Morgunblaðið - 31.12.1969, Blaðsíða 15

MOBGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 31. DES. 1969
15
Eftir Jóhann Hafstein,
dómsmálaráðherra, vara-
formann Sjálfstæðisflokksins
ÞAÐ var skömmu upp úr
áramútunum síðustu, að
undirritað var þríhymings-
samkomulag ríkisstjómar,
Alþýðusambands og vinnu-
veitenda um fjáröflun og
stofnun atvinnumálanefnda,
til þess sameiginlega að
gera ráðstafanir til þess að
reisa rönd við vágesti at-
vinnuleysis, sem nú hafði
sótt þessa litlu þjóð heim á
ný, eftir langa útivist.
Þrjú hundmð milljón
krónur skyldu þessar nefnd-
ir hafa til ráðstöfunar á
tveim árum til fjárfestingar
og vinnuaukningar þar af
leiðandi. Við framkvæmdir
í Straumsvík og við Búrfell
hafði verið greitt á tveim
til þrem árum í vinnulaun
eingöngu um þúsund millj-
ónir króna, en öll fjárfest-
ingin þar numið milli sex
og 7 þús. milljónum kr. Þar
var því um að ræða mikinn
búhnykk á erfiðum ámm að
öðru leyti, en e.t.v. sést
ágæti hinna miklu fram-
kvæmda, álbræðslu og Búr-
fellsvirkjunar, tæpast í skýr
ara Ijósi en starfsemi at-
vinnumálanefndanna og
samanburði þess fjár, sem
hægt var að fá þeim til
framkvæmda.
Atvinnumálanefnd ríkis-
ins og hliðstæðar nefndir í
hémðum eða landshlutum
hafa vissulega greitt úr
flækjum og spornað við erf-
iðleikum.
Um hitt em engar deilur,
að af atvinnuleysi er meira
látið nú en áður, þar sem
nýir siðir um skráningu
þess hafa haldið inmneið
sína. Verður þeim tæpast
um þokað, eins og komið er,
en þar með er nú talið at-
vinnuleysi það, sem áður
var árvisst ástand í kaup-
stöðum og þorpum þessa
lands, árstíðabundnar sveifl-
ur í atvinnumálum, háðar
veðri og vindi, en fyrst og
fremst aflabrögðum veiði-
mannaþjóðar.
Vaxandi
gagnkvæmur
skilningur
Þegar á leið urðu verk-
föll þó ekki umflúin. Engu
að síður vom þau leyst inn-
an tíðar með miklu meiri
gagnkvæmum skilningi en
áður. Vom þetta mikil von-
brigði þeim, sem ætíð vilja
sjá holskeflurnar taka með
sér bæði verðmæti og vinar-
hug í útsoginu, en öðm fólki
til hugarléttist. Segja verð-
ur fulltrúum verkalýðs til
verðugs lofs, að metin voru
með skilningi þau miklu
áföll, sem yfir þjóðina höfðu
gengið og mest um vert tal-
ið, að þjóðarbúskapurinn
fengi að jafna sig.
Aftur miðar
upp á við
Spyrja mætti þá, hvort
stefnt hafi síðan til réttrar
áttar.
Ekki er unnt annað en
styðjast við bráðabirgða-
og áætlaðar tölur um af-
komu þjóðarbúsins á árinu
1969. Eftir sveifluna miklu
hafa að mörgu leyti verið
erfiðir tímar á íslandi, en
þó gegnir furðu, að afkomu
alls almermings skuli ekki
hafa hrakað meir en raun
ber vitni. Kemur hér eink-
um fernt til greina: í fyrsta
lagi aukinn þorsk- og loðnu-
afli ásamt hagstæðari verð-
lagsþróun á ýmsum fiskaf-
urðum á erlendum mörkuð-
um. í öðru lagi áhrif geng-
isbreytinganna á afkomu
fyrirtækja og þar með á
þjóðartekjur. í þriðja lagi
viðbrögð fyrirtækja og laun-
þega við breyttum aðstæð-
um og í fjórða lagi aðgerð-
ir stjórnvalda í atvinnumál-
um.
Síldveiði
alveg brugðist
Sumarsíldveiði brást al-
gerlega 1969 eins og 1968.
Uppgrip urðu hins vegar af
loðnu, og þorskafli er mun
meiri það sem af er árinu,
miðað við sama tíma í fyrra.
Nam þorskaflinn í ágústlok
247.826 tonnum, miðað við
205.771 tonn á sama tíma
1968. Sömuleiðis hafði meira
borizt á land einkum af
ufsa, lúðu, rækju og humar.
Verðlagsþróun erlendis hef-
ur verið hagstæð. Síldar-
hungur hefur ríkt í Evrópu,
enda lítið verið til að selja.
Verðlag hefur nýlega hækk-
að á Bandaríkjamarkaði á
frystum blokkum, frá því
að hafa verið all stöðugt
um hríð. Verð á síldarmjöli
og síldarlýsi hefur tvöfald-
ast, frá því er það var lægst
1967. Við inngöngu í EFTA
verður sala á Bretlands-
markaði afar hagstæð.
Sömuleiðis ætti EFTA-aðild
að verða mjög til framdrátt-
ar niðursuðu úr sjávaraf-
urðum.
Áhrif gengis-
breytinganna
hagstæð
Hagstæð áhrif gengis-
breytinganna á afkomu fyr-
irtækja eru greinileg, eink-
um í tollvemduðum iðnaði.
Lítt eða ekki tollverndaðar
greinar og greinar, sem
njóta „fjarlægðarverndar“,
eiga meira undir almennu
efnahagsástandi komið. Er
athyglisvert, að þrátt fyrir
mikinn samdrátt í bygg-
ingastarfsemi, sýnir t.d. inn-
réttingasmíði og málningar-
og lakkgerð allstöðuga af-
komu. Málmsmíði hefur að-
lagazt breyttum aðstæðum,
og svo mætti lengi telja. Þá
ber ekki sízt að hafa í huga
þau áhrif gengisbreyting-
anna, að hagstæðara er að
leggja áherzlu á verðmætari
afla en áður (gæði í stað
magns) og einnig örv-
ast útflutningur og er
margt í undirbúningi í því
sambandi — og sumt þegar
komið til framkvæmda. Má
í því sambandi nefna þá gíf-
urlegu verðmætaaukningu,
sem orðið hefur í skinnaiðn-
aði og þau áform, sem þar
eru á döfinni með endur-
byggingu og nýbyggingu
verksmiðja á Akureyri og á
Sauðárkróki.
Mikil aukning
sparif jár
Þegar sala dregst saman
á einni vöru á einum eða
fleiri mörkuðum, má oft
bæta sér tekjumissinn að
nokkru leyti upp með ann-
að hvort annars konar fram-
leiðslu eða með því að
beina sölunni annað. Þetta
er einmitt það, sem hefur
gerzt í sumum tilfellum.
Varðandi ráðstöfun tekna,
hefur orðið mikil aukning
sparifjár í bönkum og spari-
s j óðum. Heildarsparifj ár-
myndun nam 9.367 milljón-
um króna í októberlok 1969
á móti 7.920 millj. kr. á
sama tíma árið áður, en
þessi 1.447 millj. kr. aukn-
ing leyfði að sjálfsögðu
aukningu útlána, sem juk-
ust úr 11.269 millj. í 12.501
millj. á tímabilinu 1. nóv-
ember 1968 — 31. október
1969, en þetta gerir 1.232
millj. kr.
Aukning heildarinnlána 1
banka og sparisjóði er rúm-
lega eitt þúsund og fimm
hundruð milljón krónum
meiri fyrstu 10 mánuði
þessa árs en á sama tíma í
fyrra.
Störf atvinnu-
málanefnda
Fjárveiting til atvinnu-
málanefnda nam alls um 300
millj. kr., eins og áður er að
vikið. Áhrifa þessara ráð-
stafana á eftir að gæta um-
fram það, sem þegar er orð-
ið, þar eð úthlutun fjárins
fer eftir verkstigum. Þá
hefur ríkisstjómin fylgt
þeirri stefnu eftir megni að
láta atvinnuaukandi út-
gjaldaliði ganga fyrir. Sömu
leiðis hefur verið aflað láns-
fjár til nýrra framkvæmda,
bæði hjá Seðlabanka og
með því að taka erlend lán.
Þá hefir verið minnzt á stór
iðjuframkvæmdirnar, sem
þegar voru í gangi í
Straumsvík og við Búrfell.
Er hætt við, að atvinnuleys-
istölur hefðu orðið aðrar, ef
ekki hefði verið ráðizt í
þessar framkvæmdir. Samið
er um viðbótarframkvæmd-
ir við álbræðsluna. Frum-
varp þar um og aukinn
byggingarhraða liggur nú
fyrir Alþingi.
G j aldeyrisstað-
an stórbatnar
Þau atriði, sem hér hafa
verið talin, eru háð hvert
öðru innbyrðis og þeirra
gætir allra í afkomu þjóðar-
búsins út á við. Gjaldeyris-
staða bankanna stórbatnaði
strax eftir gengisbreyting-
una, 11. nóvember 1968.
Gjaldeyrisstaðan var þá orð-
in mjög neikvæð, eða um'
240 millj. kr. í október 1968.
Batnaði gjaldeyrisstaðan á 7
vikum um u.þ.b. 800 millj.
kr., og í júlílok 1969 var
heildargjaldeyrisstaða bank-
anna hagstæð um 1.153
millj. kr. Fyrir tímabilið
janúar—október 1968 nam
innflutningur 6.512 millj. kr.
(þar af 318 millj. kr. vegna
Búrfellsvirkjunar og 863
millj. kr. vegna álbræðslunn
ar í Straumsvík). Útflutning
ur nam í jan.-okt. 1968
3.605 millj. kr., en 7.194
millj. kr. 1969. Sést á þessu,
hversu miklu hagstæðari
vöruskiptajöfnuðurinn er
1969, og er hann í rauninni
hagstæðari en tölumar gefa
til kynna, þar eð innflutn-
ingstölur eru miðaðar við
cif.-verð, en útflutningstölur
við fob.-verð.
Það hlýtur að vekja mikla
athygli, að gjaldeyrisstaða
bankanna versnaði fyrstu 10
mánuði ársins 1968 um 1.984
millj. kr., en batnaði fyrstu
10 mánuði þessa árs um
1.278 millj. kr. Batinn nem-
ur þarna mjög miklu, enda
hagstæður mismunur ár-
anna 3.262 millj. kr. t
Sjálfstæðis-
flokkurinn j
40 ára
Á þessu ári hefir Sjálf-
stæðisflokkurinn starfað í
fjörutíu ár. Er slíkur við-
burður þeim mun merkari,
þar sem um er að ræða lang
stærsta stjórnmálaflokk
landsins og þann flokk, sem
lengst af hafði verið undir
stjórn eins og sama manns,
Ólafs Thors. Sjálfstæðis-
menn hafa fyllilega gert sér
grein fyrir afreki foringja
síns.
Þess vegna var brugðið
skjótt við og honum reistur
minnisvarði: líkneskja úr
eir, gerð af mikilhæfum
listamanni, Sigurjóni Ólafs-
syni. Myndastytta Ólafs
Thors setur svip á borg-
ina, þar sem hann stendur
keikur fyrir framan ráð-
herrabústaðinn í Tjamar-
götu 32 og horfir „föður-
túna til“, þar sem faðir hans
reisti hið veglega hús á
fyrstu ámm þessarar aldar,
hinum megin Tjarnar. Það
var hátíðleg stund, þegar
frú Ingibjörg, ekkja Ólafs,
afhjúpaði minnisvarðann að
viðstöddum Landsfundar-
fultrúum og fjölda annarra, [
á síðastliðnu hausti. 1
Ævintýra-
skáldiö
Sagt hefir verið, að Ein-
ar skáld Benediktsson hefði
selt norðurljósin og gert
Framhald á bls. 16 -