Morgunblaðið - 18.03.1969, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 18. MARZ 1909
15
Saminn eftir skáldsögu SCHOLOMS A.LEICHEIMS
Höfundur: Joseph Stein
Tónlist: Jerry Bock
Söngtextar: Sheldon Harnick
Upphafleg sviðsetning og dansar:
Jerome Robbins
Þýðandi: Egill Bjarnason
Leikstjórn:
Stella Claire og Benedikt Árnason
Leiktjöld og búningateikningar:
Gunnar Bjarnason
Lýsing: Kristinn Daníelsson
r
Hljómsveit: Sinfóníuhljómsveit Islands
Hljómsveitarstjóri:
Magnús Blöndal Jóhannsson
í MIKIÐ er nú ráðist af hálfu
Þjóðíeikhússins. Fiðlarinn á þak-
inu er með veigamestu verkefn-
um þess, kostnaðarsömustu og
fjölmennustu leiksýningum, sem
haldnar eru um þessar mundir.
Sýningin ber vitni um stórthug
og góðan vilja þjóðleikihússtjóra,
sem vill að íslenskt þjóðleikihús
standi sig á svelli tímans, verði
í engu hálfdrættingur á vilð leik-
hús amtímans, að minnsta kosti
ekki í nágrannalöndum okkar.
Ég sé ekki betur en þetta gifur-
lega fyrirtæki, sem Fiðlarinn á
þakinu er, hafi tekist með slíkum
ágætum að til viðburðar verði
að telja í íslensku leikhúslífi.
Allt hjálpast þar að: merkilegt
bókmenntaverk, listræn svið-
setning, fögur tónlist og söngv-
ar, innblásinn leikur. Þeir, sem
vilja sjá hvernig sannkallað
leikhúsverk lítur út, þurfa ekki
annað en bregða sér upp í 'Þjóð-
leikhús. Fiðlarinn á þakinu er
með eftirminnilegustu sýningum,
sem hér hafa sést, eins langt aft-
ur og ég man. Guðlaugur Rósin-
kranz, þjóðleikhússtjóri, getur
með ánægju horft fram á veg-
inn eftir tuttugu ára starf. Hann
hefur sannað að Þjóðleikhúsið er
ekki rykfallin stofnun, heldur
lifandi afl, sem iheima á í brjósti
þjóðarinnar. Þesei orð eiga ekki
einungis við Fiðlarann á þakinu,
heldur standa þau ekki síst hér
vegna þeirra vóna, sem framtíð
Þjóð eikhússins vekur.
Fiðiarinn á þakinu er einn af
þessum söngleikum, sem hvar-
vetna er fagnað. Hann er léttur
og cinfaldur, en langt frá því
að vera léttmeti. Hitt er annað
mál, að höfuðtilgangur verka af
þessu tagi, er fólginn í sýningar-
gildinu, enda þótt boðskapur
þeirra sé oft alvarlegs eðlis.
Þannig er Fiðlarinn á þakinu
öðrum þræði umræða, rannsókn
á lífi og einkum vandamálum
Gyðinga. Scholom Aleichem var
rússneskur Gyðingur, hrökklað-
ist til Kaupmannahatfnar í byrj-
un fyrri heimsstyrjaldar og lést
í Bandaríkjunum árið 191i6 á
sextugsaldri. Hann var dæmi-
gerður evrópskur Gyðingur.
Fiðlarinn á þakinu gerist í rúss-
neska Gyðingaþorpinu Anatevka
1905; hið kyrrláta lif þorpsins er
skyndilega rofið af þeim átök-
um, ®em eru að hefjast í heim-
inum. Það er bylting í öllum
hfutum, jafnvel í þorpinu þar
sem siðvenjan heldur enn velli,
en á í vök að verjast.
Hver er þessi siðvenja? Það
er hún, sem hefur alls staðar
gert Gyðinga að gestum í E'vr-
ópu, reist vegg á milli hins al-
menna borgara og gyðingdóms-
ins. Að vera Guðs útvalin þjóð
er ekki svo lítið hlutverk,
kannski engin furða að hinir her-
skáu og djarfhuga Evrópubúar
hafi gert sér dælt við slíka þjóð,
sem vill fá að vera í friði með
hefð sína. Langlundargeð Gyð-
inga hefur verið eins og olía á
eldinn, sem brennur undir niðri.
Það kemur ekki að gagni þótt
menn eins og vesalings Tevye
mjólkurpóstur, óski þess að Guð
velji einhverja aðra þjóð einu
sinni svona í tilbreytingarskyni.
Evrópskir Gyðingar verða að
sætta sig við að vera bæði út-
valinn og útskúfaður þjóðtflokk-
ur.
Tevye er aðalpersóna Fiðlar-
ans á þakinu. Fjölskylda hans
er miðpunktur leiksins. Hann
er hjartagóður og ólbrotinn mað-
ur, sem á skapstóra konu og ynd-
islegar dætur. Hvernig sem hlut-
irnir snúast heldur hann still-
ingu sinni, skýringuna er að
finna í mannúðlegum sjónarmið-
um hans, fyrst og fremst skapinu
góða, sem þrengingarnar getá
ekki bugað. Hann lætur sig ekki
muna um að setja á svið óhugn-
anlega drauma fyrir konu sína
til að sannfæra hana um rétt-
mæti skoðana sdnna, höfða til
hennar með vopnum gyðing-
dómsins sjálfs. Slíkan draum
getur konan ekki staðist þótt hún
geri sér það ljóst að gamall og
ríkur slátrari er meira virði
elstu dóttur hennar en bláfátæk-
ur skraddari, sem heldur að
æðstu gæði lífsins séu fólgin í
því að geta sparað fyrir sauma-
vél. Auk þess er hann með hug-
ann fullan af ást, sem að vísu
kemur ekki að sök, en getur ein
sér ekki tryggt örugga afkomu.
En í brjósti mjólkurpóstsins
slær heitt hjarta og göfugt þrátt
fyrir hversdagsklæðin. Hann
beinir orðum sínum til Guðs og
finnur jafnan leið út úr hvers
kyns vanda. Það er þessi andi,
sem á að tákna ódauðleik Gyð-
ingsins: þrautseigjan, gamansem-
in. Gyðingarnir halda að lokum
hver sína leið, gefast ekki upp á
vegferð sinni um jörðina.
Róbert Arnfinnsson (Tevye) og Guðmunda Elíasdóttir (Golda).
Sá veruleiki tekur sinn skerf.
-Það er ’líkt og Tavye mjólkurpóst
ur sé með allar syndir veraldar
á herðum þegar hann leggur aí
stað út í óvissuna. Og fiðluleik-
arinn litli fylgir honum. Ein-
Sigríður Þorvaldsdóttir, Vala Kristjánsson og Kristbjörg Kjeld
Fiðlarinn á þakinu er að von-
um ljóðræn-t verk. Hann er í
rauninni lítið ljóð með nokkrum
tilbrigðum, unaðsheimur fjarri
skarkala heimsins, sem verður
enn meira heillandi vegna þess
að óróinn fyrir utan þren-gir sér
inn um hlið hans, heimtar að
draumurinn breytist í veruleika.
Hópmynd úr Fiðlaranum á þakinu.
hvers staðar bíður nýtt þorp, ný
Anatevka.
í Fiðlaranum á þakinu skiptast
á mildi og harka. Eitthvert feg-
ursta atriðið er söngur bænar-
innar á sabbatsdegin-um heima
hjá Tevye og brúðikaupið er einn
ig þokkafullt. Beis-kjan kemur
helst í ljós þegar Rússarnir rj-úfa
helgi brúðkaupsveislunnar með
því að brjóta og eyðileggja sam-
kvæmt siðvenju hermanna, sem
verða að hlýða skipunum frá
keisaranum. An-nars er Fiðlar-
inn á þakinu svo hljóðlátlega
vandlætingarsamur, að naumast
er rétt að tala um beiskju. Það
er ekki síst styrkur -háns hve
ádeiian, umræðan er varká. f*að
færi honum ekki að prédiika eða
dæma. Þær raddir, sem boða
nýja tíma, stefnubreytingu, eru
svo lágværar að þær heyrast
varla. Stúdentinn Perchik hetfur
kynn-st róttækum skoðunum í
háskólanum í Kiev, en hann er
svo bjargarlaus að öll framkoma
hans er eins og veikur ómur. Að
hann skuli lenda í fangelsi er
eitt af því ótrúlegasta í leikrit-
inu. En margt getur gerst á bylt-
ingatímum.
Fiðlarinn á þakinu er eitt
þeirra verka, sem vex eftir því
sem lengra líður á sýninguna.
Fyni hlutinn er undanfari, frá-
sögn, síðari hlutinn tengir sam-
an atriðin, gæðir leikritið þeirri
táknrænu dýpt, sem er svo áihrifa
mikil í einfaldleik sínum. Ég
geri ráð fyrir, að fáir muni
gleyma því þegar Tevye og fjöl-
skylda yfirgefa Anatevka. Eða
verður ekki ertfitt að gleyma
Tevye þegar han-n ræðir við
Guð, skýtur inn fyndnum at-
hugasemdum í hátfleygt hjal sitt.
Jafn einlægur er fögnuðurinn í
Anatevka, dansinn og söngurinn.
Og það, sem mestu máli skiptir:
Anatevka er ekki framandi
staður, innst inni er fólkið líkt
hvort sem heimur þess er
rússneskt Gyðingaþorp árið 1905
eða íslenzkt pláss á tuttugustu
öld. Það er aðeins yfirborðið,
sem er annað.
Sigur Fiðlarans á þakinu er
staðfesting mannlegra eigin-
leika, sem þe-kkja engin landa-
mæri. Hvaða máli skiptir þótt
borgin heiti New York, London
eða Reykjavík, ef hljómurinn ér
sannur, laus við fals sýndar-
mennskunnar, sem tíðum hreyk-
ir sér hæst.
Ljóðinu auðnast að opna læst-
ar dyr, fái það einhvern til að
trúa á sig, eða minnsta kosti
leggja við hlustir. Það er ný saga
og gömul.
Þýðing Egils Bjarnasonar á
Fiðlaranum á þakinu er þokka-
full. En hvengi bregður fyrir til-
þrifum í texta hans. Þetta kem-
ur að vísu ekki að sök því sýn-
ingin sjálf er svo vönduð, og
stundum er erfitt að greina orð-
in, sem sungin eru. Enginn ís-
lendingur hefur þýtt jafn marga
söngleiki og Egill Bjarnason.
Stella Claire setur Fiðlarann
á þakinu á svið með að^joð
Benedikts Árnasonar. Leikstjórn
Stellu Claire, dýrmæt reynsla
hennar við uppsetningu og þátt-
töku í svipuðum verkefnum er-
lendis, -hefur án efa gert þessa
sýningu að því, sem h-ún er.
Ekki spillir heldur hlutur er-
lendu dansaranna þriggja,
þeirra Franks Shaws, Leifs R.
Björnseths oig Svenns Berglunds.
Sviðsetning þeirra Stellu Clair-
es og Benedikts Árnasonar mun
lengi í minnum höfð sem dæmi
um giftusamlegt samstarf í leik-
húsi.
Leikmynd Gunnars Bjarnason-
ar er afbragðsverk. Við þurfum
ekki að óttast að íslenskt leikhús
dragist aftur úr erlendum þegar
jafn miklir kunnáttumenn og
Gunnar Bjarnason leggja því lið.
Skilningur hans á þessu litríka
verki er hárréttur, þannig að
einstaka sviðsmyndir eru lista-
verk, ljóðrænn óður. Lýsing
Kristins Daníelssonar er fag-
Framhald á bls. 19
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ:
FIÐLARIHN Á ÞAKINU