Morgunblaðið - 05.01.1969, Qupperneq 13

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. JANÚAR 19»9
13
Stúdentar ákveði
lann kennara?
í Bretlandi hefur sú hugmynd
verið sett fram að eins konar
launamálanefnd, að stúdenitar á-
kveði að nokkru laun háskóla-
kennara. Ekki er hægt að segja
að till'agan hafi hlotið almenn-
ar vinsaöldir. Samtök kennaira
hiafa þegar mótmælt héruni harð
lega og nokkrir kennarar hafia
þegar sagt af sér störfum til að
leggja áherzlu á mótmælin. Sum
b'löð skrifuðu þó með hugmynd-
inni og sögðu hana skapa kenn-
urum æskilegt aðhald. í sjálfu
sér sýnist það ekki þurfa að
vera fráleitt að taka þennan
hátt upp, a.m.k. þar sem fleiri
kennarar eru í sömu grein, svo
að stúdentar geti valið þeirra í
milli. Þegar svo háttar til sýn-
ist eðlillegt, að sá kenmari, sem
fær fjölda nemenda til sín, fái
Vetrardagur í Reykjavíkurhöfn.
REYKJAVÍKURBRÉF
meiri laum heldur en hinn, sem
nemendur sneiða hjá. Sem al-
menn regla kemur þetta þó
naumast til greina, því að aug-
ljós hætta getur verið á misnotk
un. En hér er dæmi þess, að
menn 'leita nýrra ráða til að full-
nægja þeirri kröfu nemenda, að
þeir hafi raunveruleg áhrif á
stjórn skólamna, sem þeir eru í.
Þetta er og ólíkt skynsamlegri
tillaga en sú, sem gerð var í
Frakklandi að stúdentar próf
uðu hver annan!
Æskulýðslireyfing
Brezki fasistadeiðtoginn, Sir
Oswald Mosley, hefur nýlega
gefið út endurminningar sínar.
Mosley var á yngri árum tal-
irnn eiga mikla framtíð fyrir sér í
brezkum stjórnmálum. Hann var
fyrst kosinn á þing sem íhalds-
maður, síðan gekk hann í verka-
lýðsflokkinn og varð ráðherra í
stjórn MacDonalds 1929, en
samdi ekki við félaga sína í
verkalýðsflokknum og sitofnaði
eigin flokk upp úr 1930. Flokk-
ur hans þróaðist von bráðar upp
í það að verða fasistaflokkur
eftir ítalskri og þýzkri fyrir-
mynd. Vegna útkomu þessarar
bókar hafa sumir velt því fyrir
sér í ritdómum, hvernig á því
hafi staðið, að fiasistafilokkar
urðu á tímabili jafnáhrifaríkir
og raun bar vitni. í Bretlandi
hlaut flokkur Mosleys raunar
aldrei neitt verulegt fylgi, en
í Þýzkalandi og ítalíu varð
'þessi hreyfing að fjölda-
hreyfingu. Menn rifja nú upp,
að þarna hafi verið um að ræða
æskulýðshreyfingu og þá ekki
sízt í Þýzkálandi, þar sem flest-
ir forsprakkarnir og yfirgnæf-
andi meirihluti fylgismann-
anna voru menn mjög ungir.
Ein af skýringunum á því,
hversu margir létu ginnast í
þennan félagsskap, er sú, að
kommúnistar höfðu víðsvegar
efnt til óeirða og upphlaupa.
Vialdbeiiting kommúnista varð til
þess, að ýmsir hugðu, að þeim
yirði ekki haldið í skefjum nema
með enn harkalegri valdbeit-
ingu. Hugsunarháttur kommún-
ista og fiasista er raunar ná-
skyldur, enda var mikill fjöldi,
sem sveimiaði á milli fylkinga og
mru ýmist með kommúnistum eða
fasistum. Fyrirgefanlegt er, að
ungir menn vi’llist af réttri braut
um sinn. En öfgar fæða ætíð af
sér öfgar. Framferði eins og það,
sem stúdentar í Vestur-Bérlín
aðhöfðusit á jólanótt, að ráðast
inn í kirkju og steypa Krists-
mynd af stall'i er ekkj líkjlegt til
að koma miklu góðu tiil leiðar.
Það eitrar í senin huga þeirra
sem um þáð gerast 9ekir og hinna
er bregðast við því af ofstæki.
Laugardagur 4. jan.
Hlutleysis ekki
m)
gætt í sjónvarpi
Mörgum hefur að vonum
blöskrað sú vikalipurð frétta-
manna sjónvarpsins að birta
myndir í því skyni að reyna að
gera götuóeirðalýð kommúnista
hér að píslarvottum. Stúlkunni,
sem ataði sjálfa sig blóði oghróp
aði á sjónvarpið, varð að ósk
sinmi. Þá þótti það einnig furðu-
‘legt, að annar óeirðamaður
skyldi leiddur fram í sjónvarp-
ið til að filytja þar mál sitt. Nú
má segja, að mistök geti alltaf
hent, og ekki sé ástæða til að
sakast um of út úr einum eða
tveimur atvikum, sem gætu hafa
orðið fyrir hreina vangá. Eins
er skylt að geta þess, að sjón-
varpið hefur gert margt stórvel
og þá ekki sízt í fréttaflutningi.
En fréttamaðurinn, sem skýrði
innlenda fréttayfirlitið um ára-
mótin, — og það mun hafa verið
birt bæði á gamlárskvöld og á
nýjársdag, svo að ekki færi fram
hjá neinum, — fór ekki dult með
huga sinn. Um myndavalið má
sjálfsagt ætíð deila, þar getur
sitt sýnzt hverjum. En fréttamað
urinn 'lét sér ekki nægja að sýna
myndir, heldur gerði hann at-
hugasemdir, sem a.m.k. voru sum
ar í harla litúu samhengi við það
sem hann var að sýna. Enginn
getur amast við því að þessi
maður hafi sínar skoðanir, eins
og aðrir, en hann má ekki mis-
nota stöðu sína til að koma þeim
að, eios og hann gerði í þessum
þætti.
Skuldirnar
ekki vaxið
Það fer ekki á mil'li mála, að
framsóknarkommar reyna við öll
tækifæri að læða þeirri hugsun
inn hjá almenningi, að skuldir
fslands últ á við hafi vaxið við
gengisbreytinguna. Skuldirnar
eru allar í erlendri mynt og eru
þess vegna álveg óbreyttar, þó
að þær séu nú reiknaðar í fleiri
krónum en áður var. Með geng-
isbreytingunni var verið að
filytja til f jármagn innanlands en
afstaðan útávið breyttist ekki til
hins lakara. Við fáum þeim mun
fleiri krónur fyrir útflutnmgs-
vörur og þess vegna er greiðslu-
getan í heild ekki lakari en
áður. Menn geta deilt um það,
hvort þessi tilflutningur á verð-
mætum innanlands hafi verið
nauðsynlegur eða ekki. Það kem
ur ekki hinu við, að staðan út
á við er síst lakari en áður.
Miklu fremur má halda því fram,
að greiðslugetan út á við batni.
Gengisbreytingin hefur þau á-
hrif að dregið er úr innflutn-
ingi og ýtt undir útflutning. Var
anleg áhrif eru þess vegna þau,
að auðveldara verður að standa
við skuldbindingar erlendis en
áður. Tilganguriinn er einmitt að
ýta undir framleiðsliu á verðmæt-
um, sem geri fært að aflia nauð-
synja til landsins, þ.á.m. að
standa undir þeim skuldbinding-
um, sem menn hafa tekið á sig
vegna kaupa fiskiskipa, flugvéla,
farskipa og rafmagnsvirkjanna,
svo nokkur dæmi séu nefnd. Frá
leiitt er að halda því fram, að
þjóðin sé ver stödd vegna þess
að þvíiíkra verðmæti hefur verið
aflað, jafnvel þó að um sinn þurfi
að skúlda nokkurn hluta and-
virðis þeirra. Með þessu er þvert
á móti verið að gem auðveld-
ara að lifa í landinu. Þjóðin er
alveg öfugt við það, sem áróð-
ursmenninniir reyna að lauma
inn hjá fólki, orðin mun ríkari
en áður var.
Allt samanburði
háð
íslendingar hafia löngum litið
til Danmerkur sem mikils gæða-
lands, enda margir undrazt stærð
húsa og ríkidæmi, þegar þeir
hafa gengið um Kaupmanna-
höfn. En allt er samanburði háð.
í hinni skemmtilegu dagbók Sir
Harolds Nioolsons getur hann
þess að h-ann hafi komið ti'l
Kaupmannahafnar í janúar 1952
og segir:
„f þessu landi sér maður engin
auðæfi og litflia fátækt. Lítil hús,
óbrotndr lifnaðarhættir. Jafnvel
Hróarskeldudómkirkja er lítil
kirkja.“
Sínum augum lítur hver á silfr
ið. Jafnvel þótt veldi Breta
hafi hnignað, þá er Bretland
enn ríkit land. Munurinn á ríkum
og fiátækum hlasir þair þó enn ber
lega við augum manna, þrátt fyr
ir margra ára stjórn verkamanna
flokksins og víðtæka þjóðnýtingu'
Mat hins víðförla, brezka rit-
höfundar á Kaupmannahöfn er
fróðlegt til samanburðar við hina
frumlegu lýsingu húmvezku kon-
unnar, sem Guðmundur heitinn
Hannesson, prófessor, segir frá í
Emdurminningum úr Skagafirði.
Hann segist hafa sent gamla,
kjarkgóða konu úr Hún-avatns-
sýslu með skipi til Skotlands, og
skrifað rækilega með h-enni til
Royal Infarmary í Edinburgh.
„Skotarnir tóku vel á móti kon-
un-ni . . . og konan komizt til
fullrar heilsu. Þóttu mér þetta
góð tíðindi. Koman fór síðan
heim og leystu Skotar hana út
með gjöfum. Á heimleiðinni kom
hún til Akureyrar, og hafði séra
Matthías tal af henni. Hafði hún
lært margt í þessum leiðangri, en
kyniegar voru hu-gmyndir henn-
ar um ýmislegt. Þannig sagði
hún að Skotar byggju í hömr-
um sem þei-r hefðu hoiað ininan,
en göturnar væru stóreflis gljúf
ur, einnig gerð af mannahöndum.
Þannig komu henni skozku stein-
húsin og borgarstræti fyrir
augu. Henni þóttu Skotar vænlt
fólk og vel inmrætt, en furðan-
lega ókurteisir. Kvað hún þá hafa
kallað hjúkrunarstúlkuna ,,meri“
og hefði hún þó verið bezta
stúlka, en þannig bera Englend-
ingsu: fram mannsnafnið María
(Mary).“
Tveir forystu-
menn látnir
Um áramótin létust tveir af
þekktustu stjórnmálamönnum á
Norðurlöndum, Tryggve Lie,
fyrrverandi forstjóri Sameinuðu
þjóðanna, og Julius Bomholt, rit-
höfumdur, fyrrum ráðherr-a og
forseti danska þjóðþingsins.
Bomholt kom nokkrum sinnum
hin-gað til lands og ferðaðist
a.m.k. einu sinni nokkuð um
landið. Bomholt hafði á sínum
tíma mikinn hug á að leysa
handritamálið á þann hátt a'ð
handritin yrðu eins konar sam-
ei-gn Da-na og íslendinga eða
allra Norðurlandaþjóða en
geymd hér á landi. ÍSlenzkum
stjórnvöldum þótti þessi hug-
mynd ekki aðgengileg og varð
Bomholt fyrir miklum vonbrigð-
um af því að geta ekki leyst mál-
ið. Munu þau sárindi hafa setið
fiast í huga hans, alit til ævi-
loka. En jafnvel þótt honum tæk
ist ekki að finna okkur aðgengi-
lega lausn, ber okkur að meta
góðvild hans, og minnast h-ans
með þakklæti.
Tryggve Lie var framkvæmda
stjóri Sameinuðu þjóðanna, þeg-
ar íslendingar gerðust þar aðili.
Hann mun ekki hafia komið til
íslands, nema einu sinni og þá
til að sitja þing Norðurlanda-
ráðsins er það var háð hér að
vetrarlagi fyrir nokkrum árum.
Tryggve Lie hafði mikinn hug á
iðnvæðingu Noregs og var um
skeið sérstaklega falið það verk
efni að laða erlent fjárm-agn til
landsins. Norðmenn hafa rniklu
margbreyttari atvinnuvegi en
við íslendingar en telja sér þó
höfuðnauðsyn á því að gera at-
vinnulífið fjöllbreyttara. Þeir
hafia og langa reynslu af notk-
un erlends fjármagns og eru síð-
ur en svo hræddir við það, held-
ur telja sér lífsnauðsyn að afla
þess í sem allra ríkustum mæli.
Eítirminnileg
nngslit
¥
Tryggve Lie reyndist vel sem
framkvæmdastjóri Sameinuðu
þjóðanna, en varð að láta af
störfum fyrr en ætlað hafði ver-
ið vegna ýfinga Sovétstjórnar
innar í h-ans garð. Um eftirmenn
Lies má raunar einnig segja, að
þeir hafi hvor með sínum hætti
reynzt mikilhæfir menn. Engu
að síður hafa Sameimuðu þjóð
irnar ekki fullnægt þeim vonum,
sem við þær voru bundnar í
fyrstu. Sök á því ber engin-n
einn einstakur maður, heldur
eru það y tri atvik og ástand heims
mála, sem mestu valda. Ljóst
er. að slík stofnun sem Samein-
uðu þjóðirnar hlýtur að þróast
á löngum tíma. Þess vegna má
ekki líta á það með of mikffli
svartsýni, þótt hægt gamgi. Hins-
vegar er ekki von um bata nema
menn geri sér grein fyrir, hve
mikið skortir á, að vel sé. Þess
vegna vöktu þingslit Sameinuðu
þjóðanna nú fyrir jól meiri at-
hygli en venj-a er til um þá at-
höfn. Hún hefur ofitast farið svo
fram, að þingforseti hefur flutt
áferðarfal'lega ræðu, að vísu lát
ið þess getið, að sumt mætti bet
ur fara, en einkum lagt áherzlu
á það sem hann taldi mega telja
til ávinnings. Að þessu sinni var
þingforseti úr hópi Suður-Amer-
íkumanna og flutti mjög skelegga
áminningarræðu yfir þingheimi
fyrir það, að meirihluti fulltrú-
anna sinnti lítt eða ekki þeim
raunverulega vanda, sem við
væri að etja, heldur fengist mest
við hina og þessa tillögugerð,
sem engu máli skipti og væri
óraunhæf með öllu. Þingfúlltrú-
ar munu hafa haft veður af því,
sem forsetinn ætlaði að segja og
brugðuat sumir svo illa við, að
hann dró nokkuð úr mestu harð-
yrðum sínum, en hélt þó kjarna
ræðunnar óbreyttri. Að sjálf-
sögðu má deila um, hvort slík
hátíðleg athöfn, þar sem ekki
gefst færi til að mótmæla, sé
réttur vettvangur slíkra áminn-
inga. En hér var vi-ssulega á-
minningar þörf. Það er ekki um
það að villast, að virðing Sam-
einuðu þjóðanna fer minnkandi
með ári hverju. Síðasta dæmi
þess er val Nixons á væntan-
legum ful'ltrúa Bandaríkjanna
við stofnunina. Hingað til hefur
verið leitazt við að fá sem aðal-
fulltrúa áhrifamikinn stjórnmála
manna st-undum úr hópi andstæð
inga forseta. Með þessu hefur
verið stefnt að því að fá sem
víðtækastan hljómgrunn fyrir
starf stofnunarinn-ar. Nú vald'i
Nixon hinsvegar mann úr hópi
sendiherra Ba-ndaríkjanna, sem
áður hafði verið varafulltrúi og
hefur getið sér gott orð en er ann
arrar tegundar og miklu óþekkt-
ari í 1-andi sínu en flestir fyrir-
rennarar hans.
Megiumálin
afgeidd annars
staðar
Flest vandasömustu viðfangs-
efn-i í milliríkjasamskiftum, eru
nú afigreidd utan vettvan-gs Sam-
einuðu þjóðanna og alls ekki
tekin þar til umræðu. Svo er t.d.
um Víetn-am málið, borgarastyrj-
öldina í Nígeríu og að verúlegu
leyti deilur Israelsmanna og Ar-
aba, þó að einstakir þættir þeirra
séu öðru hvoru teknir til
umræðu í öryggisráðinu eða á
sjáifu allsherjarþinginu. Því mið
ur er ekki hægt ann-að að segj-a
en að mjög ískyggilega horfi í
öllum þessum málum og þá eink-
um deilum ísrae'lsmanna og Ar-
aba. ísraelsmenn hafia unnið mik
il afrek. Þeir hafia endurnumið
og umskapað sitt gamla ættland.
Hol'lusta þeirra við landið er
með eindæmum og mikil ógæfa
væri, ef þeir yrðu hraktir það-
an að nýju. En þeir eiga í vök
að verjast og hafa einungis get-
að haldið því, sem áumnizt hefur,
með mikilli hörku. SkMjanlegt
er, að þeir verjist, þegar á þá
er ráðizt. En þegar litið er til
mannfæðar þeirra miðað við
hinn mikla fjölda andstæðinga,
sem umlykur þá, sýnist hæpið
af þeim að hafa ögranir í frammi
eða efna ti'l hefndarverka, eins
og gert var með árásinni á Lí-
banon .nú á dögunum. Þeir telja
sig almenningsálitið í heiminum
en-gu skipta. Þó er það einmitt
þetta álit almennings, sem hlýt-
ur að verða þeim, er ti’l lengdar
lætur, bezta vörnin. Arabar eru
fsraelsmönnum að vísu miklu
síðri að þjóðfólagsþroska og sam
heldni, en mannmergðin er
þeirra megin, svo að án styrks
almenningsálits fsraelsmönnum
til framdráttar meðal lýðræðis-
þjóðanna, sýnist barátta þeirra
von'lítil til lengdar. Ógæfa Gyð-
inga hefur m.a. sprottið af því,
að þeir hafa ofit fundið til hæfi-
leika og yfirburða sinna umfram
aðra, og þess vegna ekki hirt
um álit þeirra. Þetta hefur of
oft komið þeim í kolil, og ber
að vorua, að svo fari ekki nú. Á
meðal stórveldanna eru nú sagð-
ar bolilaleggingar um lausn þessa
mikla vandamáls, og yrði það
öllum til margfaldra heilla, ef
álík lausn finnst, á þann veg að
ísraelsmentn geti óhultir lifað í
sínu ævaforna ættlandL