Morgunblaðið - 25.10.1969, Blaðsíða 14

14
MORGU'NBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 25. OKTÓBER 1960
Rannsóknir lágsjávardýra við Surtsey
— leiða til skráninga nýrra teg-
unda við ísland
ÞAÐ ER geysimikið líf við Surts
ey og fer hratt vaxandi. Tegunda
f jöldi dýranna á lágsævi við eyna
tvöfaldaðist til dæmis frá sumr-
inu 1967 til sumarsins 1968, segir
Aðalsteinn Sigurðsson, fikifræð-
ingur, sem undanfarin ár hefur
verið að rannsaka dýralíf í fjöru
og á grunnu vatni í hlíðunum út
frá Surtsey. Og þegar við förum
að inna hann nánar eftir þessu,
kemur í ljós, að nokkrar tegund-
anna við Surtsey hafa ekki fyrr
komizt á skrá yfir lágsjávardýr,
sem lifa hér við Suðurland. Og
margar tegundir frá eyjunum í
kring eru óskráðar sem ábúend
ur við ísland. En það vill Aðal-
steinn þó ekki telja neina sönn-
un um landnám. Skýringin sé
líklega fremur ónógar athuganir
á dýralífinu í sjónum við strend
ur íslands en að þama séu nýjar
tegundir að nema hér land.
— Það er skemmtilegt að fylgj
ast með því hvernig líf sezt að
í sjónum í Míðurni þessarar nýju
eyjar, segir Aðalsteinn, vegna
þess að það sezt að þarna í svo
rötkréttu samhengi. Fynst koma
dýr, sem lifa á svifinu í sjónum,
fljótlega þar á eftir fastsitjandi
plöntur og síðan dýr, sem litfa
\ Aðalsteinn Sigurðsson,
fiskifræðingur.
r
r
á þessu hvoru tveggja, eins og
t.d. krossfiskur, nalktir sniglax
og fjöknargar aðrar tegundir.
Áður en lengra er haldið er
rétt að minna á að e/klki enu nema
6 ár síðan byrjaði að bóla á gosd
í sjónurn, þar sem nú er Surtsey.
Hálifum mánuði eftir að gosið
hóflst, tók Aðalsteinn fynstu botn
sýnin í kringum Surtsiey,
vegna þesis að fóik óttaðist að
gosið kynni að eyðileggja tfisfld-
miðin í kring — taflaði jafnvel í
gríni um soðinn fislk. Þrátt fyrir
gosið reyndist allt dýraflíif þá ó-
snortið utan þess svæðis, sem
gosefni hötfðu ihulið. Strax ári
seinna varð Aðalsteinn var við
dýr í neðansjávarihlíðum eyjar-
innar á 70 m dýpi. Það voru að
víisu aðeins 8 stýkfld — bunsta-
orrnar, tvær ræikjutegundir og
Bundikrabbar — og þau voru kaf-
faerð þegar Syrtlingur tólk að
gjósa. En í ágústmánuði 1965,
þegar Ihann var þama við rann-
sóflonir á veguim Hafrannsókna-
stofnunarinnar félklk hann í botn
vörpu á sama stað og dýpi leðju,
sem var full atf smádýrum.
Árið 1967 hóf Aðalsteinn svo
þeasar kerfisbundnu fjöru- og
lágsjávarathuganir við eyna á
vegum Surtseyjarfélagisi'nis. Hann
hetfur annazt athuganir á dýralíf
inu ikringum Surtsey niður á 20
til 30 m dýpi. Hafa þeir Sigurð-
lur Jónsison, þörungafræðingur,
sem hefur með höndum athugan
ir á plöntulífinu, haft góða sam-
, vinnu. Þeir skipta á miBi sin sýn-
ishomunum, Sigurður fær plönt-
umar og Aðalsteinn dýrin. Og
báðir hafa svo vinnuaðstöðu í
rannsóknastotfunni í Vestmanna-
'eyjaim á kvöldiin.
} Gagnaisöifnunin fer að mi/klu
/leyti tfram á sjónum á sumrin.
M.s. Sæöm hafur verið leigður
og frosflamenn hafa kafað niður
eftir sýnishomunum. — Það eru
atfbragðsstrákar áhugasamir og
glöggir, segir Aðalsteinn. Frosflc-
mennimir haifa með sér plast-
fötu með loiki, sem í er sikorinn
krossritfa, svo þeir geti troðið
sýn; shornunium þar niður og kom
Vísindi
og
rannsóknir
ið með þau upp, án þess að fari
úr fötunni. Þeir taka einnig
myndir og kviikmyndir með neð
ansj ávaxvélum.
Eru þetta ekfki fjarsflca ófull-
komin dýr, sem þarna finnast?
spyrjum við Aðailistein. Það þurtfa
þau efldd að vera, segir hann, en
fyrotu dýrin, sem eflctki geta bor-
ið sig um en eru setzt þama að,
liía á svifi, sem alltaif er fyrix
hendi í sjónum. Þegar þau eru
sietzt að, kiomia isrvo dýraæituimiar.
Allt í réttri röð. Enda hetfði ekk-
ert verið til handa dýraætunum,
ef þær hefðu komið fyrr, og þvi
hetfðu þær hvort sem er drepizt.
Þegar Aðalsteinn fór að vinna að
þessum rannsóflcnum á vegum
Surtseyjarfélagsins 1967, þá var
þetta svo langt kornið, að þama
lifðu t.d. naktir sniglar, sem lifa
ýmist á dýrum eða faistsitjandi
plöntum.
— Sumarið 1967 virtist fjöldi
atf dýriuim fremur lítifll og aðeins
á tafcmörkuðum svæðum segir
AðaÍ9teinn. En 1968 hafði teg-
undaf jöldinn sennilega aulkizt um
heiming, en fjöldi einstafldinga
og útbreiðsla miklu meiri. Mest-
ar breytingar á útbreiðlslu komu
fram nú í suimar, en eflcfld er búið
að vinna úr þeirn gögoum, sem
satfnað var, og því eflcki mögu-
legt að segja neitt um tegunda-
fjöldann.
Annars er allt svo óstöðugt
þarna, bætir Aðalsteinn við. —
Brim og straumar breyta strönd-
insoi svo milkið að fjörulíf helzt
ekki við. Það lifir eflcki af vetur-
inn í þeirn ósköpum, sem stund-
um ganga þama á. Maður mundi
efldki trúa því nema sjá það sjálf-
ur. Undir miðju fjallinu að vest-
anverðu, þar sem var sandux
1968, var t.d. í siumar kominn
stórgrýtisbotn með mjög ríku
jurta- og dýralífi. Þetta er allt í
mótun. Elkkert er verulega stöð-
ugt.
— En hve auðugt er dýralllífið
orðið á grunnsævi þarna. Hvað
eru komnar margar tegundir?
— í fyrra, þ.e. 1968, áætlaði
ég að tegundimar væru um 60.
Hve margar þær em orðnar í
siumar er erfitt að segja. Veðrið
var líka svo atfleitt í sumár og
við höfðum bátinn aðeiins tak-
roarkaðan tíma, svo sötfnun sýn-
ishorna varð eklki eins mikil og
við hefðum viljað. Aðstaða er oft
mjög erfið þarna. T.d. vorum við
þarna einu sinni við eyna í góðu
veðri, en þá var svo rnifcil und
iralda, að firoelkmennirnir héldust
eiklki við á botninum, öldurótið
náði svo langt niður. Á 40 m
dýpi var prýðilegt, á 30 m dýpi
fundu þeir hreytfingu á sjónum,
en á 20 m dýpi gátu þeir rétt með
herlkjum unnið. Og á 18 m dýpá,
sneru þeir frá. Þetta eru þó dreng
ir, sem kalla ekfld allt ömmu sóna.
— Hvaða tegundir eru það,
sem finnast þarna við Surtsey?
— Það eru mest tegundir, sem
afl'gengaT eru í fjöru hér við Suð
urströndina. Milkið er af kræfcl-
ingi og hofllsepum. Líka naktir
sniglar, ormar, 12 tegundir atf
mosadýruim, ýmiss konar krabba-
dýr, 11 tegundir af marflóm. Ldt
ið er um kuðunga, en 6 tegundir
atf skeljum, krosstfisikar og slöngu
stjömur. Svo höfuan við orðið
vanir við fisfc — flatfisik og eand
síli, sam grafa sig þama í sand-
inn — tfyrir utan aðvítfandi fiisfca
eins og uifsa.
— Hvaðan koma þassi dýr og
hvennig?
— Vafalaust með sjó. Fyrst
fcoma þau sem hafa isviflirfur eða
einhver svifgkeið. Þetta kemur
frá nærliggjandi eyjuim og strönd
inni. Ég hefi þó fundið 3 tegund
ir, sem éklki eru á sfcrá yfir þau
dýr, sem lifa við Suðurland. Þær
verða því sfcráðar sem fyrst
fundnar í Surtsey. Þetta er hrúð-
urkarlinn Balanus Hameri, sem
kalfla mætti sléttakarl, marflóin
Calliopiius Zeviuisculus og möttul
dýrið Ascidia callosa, sem elkiki
hafa nein íslenzlk heiti ennþá.
Þar siem rannsóknir á fjöru-
Hér sjást holsepar, sem eru ókynjaði ættliðurinn á móti hin-
um kynjaða ættlið marglittanna. Hvítu blettirnir eru bursta-
ormar.
l'ffi hafa eklki verið nægilega miikl
ar, þá fórum við 1967 og 1968 í
eyjamar í ikring, til að fá sam-
anburð við tegundimar í Surtsey.
Úr sýnkihomunum frá 1967 í Geir
ifuglaskeri og á Eiðiniu í Heima-
ey vann ég, en annað er að mestu
ógreint. Við höfum hvorfci tíma
né fé til að vinna úr þeseu eins
og þyrtfti. Úr þessum tveimur
fyrrnefndu sniðum varð útfcom-
an 10—11 nýjar tagundir slkiráð-
ar við ígiand. Og 17—18 nýjar
tegundir við Suðurland.
Ég fæ að líta á listana yfir nýju
tegundimar hjá Aðalisteini, en er
elkfci sleip í latneskum heitum á
dýrum, sem ég hvort sem eir hefi
hvorflci heyrt né séð. Nýju teg-
undimar seim fundust við Vest-
mannaeyjar en elkfld í Surtsey og
aldrei hafa verið sikráðar sem ís-
lenzfcar tegundir fyrr, eru tvær
tegundir af mosadýrum, þanglús,
þrjár tegundir af marflóm, þar
af ein sem sennilega hefuir aldrei
Kræklingur á 10—15 metra dýpi við Surtsey. — My idin er tekin 1968
kcmizt fyrr undir mannahendur,
sennilega tvær nýjar tegundir af
maurum, naikinn snigill og mött-
ulldýr.
Nýju tegundirnar, sem eflcki
hafa fyrr verið akráðar fundnar
í Vestmannaeyjum og næstum
erugin þei.rra við suðurströnd ís-
lands, voru 3 tegundir af hrúður
körlum, þanglús, sex tegundir af
marflóm, þrjár af hafköngulóm,
ein e. t. v. aldrei fyrr fundin við
ísland, tvær tegundir atf nöktum
sniglum og 3 aif möttuldýrum.
— Þessi listi sýnir, að elkki er
út í bláinn að gera athugun á því
hvaða tegundir finnast við Vest
mannaeyjar. Nú eru sumar komn
ar til Surtseyjar og ég hefði
meifct þær sem nýjaT tegundir
þar, hefði ég ekfci lílka farið í eyj
annar í fcring, segir Aðalsteinn.
mm
— Það liggur óhemjulleg vinna
í því að greina þessar tegiundir í
sundur. Hér vantar líka bæði
bæfcur, samanburðargögn og aðra
sérfiræðinga, tifl að bera sig sam-
an við, heldur hann áfiram. Þess
vegna hefi ég farið til Danmerfc
ur undanfama 3 vetur og þar
fengið Dani í lið með mér, til að
vinna úr sýnishomum. Þeir hafa
greint margt af þessu fyrir mig,
og orðið ákaiflega áhugasamdr
sjálfir.
— Sjávarlíflfræðingur einn,
sem heifur mahflær að sérgrein,
ætlar að greina og islkritfa um
ma'ttflæmar. Annar sjávarlíffræð
ingur ætlar að talka holsepana,
seim mest ber á þarna, á sama
hátt. Báðir hafa þeir hugsað sér
að fcoma hingað í því eambandi.
Sá síðamefndi ætlar að gera
meira, því hann er að bera sam-
an holsepa og margfldttur frá Evr
ópu til Ameríku með fsland sem
millilið. Þegar er fcomáð ýmislegt
merfcilegt f.raim hjá honum. Enn
einn þeflclktur sjávarlítffræðingur
hetfur tefcið að sér nöktu
sniglana og ætlar að slkritfa um
þá. Þeir verða teknir með í heild
aryfirflit fyrir Nonður-Atlants-
haf'.isvæðið. Þá er dönisfc Ikona að
skrifa um mosadýr í Zoologi of
Tr'-'lanri. Hún hefur fengið öll
gögn, sem ég hetfi, og er búin að
grie.'ma tvær nýjar íslenzkar teg-
undir. Þessi sýnishom hafa því
aufcið gögnin, sem hún hefur tfrá
i ’a di. Fyrir utan þetta hafa
Framhald 4 hls. J3