Morgunblaðið - 21.01.1969, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. JANÚAR 1969.
— Hvað lesa þeir ....
Fraœhald af bls. 15.
og meta og sýna að japanskar
bókmenntir eiga aðgang að les-
endum utan eylands okkar.
Frakkland
Claude Imbert,
L'Express
í augum blaðamanna var árið
1968 í ríkara mæli ár atburða
og staðreynda en bóka. Ætli
beztu sögur ársins hafi ekki
flestar birzt á síðum dagblað-
anna. Að öllu gamni slepptu
finnst mér einkennandi í því
bókaflóði sem á markaðinn hef
ur streymt, að þar er iðkuð
áberandi góð blaðamennska, en
innblásinn skáldskapur fágæt-
ari. Persónulega man ég aðeins
eftir einni bók, sem virðist hafa
hlotið takmarkaða útbreiðslu,
en ég tel verðskulda að nefna
hana, þegar spurt er um bæk-
ur ársins. Það er Archie, Essays
on the Better life eftir Bertrand
de Jouvenel. Það er bók manns,
sem bregst eins og þroskaður
maður við taumlausum, fárán-
legum spurningum sem leita á
uppreisnargjama hugi í sjúkum
þjóðfélögum okkar .
Hvers vegna gróðahyggjusjón
armið? Hversu langt á sá metn
aður að ganga að menn vinni
sig hreinlega í hel? Hvað er
unnið við það að bæta enn lífs-
kjörin? Er enn gerlegt — og
þá hvernig — að siðbæta hið
siðaða þjóðfélag okkar. Þessum
spurningum og fleirum varpar
de Jouvenel fram, án allrar
geðshræringar. Bók hans hjálp
ar til að skýra og skilja hina
flóknu og ruglingslegu atburði,
sem hafa sett svip sinn á þá
tíma, sem við lifum. Uppreisn-
aræði stúdentanna í maímánuði
í Frakklandi, Þýzkalandi, ítal-
íu og Englandi birtu okkur
taugahrun þjóðfélaga, undirstöð
urnar voru að bresta og fylk-
ingar riðluðust. í Arcadie
veltir heilsteyptur, fordómalaus
og gáfaður maður þessum
málum fyrir sér — og það er
ferskur blær yfir skrifum hans,
skýringum og niðurstöðum.
Aðra bók ársins tel ég hik-
laust vera The First Circle eftir
sovézka rithöfundinn Alexand-
er Solzhenitsyn. Sagan er ekta,
og hún hefur djúp og varan-
leg áhrif á þann sem les hana
af kostgæfni og íhygli. Óspart
er vikið að miskunnarleysi og
grimmd Stalíns, en það gerir
skáldið á svo listrænan hátt, að í
minnum skyldi haft, rétt eins og
lýsingar Tolstojs á Napoleons-
styrjöldunum í „Stríði og frið-
ur“. Bókin er erfið, en þó er
hún ljós og einföld. f stuttu
máli sagt: hún er meistaraverk.
Af skiljanlegum ástæðum, sem
ég mun nú skýra, kýs ég að
bíða um stund með að nefna
þriðju bók ársins. Það stafar
af því, að mér er kunnugt um,
að eftir fjórtán ára hlé hefur
Francois Mauriac skri£að skáld
sögu, en hennar er ekki að
vænta á bókamarkaðinn fyrr en
á þessu ári. Þar sem hún var
þó skrifuð á árinu 1968 tel ég
naumast óviðeigandi að nefna
hana eina beztu bók ársins, þó
svo að hún sé ekki enn komin
fyrir almenningssjónir.
Jean Rosenthal,
bókaútgefandi
Við lok þes9a árs er átakan-
legt að líta um öxl og sjá,
hvensu fáar þær bækur eru, er
hafa markað tímamót. Ég hrósa
því happi að hafa aðeins verið
beðinn að nefna þrjár bækur,
þar sem viðbúið er að með því
að telja þær upp verði ekki
margar ónefndar, sem bragð er
að.
Sú bók, sem tvímælalaust setti
svip sinn á árið og skildi eftir
óafmáanleg spoir er The First
Circle eftir Alexander Solzhen-
itsyn. í þeirri bók heyrum við
rödd fjarlægs meistara, hvers
rödd barst til okkar á Vestur-
löndum eftir krókaleiðum. Ég
tel bók Solzhenitsyns meðal
fimm eða sex beztu skáldsagna
sem hafa komið út í heiminum
á síðustu þrjátíu árum. Minnis-
atæðust er mér þó ekki nöpur-
og marglofuð lýsing hans á
gamla harðstjóranum, sem situr
í hátign og einmanaleik í kast-
ala sínum í Kreml, heldur hin
ástríðufulla bæn um frelsi, sem
bókstaflega skekur bókina. Því
áhrifameiri verður þessi bæn,
þegar það er haft í huga, að
höfundur hennar hefur eytt
mörgum árum ævinnar lokaður
frá umheiminum vegna fangels-
isvistar og sjúkleika.
Á þessu ári kom út bók eftir
gamalkunnan rithöfund Margu
erite Yourcenar en hún komst
skyndilega á metsölubókalistann
árið 1951 þegar hún sendi frá
sér bók um Hadrianus keis-
ara sem var gagnmerk, en á
stundum dálítið þreytandi frá-
sögn um líf hins nafntogaða,
kynvillta rómverska keisara.
Hún hafði þá gefið út allmarg-
ar bækur, þótt þær hefðu feng
ið dræmar viðtökur og síðan
þessi bók um Hadrianus kom
út hefur verið næsta hljótt um
hana, utan ákveðinna hópa.
Leikrit hennar (sem er gefið
út ásamt ritgerðasafni) L‘Oeu-
vre Au Noir er vel þess virði
að því sé gefinn gaumur. Það
er vel skrifað, virðist leikrænt
og andi þess tíma sem það á
að gerast á sýnist sannur.
Sé litið á þann skáldsagna-
stafla, sem hefur hlaðizt upp á
árinu, fékk sérstaklega ein sam
dóma lof gagnrýnenda, sem
sögðu hana staðfestingu á frum
legum og miklu hæfileikum. Þar
á ég við Dod eftir Maurice
Fickelson. Sagan er einhvers
konar millistig draums og
veruleika, yfir henni virðist
afkáraleg framandi birta.
Einlægni höfundar er óger-
legt að draga í efa, stíll
hans er blæbrigðaríkur og um
fram allt sjálfstæður.
Bandaríkin
Francis Brown,
bókmenntarýnir við
New York Times
Book Review
Þegar New York Times Book
Review birti bókalista ársins
1968 var sérstaklega greint frá
tíu bókum, sem að mati að-
standenda ritsins voru í sér-
flokki. Fjórar þeirra tíu voru
í enn meiri sérflokki. Fjórar
þeirra tíu voru eftir bandaríska
höfunda:
The Armies of the Night eft
ir Norman Mailer.
Soul on Ice eftir Eldridge
Cleaver.
His Toy, His Dream, His
Rest eftir John Berryman og
The Double Helix eftir James
D. Watson.
Hinar sex voru eftirtaldar
bækur:
Lytton Strachey eftir Miche-
al Holroyd
A Cab at the Door eftir V.
S. Prichett.
The Collected Essays, Joum-
alism and Letters of George
Orweil.
Confessions of Disloyal
Europeans eftir Jan Myrdal.
Anti Memoris eftir André Mal
raux og The First Circle eftir
Alexander Solzhenitsyn.
í þessum flokki tíu beztu
bóka ársins, að mati tímaritsins
er aðeins ein skáldsaga, bók
Solzhenitsyns. Að venju komu
þó út fjölmargar skáldsögur í
Bandaríkjunum, en uppskeran
verður að teljast rýr, hvað
gæði snertir.
Þegar óskað er eftir áliti
mínu, persónulega nefni ég
fyrst bók Solzhenitsyn The First
Circle, síðan The Armies of the
Night eftir Mailer og Soul on
Ice eftir Eldridge Cleaver, Clea
ver er svertingi og hefur bók
hans að geyma ritgerðir, þar
sem mótmælt er, ekki beizkju-
laust, misrétti kynþáttanna. í
leiðinni langar mig og að drepa
á njósnasöguna The Salzburg
Connection eftir Helen Maclnn
es, sem er í senn ágætlega
skrifuð og æsispennandi.
Rochelle Girson,
gagnrýnandi við
Saturday Review
Rétt fyrir árslok skrifaði Jas
cha Kessler mjög lofsamlega
dóma í Saturday Review um
nýjustu ljóðabók John Berry-
man His Toy, His Dream, His
Rest: 308 Dream Songs og líkti
þessu framlagi Berrymans við
Spoon River og Finnegans
Wake. En ef undan er skilin frá
bær lýsing' Normans Mailer á
sjálfum sér og friðargöngunni
1967 í Washington í bókinni The
Armies of the Night kom fátt
bitastætt frá hendi þekktra
bandarískra rithöfunda á síð-
asta ári, sem þoli samjöfnuð við
fyrri verk þeirra.
Á hinn bóginn sendi gagn-
rýnandinn og menntafröm-
uðurinn Benjamin de Mott frá
sér bók, sem mér þótti mikið
til koma. f bók hans A Married
Man hefur höfundurinn fært
ósköp hversdagslega atburði og
efni í hugljúfan og skáldlegan
búning og skáldið Norman Rost
en hefur í fyrstu skáldsögu
sinni Under the Broadwalk seitt
fram ævintýralega ljóðræni um
margþvælt efni: bernskuár blá
snauðs gyðingadrengs í Brook-
lyn. f For Expensive People
sagan af Rauðhettu væri Grimms
ævintýri? Og líka Stígvélaði
kötturinn? Og Mjallhvít? En svo
er ekki. Þessar sögur skráði fyrst
Frakkinn Perrault á síðari hluta
17. aldar. Perrault og sögur hans
eru nær óþekktar á íslandi. Úr
því ætlar franski sendikennarinn,
Jaques Raymond að bæta, því
hann hyggst flytja á vegum Alli-
ance Franeaise tvo fyrirlestra á
frönsku um Perrault. Verður sá
fyrri miðvikudaginn 22. janúar
kl. 8 í 1. kennslustofu í Háskóla
íslands og er öllum heimill að-
gangur.
M. Raymond skýrði frétta-
manni Mbl. frá ástæðunni fyrir
því, að hann heldur þennan fyr-
irlestur einmitt nú. Nýlega er
komin út í Frakklandi bók um
þjóðsögur Perraults, sem hefur
vakið mikla athygli. Þetta er
fyrstu gráðu doktorsritgerð, sem
þekktur maður, Marian Soriano,
varði við Sorbonne. Ritið kom
út hjá Gaillmars-forlaginu og
hlaut höfundur fyrir það Sainte-
Beuve-bókmenntaverðlaunin. —
Það er mjög sjaldgæft að slík
verk, doktorsritgerð frá Sor-
bonne, fái bókmenntaverðlaun.
En þessi bók um Perrault og sög-
ur hans virðist hafa vakið at-
hygli bæði hjá bókmenntagagn-
rýnendum og almennum lesend-
um. Segir Raymond, að þama
komi fram margar frumlegar
hugmyndir. Á þessari bók bygg
ir hann einkum fyrirlestra sína.
Sá fyrri fjallar um Perrault, sög-
una og þjóðsögur han.s, og sá síð-
ari um Perrault og sálfræðilegar
skýringar.
Sögur Perraults, sem eru 11
talsins, þar af 3 í ljóðum, komu
út á árunum 1691-97, og eru því
ritaðar löngu áður en Grimms-
bræður eða H. C. Andersen skrif
uðu sínar sögur. Perrault, sem
var alvarlega þenkjandi rithöf-
undur og m.a. meðlimur bók-
menntaakademíunnar, eignar
sýnir Joyce Carol Oates at-
hyglisverða dirfsku í stíl og
efnismeðferð og skipar sér á
bekk með okkur snjöllustu rit-
höfundum.
Sovétríkin
Alexei Kondra-
tovitsj,
Novy Mir
r Moskvu
Mér vefst tunga um tönn,
þegar ég er beðinn að kjosa
bók ársins, þar sem úr mörgu
er að velja. Engu að síður er
ég ekki í neinum vafa um, að
ég álít útgáfu bókarinnar Out
of Winter eftir Elizabeth Drab-
kina mesta bókmenntaviðburð
ársins 1968 í Sovétríkjunum.
Bókin fjallar um líf og hugsjón
ir Lenins. Vfesulega hafa
margar bækur verið ritaðar um
hann og verða fleiri skrifaðar
í framtíðinni. Samt sem áður
verður verk Elizabethar Drab-
kina að teljast einstætt í sinni
röð. Verkið hlaut strax feikna
lega góðar undirtektir þjóðar-
innar.
Foreldrar frú Drabkina voru
bolsévikkar frá gamalli tíð og
störfuðu í neðanjarðahreyfingu
byltingarmanna á keisaratíma-
bilinu. Meðal mynda sem birt-
ast í bókinni er ein þar sem
veikluleg ung telpa stendur við
hlið Lenins. Það er Elizabeth
Drabkina. Hún er nú komin á
sjötugsaldur. Frú Drabkina hef
ur áður ritað ágæt verk um
sjálfum sér aðeins tvær fyrstu
sögurnar, en hinar eru skrifaðar
á reikning sonar hans, sem þá
var 17 ára gamall, og tileinkaðar
Loðvík 14. Frakkakonungi. Þess-
vegna vaknar sú spurning, hvort
Perrault hafi skrifað sögurnar
á nafn sonar síns honum til fram
dráttar eða hvort ferskleiki frá-
sagnarinnar sé að þakka þessum
æskumanni, sem dó um' tvítugt,
sjálfum. Þar kemur hin sálfræði-
lega hlið inn í og er það efni síð-
ari fyrirlestursins.
M. Jaques Raymond
M. Raymond hefur borið Rauð-
hettu Perraults saman við sög-
una, eins og hún kemur út hér á
landi. En Grimms-bræður end-
uðu söguna öðru vísi, þegar þeir
tóku hana upp. Saga Perraults er
aðvörunarsaga og endar illa, úlf-
urinn gleypir Rauðhettu og ömm
una, og er sagan bæði til að vara
litlar stúlkur við vondum dýrum
og við ástinni. En hjá Grimms-
bræðrum og í íslenzku útgáfunni
er veiðimaðurinn látinn skera
upp úlfinn og ná út Rauðlhettu og
ömmunni. Frásögn Perraults er
byltinguna, en síðustu árin hef
ur hún helgað sig þessu verki
einvörðungu.
Upphafsorð bókarinnar Out
of Winter hljóða á þessa leið:
„Fátt er öðrugra en segja frá
sjúkleika og andláti VJadirmir
Ilyich Lenins. Ég mun byrja
frásögn mína á endinum og
snúa þannig tímanum við“.
Lenin lézt aðeins 53 ára gam
all og banamein hans var heila
kölkun. Brezkur læknir, sem
stundaði hann, lét hafa það eft
ir sér, að þrátt fyrir mjög al-
varlegar og miklar heilaskemmd
ir hefði Lenin haldið greind
og viti fram í andlátið.
Nokkru fyrir flokksþingið
1922 veiktist Lenin svo hastar-
lega, að hann óskaði eftir, að
annar ræðumaður yrði valinn
í sinn stað. Þó hélt hann áfram
að semja ræður og skrifa grein
ar. Hann hafði áhyggjur af því
hvernig flokknum myndi reiða
af í þeirri ringulreið og upp-
lausnarástandi sem ríkti eftir
að fyrri heimsstyrjöldinni lauk.
Hann hafði áhyggjur af afkomu
bændastéttarinnar og af hinni
nýju efnaihagsstefnu.
Drabkina segir, að skýrslan
hans til flokksins hafi komið
til félaganna eins og „vorblær"
og hafi hún stuðlað að því að
stappa stálinu í þá, svo að þeir
horfðu vongóðum og bjartsýn-
um augum til framtíðarinnar.
Out of Winter er ekki skáld-
verk í eiginlegum skilningi, það
er heimildarrit. Samt sem áður
hefur Drabkina tekizt að draga
fram persónutöfra Lenins í frá
sögn sinni — það er sjaldgæft
afrek í bókmenntum.
alveg frábær, segir M. Raymound
og mörg orðaskipti hjá honum
halda sér nákvæmlega gegnum
allar breytingar. T.d. orðaskipti
Rauðhettu og úlfsins: Af hverju
ertu með svona stór eyru? Svo
ég geti betur heyrt til þín o.s.frv.
Ein undantekning er þó á. Þegar
kemur að síðustu setningunni,
hættir Pérrault skyndilega þessu
endurtekna orðalagi, til að koma
á óvart og ná áhrifum, sem hægt
er að gera með raddblæ í talaðri
frásögn: í stað þess að svara
spurningunni: Af hverju ertu
með svona stórar tennur? á sama
hátt og áður, þá fellir hann nið-
ur orðið betur og segir: Svo að
ég geti etið þig! Og svo etur úlf-
urinn Rauðhettu. Sögulok.
Þar sem ekki voru almennt rit
aðar niður þjóðsögur fyrr en á
síðustu öld, er erfitt að vita hve
mikið af sögum Perraults er frá
honum sjálfum komið og hvað er
þjóðsaga. En hann hefur síðan
haft mjög mikil áhrif á þjóðsög-
ur í fjöldamörgum löndum. Sor-
iano telur í ritgerð sinni, að sög-
ur Perraults séu bókmenntir,
sem þjóðsögur hafi orðið kveikj-
an í. En mikið hefur verið unnið
að því að finna uppruna sagn-
anna. Hefur fundizt í Frakklandi
og nærliggjandi löndum undir-
staða sagnanna, sem verið hefur
kveikjan að skrifuðum sögum
hans. Það er einkennilegt með
þessar sögur, segir M. Reymond,
þessar sögur, segir M. Raymond,
fyrir almúgafólk og eru nú gefn-
ar út fyrir börn, en á um 16 ára
tímabili í lok 17. aldar, þóttu þær
frábærar bókmenntir fyrir full-
orðna og voru fagurkerar bók-
menntasalanna ákaflega hrifnir
af þeim. En list Perraults er svo
sérstök, að frásagnir hans ná að
hrífa bæði börn og fullorðna.
Af sögum Perraults þekkjum
við t.d. auk Rauðhettu Stígvél-
aða köttinn, sem Grimms-bræð-
ur tóku upp seinna. En stundum
tóku þessir þýzku bræður sögur,
sem Perraults hafði, og slepptu
þeim svo síðar úr sínum bókum,
er þeir komust að því, ef þeir
Framhald á hls. 19
Rauðhetta og Mjallhvít
voru frönsk æfintýri
Franski sendikennarinn flytur tyrirlestra
um Perrault og sögur hans
HAFIÐ þið ekki alltaf haldið að