Morgunblaðið - 12.08.1969, Qupperneq 15

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. ÁiGÚST H969
15
— Hvað vakti áhuga þinn
á Jörundi?
— Skörrumu eftir stríð var
ég eitt sinn á gangi í skemmti-
garði í London með Þorsteini
Hannessyni og fór hann að
segja mér hvað Jörundur
Hundadagakóngur myndi
verða gott efni í óperettu.
Ég hugsa það hafi verið
það fyrsta sem vakti áhuga
minn á Jörundi. En þó liðu
mörg ár og það var ekki fyrr
en veturinn 1905—66 sem ég
kom fram með Jörund í út-
Nýlega barst mér í hendur
smásagnasafn útgefið í Banda
ríkjunum Short Stories Inter
national og var þar á meðal
ýmisisa kunnra höfunda Agn-
ar Þórðarson. Mér þótti það
nóg tilefni til að spjalla við
Agnar, sem er ekki einm
þeirra listamanna sem „sér
um sig sjálfur" hvað áróður
snertir. Þótt Agnar sé að
mörgu leyti djarfur höf-
undur og biður ekki afsök-
unar á verkum sínum, hvorki
bókmenntagagnrýnendur né
aðra er hann hógvær, allt að
því hlédrægur. Auk þess
kynntist ég því í Har-
vard í hitteðfyrra að er-
lendir menn hafa áhuga á
verkum Agnars, en þar sat
hinn góðkunni vísindamaður
og bókmenntaprófessor Einar
Haugen við að snara
Kjarnorku og kvenhylli á
„sveitó“ enisku, sem var erf-
itt ver'k, en þeim mun
ánægjulegra að kynnast
ábuga prófessorsins. Pékk ég
sanmarlega að kenna á þess-
um áhiuiga og bölvaði Sig-
mundi bónda stundum í
hljóði.
En hvað segir nú Agnar
tíðinda:
— Kaflinn í bandarískiu út
gáfunni er úr skáldsögu minni
Ef srver'ð þitt er stuitt í
þýðingu Fauls prófessors
Sdhadh, segir hann.
— Hefur skáldsaga þín
„Sverðið“ ekki komið út í
heild í Bandaríkjumuim?
— Nei ekki enn sem komið
er. Það er mjög erfitt að kom
ast inn á bókamarkaðinn í
Bandaríkjunum með einstaka
bók, jafnvel þó hún þyki at-
hyiglÍBverð vegna þess kostn-
aðar sem liggur í því að
kynna og auglýsa nýjan höf-
und.
Stóru bókaforlögin leggjia
tæplega í þann kostnað nema
tryggt sé að fleiri bækur eft-
ir sama höfund fylgi fljót-
lega á eftir.
— Heldurðu að þessu sé
líkt farið í öðrurn löndum?
— Ég býst við því. Á Norð-
urlöndum þar sem áhugi á ís-
len2íkum bófcmenntum ætti að
vera mestur hafa fáar ís-
lenzkar skáldsögur komið út
undanfarna áratugi. Fyrir
30—40 árum var talsverður
á!hugi á íslenzkum bókmennt-
um í Danmörku vegna þeirra
Jóhanns, Kambans, Gunnars
og Halldórs Laxness og fleiri
höfunda. Náttúrulega er ó-
þarfi að taka það fram að
NóbelsSkáldið Halldór Lax-
ness nýtur mikils álits hjá
bókmenntafólki í Danmörku,
svo sem annars staðar, en
bækur hans korna þó ekki út
í stórum upplögum þar, og
hann hefur ekki orðið veru-
legur „söluhöíundur". Og
jafn ágæt bök og Undervejs
til min elskede eftir Þórberg
í snjallri þýðingu Martins
Larsens kom út í litlu upp-
lagi og er þó ekki uppseld
að því sem mér hefur verið
tjáð.
Staðreyndin er að þrátt fyr
ir alL't talið um norræna sam-
vinnu í menningarmálum hafa
Norðurlandaþjóðirnar mjög
taikmarkaðan áhuga á menn-
unda og alltaf kernur öðru
hvoru fyrir að þaðan komi
verk sem „slá í gegn“ á stærri
leiksviðum, en hlutfallslega
skeður það þó mjög sjaldan.
Eins er. mikið og merkilegt
leiklistarlíf við ýmsa háskóla
í Bandaríkjunum og sums
staðar í Evrópu.
— Kom ekki Kjarnorkaog
kvenhyUi út á vegum ein-
hverrar háskólaútgáfu?
Spjollað
við flgnar
Þórðarson
rithöfund
— Jú, hún kom út á veg-
um háskólans í Wisconsin í
þýðingu prófessors Einars
Haugen.
— Er það eina leikrit þitt
sem komið hefur út á ensku?
i— Já, en kunningi minn
prófessor Louis Muinzer í
Belfast vinnur nú að því að
þýða Spretlhlauparann á
ensku og gerir hann sér von-
ir um að fá hann leikinn inn-
an tíðar.
— Um árabil voru leikin
eftir þig nokkur leikrit bæði
í Þjóðleikhúsinu og í Iðnó.
Hver er ástæðan fyrir þvi að
þú hefur skrifað minna síðari
árin?
— Meginástæðan er tíma-
sikiortur og þær kröfur sem
borgaralegt líf gerir til fjöl-
skyldumanns.'
Á rúmium tíu árum voru
leikin eftir mig rúm tíu leik-
rit ef útvarpsleikritin eru
talin með, en mér tókst ekki
að skapa mér þann grund-
völl um meira frelsi til rit-
starfa, sem ég hafði þó gert
mér vonir um.
Og maðurinn eldist, metn-
aðurinn dofnar við ýmiskon-
ar ágjafir.
— Hefurðu tekið nærri þér
þegar þú hefur fengið harða
dóma?
— Já þeir eru náttúrulega
sjaldan uppörvandi fyrir höf
unda, en ég hef ekki tekið þá
mjög alvarlega.
— Finnst þér þeir bafa
verið ósanngjarr.ir?
— Við lifum í litlu þjóðfé-
lagi og það hefur ýmsa kosti,
en líka sína ókosti. Fámennið
veldur oft alls konar klíku-
skap og öfundsýki hvera í
annars garð. Þó held ég ekki
að gagnrýnin sé verri hér mið-
að við allar aðstæður en ann-
ars staðar þekkiist.
Arthur Miller segir að
gagnrýnin í Bandaríkjuinum
gangi mest út á það að segjia
frá leikritum en ekki að kafa
dýpra og kanna hvað undir
býr.
Gagnrýnin hér er sjaldan
nógu rökstudd og sjálfri sér
samlkvæm, meir skrifuð af til
finninigiu og persónulegu mati
á höfundinum sjálfum. Hún
er mjög sjaldan uppbyggileg
og skapandi, það sem Bretar
kal'la creative, en til þess að
það megi verða þarf bæði
milkinn tíma og yfirlegu.
Þó birtast hér alltaf öðru
hvoru athyglisverðir ritdóm-
ar bæði um bókmenntir og
leikrit. Fyrir nokkrum árum
flutti prófessor Paul Schach
fyrirlestur um Sverð þitt er
stutt við háskólann í Liége í
Belgíu, en þar kom margt í
ljós sem ég hafði alls ekfci
gert mér grein fyrir að fælist
í verkinu. En það hlýtur að
gefa skáldverki aukið gildi
ef hægt er að sjá stærri og
aðra hluti í verkinu, en sag-
an í sínum þrengsta Skiln
ingi er um.
— Þú skrifaðir um tíma
talsvert fyrir útvarpið, ertu
hættur því?
— Seinasta útvarpsleikrit
mitt var leikið í fyrra-
og ætti betur við í dag en
vor. Það var farsi um hiunda-
hald í nágrenni Reykjavífcuæ
og ætti betur við nú en
þá. Em nú er sjónvarpið kom-
ið til og áhugi á útvarpsleik-
riturn hefur dvínað.
Aða3tilgangul■ minn með út-
varp&leikritum var að nota
þau sem nokkurs konar
reynsluleikrit, „try outs“ áð-
ur en ég reyndi við að koma
þeim á raunverulegt leiksvið.
Þannig hafði ég alltaf ætlað
mér að semja sviðsleikrit
upp úr Víxlum með afföllum,
sem voru leiknir í útvarp-
imu 1958. Voru það samtals
niu þættir og samdi ég upp
úr þeim leikrit sem sýnt var
á Selfossi og ég leikstýrði.
Ég held að sýningar á því
hafi orðið einar 16 eða 18.
Seimna samdi ég svo aðra
gerð upp úr því, en það leik-
rit hefur Þjóðleikhúsið nú
sýnimgarrétt að. Hafði ég
gert mér vonir um að Flosi
Ólafsson gæti leikið Danna,
en úr þvi hluiverki skapaði
hann eftirminnilega persóniu,
eins og margir munu mimnast,
en nú er óvist hvernig fer
um Danna, því að auðvitað
eldist Flosi þrátt fyrir allan
gáskiann.
Framíhaldsleikritið Ekið fyr
ir stapan'n var í 13 þáttum og
hafði ég látið mig dreyma um
að nota það seinna sem kvik-
myndahandrit, en það voru
náttúrlega draurnsýnir einar.
Það varð þó úr að ég samdi
upp úr því Hjartað í borði
með allmiklum breytingum og
öðru grundvallarsjónarmiði.
Þriðja framhaldsleikritið
fyrir útvarp var Hæstráð-
andi til sjós og lands, um
Jörund Humdadagakonung.
— Það var annað sögulega
leikrit þitt?
— Já, það fyrsta var Þeir
koma í haust, um endalok
Grænlendinga hinna fornu í
Eystribyggð.
— Þurftirðu ekki að lesa
þér mikið til um Jörund?
— Jú, það var mikið verk.
Einkum studdist ég þó við
Sjálfstæði íslands 1809 eftir
Helga P. Briem, las þá bók
afbur á balk og áfram áður
en ég fór að mynda mér á-
kveðuar Skoðanir um per-
sómurnar. Auk þess las ég
náttúrulega fjölda annarra
bóka, því að mikið hefur ver-
ið Skrifað um þann mikla æv-
intýramann. Framihaldsleikrit
ið var í þrettán alllöngum
þáttuim svo það tók langan
tíma að leika það allt.
Agnar Þórðarson.
ingu hver annarrar. Áhugi
beinist fyrst og fremst að
menningu stórþjóðanna.
Þannig eru t.a.m. norskir
höfundar mjög lítið þek'ktir í
Danmörku og Terje Vesaas
sennilega eini norski höfund
urinn sem þar er eitthvað les
inn.
— Er ástaiidið eitthvað
betra hvað viðkemur leikrit-
uim?
— Ég stórefast um það. Hjá
stórþjóðunum er uppfærsla
leikrita geysiumfangsmikil
fjárfesting. Menn hætta ekki
svo miklu fjármagni nema
nökfcuð miklar lífcur séu til
þess, að það skili sér aftur
og þá helzt með nokkrum á-
góða, enda hefur svo farið að
sumir af þekktustu leikrita-
höfundum Bandaiíkjanna í
dag vöktu fyrst athygli á sér
utan síns heimalands áður en
þeir átt-u kost á því að fá
leikrit sín uppfærð heimafyr-
ir, svo sem Edward Albee.
Þegar ég var í Bandaríkj-
unum veturinn 1960—61 var
ég oft viðstaddur svokallað-
ar reynsliu'sýningar, „try
outs“ í nágrannaborigum New
Yorfcborgar, svo sem í New
Haven og víðar. Voru þar
reynd ný leikrit áður en far-
ið var með þau á leiksvið í
heimisborginni sjálfri. Kom þá
oft til umfangsmikilla breyt-
inga á þeim og sum komuist
ekki lengra. Ég sá þann vet-
ur eitt Ibsen leikrit í smá-
leikhúsi í New York, en um
sýningar á leikritum samtíma
höfunda frá Norðurlöndum
er varla að ræða þar í landi.
Halldór Laxruess saigði
einhvern tímann í viðbali að
það myndi verka eins og
Skrítla á útlending að kaupa
sig inn á íslenzkt leikrit.
Það þarf a.m k. alveg sér-
stakar kringumstæður og góð
sambönd til að koma því í
kring að leikrit eftir íslenzk
an höfund verði sýnt á leik-
sviði stórborgar. Og það
byggist á því sama sem ég
var að ininmast á, sem sé fjár-
magninu við að kynna nýj-
an höfiund og auglýsa verk
hans.
— En ekki eru öll leik-
húsin rekin á ágóðagrund-
velli.
— Nei að vísu ekki. f
París er t.a.m. talsvert af
kjallaralei'khúsum sem sýna
ný vertk eftir óþekkta höf-
varpi.
— Og hefurðu hugsað þér
að vinna upp úr þeim útvarps
þáttum?
— Jújú, það hafði ég allt-
af huigsað mér. En þá strax
um veturinn sammæltumst við
Jónas Árnason um það að
vinna að söngleik um Jör-
und. Fékk hann hjá mér alla
þættina, en ég byrjaði að
gera drög að uppistöðu verks
ins. Bjóst ég við að Jónais
miundi ekki vera lengi að
semja söngtextana þegar
hann kæmist í gang á annað
borð, en lögin ætluðum við
annaðhvort að fá frumsamin
eða nota gamla brezka ball-
aða sem Jónas hafði heyrt
ytra og hafði mikinm áhuga á.
Við Jónas höfum síðan haft
samband hvor við annan og
ég sent honuim drög og ýmis-
konar tillögur tij. viðbótar
handritinu, en hann ekki
komizt verulega í gang vegna
ýmissfconar anna.
Raunar hafa fleiri vakið
máls á því við mig að semja
söngleik um Jörund t.d. í
Brechtstíl, en ég geri mér
vonir um að sarmvinna okkar
Jónasar beri árangur fyrr en
varir.
Hef ég í fórum mínum full-
gert uppkast að eins kvölds
leikriti sem hægt væri að
leggjta til grundv'allar að
söngleik þó að verulegar
breytingar yrðu gerðar á þvi
í meðförum.
— Seinasta verk þitt sem
út hefur komið er skáldsaga.
Er áhwgi þinn aftur að bein-
azt inn á það svið?
— Allur heimurinn er eitt
stórt leiksvið, og það hefur
mest seiðimagn að líkja eftir
því á einn eða annan hátt,
hvaða aðferð sem beitt er til
þess.
Ein lítii bók getur líka ver
ið heimur út af fyrir sig, og
það er oftast auðveldara að
koma slíku verki á framfæri
en leikriti. Margir leikrita-
höfundar þekkja þá mikluþol
raun sem lögð er á þá, þeg-
ar verk þeirra eru látin.
liggja í salti misserum og ár-
um saman, áður en endanleig
ákvörðun er tekin um örlög
þeirra.
Hér á landi hefur flestum
skáldisagnalhöfundum verið
tiltölulega auðvelt að fá bæk
ur sínar gefnar út, og þeir
geta alltaf átt von á því að
verk þeirra verði dregin fram
og metin á nýjan hátt þe-gar
ný viðhorf skapast og nýir
mienn koma til. Gagnrýnend-
uim hefur jafnan reynst erfitt
að spá fyrir hvaða bók-
menntaverk eigi lengstan
aldur fyrir höndum, og þar
getur margt óvænt gerzt, svo
gæti t.a.m. hæglega farið að
Sfcugga-Sveinn sem flestir
töldu til minniháttar verka
þjóðsfcáldsins muni verða
langlífara verk en margt af
því sem skáldið orti bezt og
fegursit.
Ibsen sagði eitt sinn um
Pétur Gaut er hainn hafði ný
lofcið við hann: „Hann er
kann'ski ekki skáldskapur, en
hann verður skáldskapur.“
Gamli maðurinn gerði sér
fulla grein fyrir því að það
tæki sinn tíma fyrir menn að
átta sig á verkinu og gagn-
kvæmt, fyrir verkið að móta
smekk manna og viðhorf
þeirra til þess.
M.