxmar Einarsson
prentsmiðj ust j óri í Leiftri,
sem talar, og mér finnst sem
leiftranndi fjömgit auignanáð
hans beinist að minni holdugu
tilveru.
Það er annars leyndardóm-
ur móður náttúru og þessa
hnellna manns hvernig hægit
er að verða 75 ára án þess að
mis9a anefil af lífakraftinum
eða himni andlegu heilbrigði,
a.m.k, án þess að samferða-
mennirnár veiti því athygli.
— „Þegar fjörið fer að
dofma, færist kyrrðin nær“,
segir Gunnar og bætir við, —
það er mokkuð til í þessu.
Ég er hræddur um að stutt
sé í hrömunina, þegar lífs-
fjörið fer að dofna.
Sjómannssonurinn, sem ólst
upp á trosi í kotunum í
Skuggaíhverfinu, getur djarft
úr flokki talað.
— Ég held það sé skaðlegt
að troða mat í böm, ef þau
geta ekifei brennt honum með
athafnasemi simni. Séu þau
hæglát og værufcær, gerir of
mikili matur þeim illt.
Það er ekfei að sjá sem þessi
fjörkálfur hafi liðið fyrir það
að vera svangur í æsku.
— Anmars er þetta, eins og
allt, svo einstafelingsbundið.
En það er svo lítið, sem mað-
urimn hefir sjálfur á valdi
sínu. Hann fær minnstu um
sjálfan sig ráðið. Hann er
fæddur með velfLestum þeirn
einfeexmum, sem fylgja honum
gegnum lifið. Og jafnvel hluta
af anda foreldraimma ber hanin
gegnum lifið, og hann skilar
honum til sinna affeomenda að
einihverju leyti. Þamnig lifir
andi manns af eitífu, að hluta
til í afkomendunum og að
hluta til í himum andlega
'heixrd. Hið illla fjarar út og
deyr með tímanum. Hið góða
lifir og þroskast svo að ein-
hvemtíma tökum við allir
þátt í stjóm guðdómsins.
Hvað er trú? Hverju eiga
menn að trúa? Sýndu það í
verki að iþú trúir. Elskaðu ná-
ungann eins og sjálfan þig.
Það sem þú vilt að mennim-
ir geri þér það skaitu gera
þeim. Ég trúi því a!S lífið komi
ekki himigað með ofekur og
feulni hér. Það væri tilgangs-
laust ef allt hyrfi ábyrgðar-
laust til eilífðarinnar.
Þannig var kjarninn í lifs-
sfeoðun prenitsmiðjiustjórans í
Leifitri, sem verður 75 ára á
annan dag jóla.
Gunnar Einarsson er fædd-
ur í Skálholtskoti, sem nú er
við Laufásveg, þar sem Glæs-
ir er til húsa. Faðir hans var
einnig fæddur í Reykjavík,
eixmig afi hans og langafinn,
Einar Einarsson austanpóstur
var fæddur að Nesi við Sel-
tjöm. Það gerast ekki margir
hreinræfetaðri Reykvífcingar
en þessi 75 éu*a prentsmiðju-
stjóri. Afi hans, Ólafur, var
saumamaður, eins og klæð-
skerar hétu í þann tíð. Þá
voru ekki margir Islendingar
í þeirri stétt.
Og eittihvað hefir ruxmið til
Guxmars úr móðurættinni.
Fjórir landsfeunnir menn eru
feomnir £if hverri systurinni
fyrir sig í fjórða lið, en þær
voru allar afkomendur Þórð-
ar Þórðarsonar Sfeálholts-
ráðsmanns. Hann þótti mifcill
fyrir sér og ráðríkur, því að á
Sfeáiholtsstað var hans getið
til hinna veraldlegu verka,
en biskupsins til hinna and-
legu. Þessir landskunnu fjór-
menningar eru Ásgeir Ás-
geirsson frv. forseti, Magnús
Kjaran stórkaupmaður, Matt-
hías Einarsson læknir og
Gunnar í Leiftri.
Nú segir Gunnar ofctour of-
urlítið firá feomu sinni í þenn-
an 'heim. Sfðan drepum við á
stafcsteina úr Mfi hans, eftir
því sem þeir verða fyrir okk-
ur í straumnum, Við getum
efeki verið að eyða löngum
tima frá útgefandanum mitt í
jólabókaflóðinu, enda virðist
langt að lokafeafla ævisögu
hans.
— Ég kom líftítill inn í
þennan heim og þegar ljósa
mín, Sesselja SigvaLdadóttir,
var búin að rassskella mig
einis og þunfti til þess að ég
færi ærlega að grenja, vafði
hún mig innan í ullarþrí-
hyrnu, sem hún var sjaif með,
því ekkert var til utan um
króann. Síðan sagði hún við
móður mína að nú mætti hún
ekki eiga fleiri krakka. Sivona
var fátæktin mifcil. Ég lærði
að stafa hjá konu Eiríks frá
Brúnum, sem hann segir svo
um í ævisögu sinni, að hún
hafi lognaat útaf á leiðinni
vestur yfir sléttumar á leið-
inni til mormónabyggðarinn-
ar í Utah.
Fyrsta verkið, sem ég man
eftir að ég tæki að mér að
vinna fyrir kaup, var að
draga ís af Tjörninni í Nor-
dalsíslhús. ísinn var sagaður
suður á Tjörn og stundum var
bestum beitt fyrir sögina.
Síðan voru krakbar og ung-
lingar fengnir til að draga
jakana á sleða norður Tjörn-
imta að fóhúsinu. Og við feng-
um 5—7 aura fyrir jakann
eftir stærð, en jakinn varð að
standast mál til þess að við
fengum eitthvað fyrir hann.
Fyrir minni jakana fengum
við 5 aura en hina stærri 7
aura. Ég var ö ára þegar þetta
var. Það þótti gott að vinna
sér inn krónu yfir daginn, við
fengum hana borgaða út og
það þótti þá stórtfé að eiga
krónu. Næst roan ég etftir
vinnu við að velta víntunnum,
sem komu til Hóitel íslands.
Það kamu bæði stórar brenni-
vínstunnur og minni góðvína-
kútar. Það var sami prfóinn
fyrir verkið, 5 aurar fyrir að
vielta kútnum og 7 a.urar
brennivínstunmunni. Tunnu-
veltingurinn gat verið l'jóta
vinnan, því þá voru ekki mal-
bikaðar eða steyptar götur í
Reykjavík, en aurleðjan
hlóðst utan á tunnurnar.
Þriðja verkið, sem við krakk-
amir gátium tfengið aura fiyr-
ir í þamn tíð, var að bera heim
ýsu fyrir betri borgara höíuð-
staðarins. 'Þeir komu sjáltfir
niðuir eftir í sínum þokkalegu
fötum, völdu sér stóra ýsu, en
fengu ofckur svo til að bera
hana heim fyrir fimm aura.
Þetta nægði til þess að við gát
um sjálfir keypt ýsu til heim-
ilisins og þá var búið að vinna
fyrir matnium þann daginn.
Þannig segir Guninar okkur
ofiurlítið frá bemskuverkun-
um. Þá var setnsé hægt að fá
ýsuna borna heim fyriir sig
og mjólkin var lí'ka borin í
þurralbúðarkotin. Finnst
mönnuim ekki þrátt fyrir allt
eitthvert atfturfararbragð að
þessu nú í dag?
— Það elzta, sem lifiir af
þessum gömlu verkum hér í
Reykjavík, er hrognkelsaveið-
in. Hún er stunduð með svip-
uðum hætti og var. Karlarnir
koma að snemma á morgnana
og fyrstu rauðmagairnir eru
seldir við bátinn niðri í fjöru.
Hitt sett á vagn og farið með
inn í bæ og selt þar. En signa
grásleppan var í þá daga seld
sveitamanninium. Ég vona að
þessi atvinnugrein, þótt ekki
sé stór, geti staðið sem lengst
óbreytit.
Þegar ég var á 9. árinu átti
ég heima með móður minni
uppi á háalofti í húsinu við
Laugaveg 61, þar sem nú er
Alþýðubrauðgerðin. Við hlið-
ána á okkur bjó Helga
systir Jóhannesar Kjarvais og
Sveinn, maður hennar. Ég
heyrði Svein þylja íslendinga-
sögur og þjóðsögur Jóns
Árnasonar á kvöldin. Ég
hafði lítið að les-a og langaði
til að fá lánaða bók hjá
Sveini. Svo fór að ég herti
'upp hugann og fór til Sveins
og bað hann um bók. Já, það
var sjálfsagt að ég fengi bók.
Ég fór síðan með hana og tók
að lesa. En þetta var skrítin
'bók, fannst mér. Það vantaði
víða í hana og það var t í stað
ð víða og k í stað g. Og þarna
var fullt af mannanöfnum.
Þetta var leiðinleg bók. Ég
fór með hana morguninn eftir
til Sveins og skilaði henni.
Nei, ég mátti ekki skila henni.
Ég varð að lesa hana, sagði
Sveinn við mig. Ég fór aftur
■og reyndi enn, en allt fór á
'sömu leið og svo gekk nokkr-
um sinnum. En Sveinn þráað-
'fót við og það endaði með því
að ég komst fram úr nöfnun-
um og að efninu. Þá fór allt
að skána og ég tók að lesa
Gunnar Einarsson með tveim
bókina „Himneskt er að lifa“.
— Mjó'lkin var seld þannig
í þurrabúðarkotin að unglings
piltur bar þangað 5—6 potta
brúsa með löngum stút. Við
stútinn héngu tvö mál, pott-
mál og pelamál. Pelinn kost-
aði 5 ,aura, potturinn 16. Ef
aðistæður voru þannig, mátti
kaupandi drekka úr pelamál-
inu, til dæmis ef hann var að
vinnu úti við. Það var ekkert
verið að skola málið á milli
og engu skeytt þótt kannske
færu ofurlítil tóbakgkom á
brúnina á málinu.
Og við stilkuðum á fleiru.
Næst er það Bernhöfts-Mósi.
— Um þessar mundir voru
hér þrjú bakarí og höfðu þau
útsölur á nokkrum istöðum í
bænum. Bernhöftsbakarí átti
gamlan, mósóttan hest, sem
notaður var til að keyra út
brauðin. Það brást ekki að
Mósi nam staðar við hvern
útsölustað og honum varð
ekki þokað af stað, nema eitt-
hvað væri tekið af vagninum.
Svo komu vandræðin, þegar
skipt var um útsölusbað. Þá
iþurfti maður að ganga undir
mannshönd til að koma Mósa
af stað á ný. Ég segi því
etundum, þegar mér finnst
einhver seinn til, að hann sé
istaður eins og Bemhöfts-
ÍMósi.
Og talið berst að fyrsta
lestrarefni Gunnars og hvað
vakti honum mestrar furðu á
bernskuárunum.
dætrum sínum og í höndum
Ljósm. Ól. K. M.
mér til ánægju. Síðan hef ég
lesið íslendingasögurnar á
hverju ári.
Á neðstu hæðinni í þessu
húsi bjó Guðmundur Jakobs-
son trésmiður og kona hans.
Hann var efnaður og gat því
búið á neðstu hæð. Það vakti
einhverja mestu undrun mína,
er ég sá dag nokkurn fjórar
kerlingar stinga saman nefj-
um undir húsveggnuim og
skoða einhvern lítinn hlut,
sem kona Guðmundar sýndi
þeim. Þetta voru fölsku tenn-
urnar frúarinnar.
Leikir okkar krakkanna
voru ekki margbrotnir á þess-
um árum. Fransmenn bjuggu
í tveimur húsum við Austur-
völl og af þeim lærðum við
leiki, sem voru nýstáxlegir.
Fransmenn þessir voru af
skútum, sem lágu við veiðar
hér við land. Þeir kenndu
Okkur slagbolta, sem þannig
var leikinn að skipt var í tvö
lið, sem voru úti og inni, sem
kallað var. Áttu þeir, sem
inni voru að slá boltann, en
hinir að reyna að grípa, eða
skjóta þann sem þurfti að
hlaupa að loknum höggum
sínum milli marka, til þess að
komast inn. Hinir leikirnir
voru með tölur og hétu
„klink“ og „®tikk“. Þátttak-
enduir lögðu í púkk saman
nokkrar tölur skammt frá
vegg og síðan kastaði hver
tölu i vegginn og reyndi að
láta hana endurkastast sem
næst tölubingnum. Sá átti
binginn, sem næst komst.
Þegar fram í sótti voru not-
aðir við þetta smápeningar
„Stikk“ var þannig að allir
lögðu sína tölu á jörðina og
var nokkurt bil milli þeirra.
Síðan var kastað úr nokkurri
fjarlægð og átti sá þær tölur,
er hann gat spannað frá
kasttölunni. Til var að ungl-
ingar voru svo ákafir í þetta
að furðu gegndi. Man ég eftir
einum, sem skar upp í greip
sér til að geta spannað töluna.
— En svo hófst skólaganga
þín, Gunnar.
— Ég byrjaði í skóla vetur-
inn, sem ég varð 10 ára, en
var þar ekki nema þrjá vet-
ur. í staðinn fyrir námið
tfjórða veturinn fór ég I verzl-
'un. H. S. Hanson byrjaði
verzlun sína í Kirkjustræti en
tflutti hana gíðan á Laugaveg
29 þar sem nú er verzlunin
Brynja. Þegar karlarnir komu
ofan í bæinn að austan eða
ofan úr sveitum komu þeir að
þar sem skiptist Laugavegur
■og Hverfisgata, skammt innan
við þar sem nú er Hlemmtorg.
‘Þar átti ég að standa og fá
kaTlana til að koma niður í
verzlun til Hansons. Þetta
varð ég að gera 12 ára snáð-
inn hvort mér líkaði betur
eða ver, en fáa dró ég að
landi. Hjá Hanson var ég í eitt
ár. Hann var um marga hluti
frjór og fyrirhyggjusamur
kaupmaður. Þegar skipt var
hér um mynt, keypti hann
gömlu myntina, eftir að hún
var fallin úr gildi, fyrir lítið
verð, en seldi slðan sem safn-
gripi til Ameríku. Hann fór
síðan á höfuðið á útgerð og
dó eignalaus. Kona hans var
dönsk, falleg ágætis kona, sem
'lifði hér eins og drottning á
velgengnistíma manns henn-
ar, en lukkuhjólið er valt.
Hún fór utan til Danmerkur
aftur og þar seldi hún blöð
á götuhornum. Margir munu
kannast við dóttur þeirra
ihjóna, danskennarann Rigmor
'Hanson.
Eitt dæmí get ég sagt þér,
segir Gunnar, — um það
hvernig unglingum var í
gamla daga trúað fyrir á-
byrgðarmiklum verkum. Ég
var þá hjá A. V. Carlquist,
sem hafði kaffiverzlun á
Laugavegi 10. Þar var kaffi-
brenns'la og kaffikvarnir og
annaðist ég blöndun, brennslu
og mölun, blandaði Mokka-
kaffi, Ríó-kaffi og Java-kaffi
eftir kúnstarinnar reglum.
Carlquist var giftur Dag-
ibjörtu dóttur Hákonar í Staf-
nesi og hafði fengið með
henni talsverðan auð I jörð-
um m. a. Apavatn í Gríms-
nesi. Dag nokkurn var ég nú
sendur austur að Apavatni og
þaðan ofan að Kaldaðarnesi
til að ganga frá skjöl-um varð-
andi sölu jarðarinnar.
— En 'hvernig lentir þú inn
í prentlfótina?
—' Það var fyrir blinda til-
viljun. Faðir minn og báðir
bræður voru sjóimenn og það
var ætlast til að ég yrði það
líka, því um aðra vinnu var
lítið. En mamma gamla sagði
nei, hann fer ekki á skútu.
Leikbróðir minn var Jóhann-
es Sigurðsson nú prentari og
starfsmaður hér í Leiftri.
(Kann spurði mig hvað ég
ætlaði að leggja fyrir mig
þegar ég væri fermdur. Ég
bjóst við að fara til sjós. Ann-
að væri ekki að hafa. Hann
sagði að það værj ekki von-
laust að ég gæti fengið að
læra prentiðn í ísafioldar-
prentsmiðju.
Ég fór nú þangað niður
leftir að hitta Ólaf Rósinkranz
í Babýlon, sem svo var nefnd,
en það var gamalt fjós, sem
ÍBjörn JónsSon hafði átt, síðar
bókageymsla og nú bókaverzl-
un íaafoldar. Þar fann ég Ólaf.
Samtal okkar var stutt í það
sinn.
Framhald & bls. 1Z