Morgunblaðið - 25.10.1969, Síða 3

MOROUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 215. OKTÓBER 1559
iBXafi,Fttl±VniT--£-£Z.
Ávörp flutt á Rithöfundaþingi
Jókvæð afstaða rithöfundar og
þjóðfélags hvors til annars
Ávarp dr. Cylfa Þ. Císlasonar,
menntamálaráðherra
VIÐ SETNINGU þessa fyrsta
almenina þings íslenzkra irithöf-
unda eru mér efst í huga þakkir
til íslenzkra rithöfunda, —allra
þeirna, fyrr og síðar, sem skráð
hafa á skinn eða blað íslenzka
sögu eða íslenzkt ljóð, hvort sem
það var gert heima eða erlend-
is. Án þeirra væri nú engin ís-
lenzk tunga, án þeirra væru nú
engar íslenzkar bókmenntir. En
án íslenzkina bókmennta væri
engin íslenzk menning. Og væri
mú nokkur íslenzk þjóð, nokkurt
íslenzkt ríki, án íslenzkrar menn
ingar?
Auðvitað eiga fslendingar þjóð
emi sitt og sjálfstæði fleiru að
þakka en íslenzkri memningu, og
menningin á styrk sinn að þakka
fleiru en bókmenntum og rithöf-
undum. En þáttur bókmennta og
irithöfunda í sögu og örlögum ís-
lendinga er svo mikill, að áherzlu
verður að leggja á hann. Og hann
verður aldrei fullþakkaður.
Á þessari stundu- langar mig
til þess að segja fáein orð um
rithöfundinn og þjóðfélagið. Mig
langar til þess að láta í ljós eina
skoðun í því sambandi. Hún er
sú, að afstaða rithöfunda og þjóð
félags hvors til annars eigi að
vera jákvæð.
Hvað felst í þessu?
Vandalítið er að segja, hvað
í því felst, að aístaða þjóðfélags
til rithöfunda eigi að vera já-
kvæð. í því feist, að opinberir
aðilar eigi að tryggja rithöfund-
um andlegt frelsi og styðja þá
til starfa með ýmsum hætti. Og
í því felst, að almenningur eigi
að kunna að meta gildi bók-
mennta og störf rithofunda.
Andlegt frelsi esr forsenda þess,
að góðar bókmenmtir eflist. Schill
er sagði að vísu, að fegurstu
draumana um frelsi hefði menn
dreymt í fangelsi. En góðar bók-
menntiir þrífast ekki til langframa
í fangelsum. Opinberir aðilar
eiga að styrkja rithöfunda með
ýmsum hætti. Hins vegar hefur
verið sagt, að fyrir rithöfund
hljóti það að vera harmleikur að
vera dáður vegna þess, að hann
er misskilinn. f þessu felst, að
rithöfund getur ekki gilt einu,
fyrir hvað hann hlýtur stuðn-
ing. Þar kemur sammvizka hans
til skjalanna. Ríkisvald á ekki
að styðja rithöfunda vegna skoð-
ana þeirra, ekki vegna þess, hvað
þeir skrifa, heldur vegna þess, að
þeir skrifa.
Eg veit, að eitt helzta umræðu-
efmi þessa þings veirða tillögur
þær, sem þegar hafa verið birt-
ar umm ýmiss konar aukinn styrk
við íslenzka rithöfunda. Ég hef
ekki umboð til þess á þessari
stundu að láta í ljós afstöðu rík-
isstjómarinnar til þessara hug-
mynda, í heild eða einstökum at-
riðum. Þá skoðun mína langar
mig þó til þess að láta í ljós, að
ég tel það mjög athyglisverða hug
mynd, að almenningsbókasöfn-
um verði gert kleift að kaupa
tiltekinn eintakafjölda allra
þeirra bóka, sem gefnar em út,
eftir félaga - Rithöfundasambands
ins. Slík ráðstöfun væri dæmi
um jákvæða afstöðu þjóðfélags-
ins til mithöfunda.
En hvað felst í því, að af-
staða rithöfundar til þjóðfélags
ins sé jákvæð?
Kannski er bezt að segja fyrst,
hvað felst ekki i því. í því felst
ekki, að rithöfundar eigi að lof-
syngja þjóðfélagð, — ekki að
hann eigi' að segja já við öllu,
sem hann heyrir, eða er að ger-
ast. Sagt hefur verið, að sann-
ir rithöfundair séu sammvizkubit
mannkynsins. En ef rithöfund-
ur eir trúr sjálfum sér, þegar
hann segir eitthvað, — ef hann
skrifar það, sem hann skrifar, af
einlægri áist eða réttmætu hatri,
— ef verk hans beira vitni um
Framhald á bls. 13
Dr. Gylfi Þ. Gíslason.
Mólíð er undir ykkar vernd
Avarp Hannesar Kr. Davíðssonar,
formanns Bandalags ísl. listamanna
ÉG kejn hiéir oig f!l|yit yíklkiur
Ikiveðljiur frá Biainldiafialgli ístenizlkra
iliistiaimiaininia.
Vilð flytá'Ulm ykbluir þá ósfc, aið
sitönf rithöliluinidalþilnigsins mieigi
bera góéSain ávöxit, að þdmigiið
verðd elkkli alðleiilnis ti)l þesg að
velkjia aitlhyigli saimlbioirglaffiaininia á
orétt'l'átri réttömdia- og tajiamalbiair-
áltl'.lu riltlhiöifluinidla, hleildlur veirlð'i
þalð eiininliig tffl þes3 -aið aiulka pier-
sóraufiieg teingsll ykl.íiar og Æéffiags-
legia saimlhieldlniL
9eim ftorsieta BatnidiaJiagsiiins
(fiLmmsit miér igjwtit efð fiininia hiviemsiu
ætllia m(á að diuigd.
í þjióðlféliaigi niúltiimlainis er elkfk-
ur hstiaimlöininium öillliuim walu/ðlsyin
að atamidla saimiam, eíklki aðleiilns til
vairmiar dlaglieigiuim 'haigsmiulniuim
dklkar helildlur ekuniig og þó fmemi-
ur itliil varðivedzHu og 'fram(þirióium-
'ar liigta oklbar og þar rrueð miemin-
inigiair saimiféiiaigisiinis.
Vilð Ihlö'fuim séð, iað í himinli sivo-
toöillulðlu hlaglsýnlu slkynseimli'svier-
ödld viiðlslkiipta og taéklnli er etklki
sflaimrtst við að hrinidia miömmium
triíl áráisiar hveirjlum 'giegm öiðnum
og jiaffinivel hefflium þjóðluim er att
siamian 'tlill dlefflnia, sem aðrir
dtjóirmia og haiginiaisit á. Þagar svo
er toomiið er þýó'ð olklkair þöirif aið
hílýðla á Iriisitamtenin dírnia, em
þedma það hJiuiiisfidiptið að lieáiðia
ag igæta lHfissaninOjeáfkamis.
Þegar váið niú tfyllkjluim llilðfi. til
alð fnamiflyligijia þeiim (krölflulm, að
viið fáum þær aðbfcæðlur, að idkk-
«r veitist sæmiilieg laiuin fyrir
stönf oklkar, skyluim wið tum ieið
vema á verði, þwí m/ömglum mium
hoiðið sitrtlhvað, sem ikiatnm að
giepjia frá hrimmi einliæigu og
hlefflu iðlkum liisitiarinmar. Þar miuin
ef tiiil vilH miesit reymit við ytok-
«r ritlhöflumidiania, því eingim iist-
'grein á jlalfn auðveiida 'ieið tffl
viituinidlar miargma og þólkimieminlt-
irniar, þar sem það nlO'tið það till
tjámáingar iist ylkfcar, sem liggluir
í hvera mianinis miumnri, mióðlur-
málið.
Mádiið miarlkar miemniiniguina,
þessulm sanmrilndlulm 'fyilgir mrilkill
férialgsliag ábyrgð, sem þið rliithiölf-
'unidlar verðiið að dísa umidiir sam-
timliis þvtí að iðlka liisit yfclkar
hneiima og tæra. Þvfi miáíiið er
•uinid'ir yfclkar veirnid öðinum tfiremn-
ur.
Og mieð þá óisík í brjióstli að
hvort seim þið tjáiið iiisit yfclkar í
huinidlniu eða óhuinidlruu málii, þá
verði hún sjiálllf ætlfð tflrjjlárisi, ármia
ég þimgi ísienzlkra rithöifiuinidia
heiilllla í stíörifluim.
/ /
Geir Hallgrímssom.
Rithöfundor verði beinir
og virkir aðilar í menning-
arlífi borgarinnar
Ávarp Ceirs Hallgrímssonar, borgarstjóra
ENGIN listgrein á sér dýpri ræt-
ur á íslandi en ritlistin. Við enga
listgrein standa íslendingar í
mieiri þakkarskuld en þá list og
þá, sem hana hafa stundað, allt
írá hinum ókunnu höfundum
fomritanna og til þeirra, sem
startfa rnieðal okkar í dag.
Þrátt fyrir þetta hefur þó staða
höfundarins verið æði óljós íhug
um fólks. Sannleikurinm er sá,
að löngum hefur það tæpast ver
ið viðurkennt, að höfundurinn
hefði nokkra stöðu sem slíkur.
Hann átti að stunda sitt starf
sem bóndi eða skrifstofumaður,
verkamaður eða kennari, og síð
an föndra við skáldskap í frí-
stundum BÍnum Þannig hefur
það einnig verið lengst af fram
á þessa daga. Menn hafa ort
„sér til hugarhægðar ,en hvorki
sér til lofs né frægðar."
Fáir eru jafn dæmigerðir um
þetta og skáldbóndinn í Vestur-
heimi, Stephan G. Stephansson,
eimis og fraim fcemiur hjá dr. Sig-
untði NardiaL Stepham G. varð oft
lega að vinna svikalaust frá 6 að
morgni til kl. 9 og 10 að kvöldi
við búskapinn. Honum var að
vísu ekki mjög gjarnt að kvarta,
en í einu bréfa sinna kemst hann
svo að orði: „ . . . svona er þá
mín andlega ævi, aldrei tóm-
stundir, bara andvökur og hjá-
verk, sem eins og allt gerir sér
að dkyldju að fipa fyrir“. Og eirniu
sinni segir hann hálffeginn: „Ég
meiddi mig ögn og var frá verk-
um, þá gafst mér tími“. Step-
han G. og margir aðrir íslenzk-
ir skáldbræður hans létu ekki
„baslið smækka sig“. Það hlýt-
ur að vekja aðdáun og um leið
furðu, hve mikil afrek á bók-
menntasviðinu slíkir menn hafa
látið eftir sig.
En ég hef sennilega ekki ver
ið beðinrn að ávarpa rithöfunda
þing til þess að segja ykkurþetta,
sem þið tounmiið mun betiur sfcil
á en ég. Til þess mun vera ætl-
azt, að ég segi eitthvað um af-
stöðu borgarinnar, yfirvalda og
borgarbúa til bókmennta, rithöf-
unda og samtaka þeinra.
Myndun borga og vaxiandi
verkaskipting eiga samleið og
engum blöðum er um það að
fletta, að vaxandi verkaskipting
er talin hagkvæm í fjölbýli, sem
þó er ekki meira en raun ber
vitni um í Reykjavík. Því virð-
ist ekki óeðlilegt að ætla, að
rithöfundar eins og aðrir mjóti
sín í senn foetur og leggi öðr-
um meira til, ef þeir geta eins
og aðrir helgað sig starfi sínu
heilir og óskiptii
Rithöfundar eiga líka sérstöku
hlutverki að gegna á slíkumtím
um þjóðlífsbreytinga sem bygg-
ing Reykjavíku.i' ber vitni um.
Yfir því hefur verið kvartað, að
borgarmenning væri hér ekki full
mótuð. Það er vafalaust rétt og
í vissum skilningi vona ég jafm-
vel, að borgarmenning verði hér
aldrei svo fastmótuð, að sífelld
nýsköpun eigi sér ekki ávallt
stað, en í því sköpunarstarfi
verða einmitt rithöfundar að láta
sitt iað mörkum.
Nábýlið krefst þess, að borg-
ambúiinín geri sér fair um a@ sfcillja
sjálfan sig og nágranna sína.
Reykvíkingurinn þarf að finna
Framhald á bls. 20
Hannes Kr. Davíðsson.
mljiöig r'ilfchiöllluinidlar Ihialfla ó rtimdlam-
tflötrmiuim áriuim og í æ rífcJairii miæli
Vaflldliið' þeiim mlöinlnluim vomlbrlilglð'-
ruim, isieim Mló Ihlulgluir í Ibrtjlólsiti,
þelgiar fléttlaigisnieig sumidlriuinlg 'dirléilflðli
Ikriölftiuimi yfcfklair. Sialmieilniuðluim
mlulni yfklkluir tafkaist 'alð fcloimla mðtlt-
inidiamláDlulm yfkfkiair I Ihfölfb og itlil
þesis teigiið þfilð vtea (þiá alðötioið
attfia, sieim vilð ifléfBafgfair yfcfkiar í
hiamidlpfllalgámiu igetunn flláfttiO í té og