Morgunblaðið - 12.03.1969, Blaðsíða 15

MORjGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 12. MARZ 1969
15
— Hvað mundir þú gera, ef
þú værir beðinn um að sætta
hjón?
— Ég mundi aldrei leggja út
í svoleiðis, sagði hann. Það á
aldrei að reyna að sætta hjón.
Það á að örva þau til að slást.
Eftir slagsmálin koma sættirn-
ar.
Þar með var málið útrætt og
næsta mál á dagskrá tekið fyr-
ir. Fjölkvæni?
— Jú, fjölkvæni er karl-
mönnum enn eiginlegra en ein-
kvæni. Það ætti hver maður að
eiga 12 konur, eina fyrir hvern
mánuð ársins.
— Yrðu þá engar framhjá-
tökur?
— Jú-jú, svaraði skáldið og
brosti gleitt. Þær yrðu alveg
eins fyrir það.. Framhjátagelsi.
Þeir hafa það svoleiðis sums
staðar í Indlandi, þar sem fólki
kemur illa saman í þorpi eða
byggðarlagi, að það hittist einu
sinni á ári og ber þá a'llar þær
svivirðingar hvert á annað, sem
það hefur fósitrað í sér á ár-
inu. Þegar allir eru búnir að
útausa sér nægilega, þá eru
þeir sáttir. Og sambúðin geng-
ur vel fram eftir næsta ári.
Þetta væri kannski ráð til þess
að sætta hjón, að sættarinn
stillti svo til, að þau gætu rif-
izt vel og jafnvel flogizt á ..
— Annars er það einkenni-
legt, hvað margt fólk á erfitt
með að laga sig hvert eftir öðru.
Það vi'll vera svo rismiklar per
sónur, að hvorug lætur undan
fyrir hinni. Þegar ég mæti
persónu, reyni ég alltaf að
vera lítil persóna til þess að
stóra persónan hafi þá ánægju
að verða ennþá stærri. Það er
líka nokkuð algengur veikleiki
í fari manna að slá sér upp á
annarra kostnað, verða stórir,
þegar nokkrir eru viðstaddir,
segja þá eitthvað vanvirðulegt
um einn, gera hann hlægilegan
og horfa svo upp á hina og
spyrja með uppétandi augna-
ráði: — Var þetta ekki helvíti
sniðugt hjá mér? — Þetta er
nokkuð algengt í fari manna.
Annars er stór persóna aldrei
stór. Hún dregur sig í hlé og
þegir.
Og Þórbergur heldur áfram:
— Ég hef aldrei ski'lið, hvað
menn geta lagt á sig mikið af
heimskulegu erfiði til þess að
ávinna sér veraldarupphefðir,
sem þeim virðist ekki vera
nein lífsnauðsyn að ná . . .
Og þeir halda áfram að
safna og safna og aldrei hafa
þeir safnað svo miklu, að þeim
finnist þeir hafi efni á að segja:
Nú er ég búinn að fá nóg.
Þetta er eins og helgar bækur
lýsa þorstanum í Helvfti. Og
þeir geta lagt svo mikið að sér
til að reyna að ful'lnægja þess
ari blekkingu í sjálfum sér, að
þeir eru orðnir úttauguð hrör
langt fyrir aldur fram. Pen-
ingagræðgi er mjög slæm fyrir
taugarnar og hjartað og æða-
kerfið, að ég tali nú ekki um
fyrir sálina. Aðrir leggja mik-
ið kapp á að geta sallað ná-
ungann í fótbolta, sigrað hann
í stangarstökki, kringlukasti og
glennt sig betur en hann í þrí-
stökki, sem ég held að sé auð-
virðilegasta stökk í heimi. En
samt verða menn heimsfrægir
fyrir það. Enn aðrir sækjast
eftir því að komast til valda,
verða dýrkaðir af fólkinu sem
alþingismenn, ráðherrar og ann
að þvíumlíkt. Svo eru þeir sem
keppa eftir að verða frægir fyr
ir að skrifa bækur, yrkja
kvæði, herma eftir uppi á leik-
palli, möndla óperur. Allt staf-
ar þetta frá einu og því sama:
einhverri vöntun í manninn,
einhverju andlegu tómi, sem er
verið að strefa við að fylla.
En það skrítna við þetta er
það að tómið fyllist aldrei. Og
maðurinn er í raun og veru
jafnitómur og jafnvesæll að veg
arlokum sem í upphafi leiðar-
innar. Þetta er eitt af því
skrítna við lífið. Tómið verð-
ur aðeins fyllt með því að losa
sig við strefið við að fylla tóm
ið. Losa sig við persónuleik-
ann, sem ég er frægur fyrir að
hafa kallað svo, því að strefið
á rætur sínar í persónuleikan-
um. Hann er hnútarnir í sálar-
lífinu. Þegar menn hafa leyst
hnútana, ljóma þeir eins og fag
urt ljós. En komdu hérna fram
snöggvast og heilsaðu upp
á hana Imbu litlu Fálu. Hún
er fjögurra ára. Hún er að læra
ballett og 'lofaði að kenna
mér, en hefur svikizit um það.
Hún er falleg. Ég gat lært
Möllersæfingar af sjálfum
mér ...
Og svo göngum við inn í stof
una aftur og Þórbergur tekur
upp þráðinn:
— Já, þá verða þeir eins og
fagurt ljós. Þá er persónuleik-
inn dauður að eilífu og
menn eru komnir í kompaní við
allífið. Margir halda, að kom-
paníið við allífið þýði slokkn-
un einstaklingseðlisins. En
þessu er öfugt farið. Maður
með „persónúleika“ er aldrei
sjálfstæður maður. Hann er allt
af að taka tillit til sjálfs sín
og þar með ‘hefur hann gefið
sig undir þrældóm annarra.
Hann er að hugsa um pen-
ingana sína, mannorðið sitt,
stöðuna sína, gáfurnar sínar,
frægðina sína. En sá sem hef-
r
I
kompaníi
við
allíiið...
ÞÓRBERGUR Þórðarson er áttræður í dag.
í tilefni af því birtir Morgunblaðið smákafla
úr samtalsbók Þórbergs og Matthíasar Jo-
hannessens, sem hann skrifaði fyrir tíu ár-
um vegna sjötugsafmælis Þórbergs.
I
Þórberyur
áttræður
ur leyst hnúta persónuleikans,
hann er laus undan þessu
fargi. Hann hugsar ekki um að
vera neitt, né verða neitt.
Hann er.
— En hvernig er bezt að
losna við persópuleikann? Með
því að fara í klaustur?
— Nei, ég held bænagerðir
hjálpi manni ekkert í þessum
efnum. Þær leysa ekki hniútana,
þær bara færa þá svolítið til.
Menn hafa háldið, að kirkjan
og trúarbrögðin hjálpuðu þeim
til þroska. En ég held þau
verki öfugt. Þau binda menn
í dogmur og færa í fjötra hind
urvitna og hleypidóma og trúar
haturs, sem ná valdi á mann-
inium og deyfa hæm frá að
hugsa sjálfstætt. Ég held, að
eina leiðin til að leysa hnút-
ana sé sú að skilja orsök
þeirra, að skilja sjálfan sig og
lífið til hlítar. Það getur mörg
um fundizt erfitt, það getur
kannski tekið þá nokkur jarð-
líf. En ég held, að önnur leið
sé ekki hugsanleg. Trúarbrögð
in hafa haldið mönnum í and-
legum viðjum og varnað þeim
að skilja og verða andlega
sjálfbjarga. Þess vegna liggur
allur þorri manna hundflatur
og getulaus frammi fyrir hvers
konar áróðri og eru svo and-
lega villtir, að það má segja
þeim í dag, að það sé hvítt, sem
þeim var sagt svart í gær. Og
menn hafa ekki við að trúa.
Þó að eitthvað gott kunni að
liggja eftir kirkjuna, þá er það
hafið yfir allar efasemdir, að
hún hefur unnið meiri skemmd
arverk á sálum manna en nokk
ur önnur stofnun í heiminum.
— En heldurðu ekki að
kirkjan gæti gert gagn?
— Jú, það gæti hún, ef hún
breybti sér í þekkingarstofnun
og hætti við þetta háfleyga,
freyðandi kjaftæði, sem hún
byrlar fólki. Hér gæti spíritism
inn komið kirkjunni til hjálp-
ar sem fræðslugrein. Spíritism
inn getur fært mönnum rök og
jafnvel sannanir fyrir fram-
haldslífi og gefið fólki nokkr-
ar bendingar um það, hvernig
því lífi er hagað. Og hann
getur gefið okkur skýringar á
samhenginu milli þess lífs og
jarðlífsins. En þetta er ekkert
aðalatriði. Aðalatriðið er að
skilja það líf, sem við lifum
og þann heim sem við lifum í.
— Þú talaðir áðan um frægð
ina, Þórbergur. Byrjaðir þú
ekki að skrifa til að verða
frægur?
— Nei, það gerði ég ekki.
Það var svo lítill ákafinn í mér
að verða frægur að ég skrif-
aði enga bók í sjö ár, eftir að
ég lauk við Bréf til Láru.
Hafði enga löngun til þess.
Ég skrifaði fáeinar blaðagrein
ar á þessum árum, sem komu
yfir mig eins og steypa. Og
ekkert annað. Allan fyrri part
inn af Bréfi til Láru skrifaði
ég til að skemmta Láru. Hitt
skrifaði ég til að breyta þjóð-
skipulaginu. Annað vakti ekki
fyrir mér. Að visu lét ég
flakka með nokkrar skringileg-
ar setningar, en aðeins í því
skyni að bókin seldist. Auðvit
að hafði ég dálítið gaman af
að skrifa þetta, alveg eins og
unglingar hafa af að steypa
sér kollskít eða hoppa sem
lengst á öðrum fæti. Það er ein
kennilegt að íþróttamenn skuli
ekki hafa tekið það inn í sitt
kerfi að stökkva á einum fæti.
Það gæti þó verið gagnlegt, ef
maður fótbrotnaði á ferð úti á
víðavangi. Þá gæti hann stokk
ið á hinum til byggða, ef hann
hefði verið „í góðri þjálfun“
hjá Benna Waage . . .
Föstudagur 12. desember.
Kvöld.
— Segðu mér eitt Þórbergur,
varstu ekki alltaf í sundskýlu,
þegar þú fórst í sjóinn?
— Nei, það var ég ekki. En
flestir voru í skýlum.
— Varstu aldrei kærður fyr
ir „exibisjonisma"?
■— Nei-nei-nei. Ég fékk frem
ur aðdáun fyrir, hvað ég tæki
mig þarna vel út. Annars horfðu
menn tilisýndar á baðgesti, og
ef einhverjir gerðust of nær-
göngulir, sneri maður sér á
grúfu. Þá fannst þeim ekki leng
ur neitt varið í þetta. Þarna
var ég nokkrum sinnum í sól-
baði með ákaflega frómum og
trúuðum, en þó viðsýnum guð-
fræðingi og tveim piltum öðrum.
Þá kom andinn yfir mig að
þeim óvörum og ég orti á svip-
stundu hjartnæmt útfararvers
og kompónet aði samstundis lag
við það. Versið er svona:
Legg þú á djúpið! Dauðans
öldur hossa.
Dimmir í lofti, ógna sorgar-
ský.
Hinumegin við hafið sé ég
fossa,
og himnar drottins opnast
mér á ný.
Síðasta 'línan hefði verið kölluð
djúpt symból, ef einhver annar
hefði sagt þetta. Þarna yddir
á endurholdgunarkenninguna.
Svo lugu skæðar tungur því
upp á mig, að lagið væri Horst-
Wesselsöngur nazista. En ég hef
fengið staðfestingu á því hjá
tveimur útlærðum músikmönn-
um, að þetta séu ósannindi. Það
kom margt fyrir úti í Örfiris-
ey. Einu sinni var þar grútar-
bræðsla, sem Geir Zöega hafði.
Þá rann stundum grútur í syðri
víkina vestan á eyjunni. Þá bar
það við einn dag, að „hinn
himneski brúðgumi“ kom út í
eyjuna, fór í sjó í víkinni, en
gætti þess ekki að mikil grútar
brák var ofan á sjónum, og
kom mjög illa leikinn aftur til
lands, hefur sagt mér maður,
sem þarna var.
— Fórstu aldrei með kven-
mann út í Örfirisey?
— Það segi ég þér ekki. En
mér er sama, þó ég segi þér
það, að ég gerði aldrei hitt úti
í Örfirisey.
Það var auðséð, að Þórberg-
ur vildi sem minnst um þetta
tala. Hann var' fljótur að brjóta
upp á nýju umræðuefni:
— Þarna úti í eyjunni skaut
Jón tíkargjóla kvenmann óvart
til bana. Hann var geysilegur
sjómaður og mikill formaður,
og þegar hásetar hans fóru að
kvarta um á sjó, að hann væri
orðinn nokkuð hvass núna, þá
var viðkvæði Jóns: — Þetta er
bara tíkgfgjóla. Þegar Steinn,
afi minn, var formaður austur
í Suðursveit, kom það fyrir, að
hann sagði í kalsaveðri: — Þa-
það er kominn í mig tíkar-
skjálfti, ég vil fara í land.
Ef maður ætti nú að hugsa
eins og sérfræðingur ís-
lenzkra bókmennta mundi
maður segja: tíkargjóla
og tíkarskjálfti eru svo sér-
stæð og einkennileg orð, að
annaðhvort hlýtur að vera ap-
að eftir hinu. Og líkast til
mundu þeir komast að þeirri
niðurstöðu, að tíkargjóla væri
upphaflegra. Þettá orð hefði
einhvern veginn borizt austur
í Suðursveit breytt í tíkar-
skjálfti. Þarna er svo sannað,
að Steinn Þórðarson, afi minn,
hefur aldrei verið formaður og
aldrei verið ti'l, heldur hefur
einhver kunnáttusamur sögu-
maður skapað þessa fígúru upp
úr Jóni tíkargjólu. En hver er
nú líklegur til að hafa borið
orðið tíkargjóla í þessari
mynd héðan frá Faxaflóa
Frambald á bls. 1S