Morgunblaðið - 30.01.1970, Qupperneq 14

14
MORGUNBL.AÐIÐ, FÖSTUDAGUR 30. JANÚAR 1970
BOKMENNTIR - LISTIR
BOKMENNTIR - LISTIR
BOKMENNTIR - LISTIR
„Því sjá, þeir flýja sitt land
til þess að komast heim...
66
Per Hansson:
Tíundi hver maður hlaut að
deyja. Skúli Jensson þýddi.
Skugrgsjá. Prentsm. Akraness
Þó að fréttiriniair af hörmung-
um þeim, sem heimsstyrjöldinni
síðari fylgdu, fengju yfirleitt
mjög á þá menn alla á landi hér,
sem sáu lengira en niður á tæmn-
ar á sjálfum sér, mun allra sár-
ast hafa bitið atferli blóðhunda
og Kvíslinga Hitlers í Noiregi.
Og seint mundi það sækjast þeim,
sem virðast helzt vilja ómerkja
bókmenntir okkar fslendinga,
gera þær alger lygimál og eptir-
öpun rómantískra riddarasagna
í Vestur-Evmópu, að slíta þau
tnaustu tengslin, sem þær hafa
knýtt milli íslendimga og norskir
ar sögu og menningar, enda er
mór næst að halda, að jafn tor-
velt muni reynast að svipta þá
verðleikum, Ara fróða og Snonra
Sturluson ©g það hefur sótzt
seint og illa erlendis að sann/a,
að Jesús Kristur hafi aldrei lif-
að og Shakespeare aldrei ritað
Ihlin sígildiu og óviðijialfinianíllegu
leikriit.
Margt hefur að vonum verið
skrifað heima í Noregi um þaer
hörmungar, sem norska þjóðin
varð að þola á styrjaldarárunum
og þær einstæðu hetjudáðir, sem
þair voru dirýgðar af mönnum,
sem enginn hafði á tímum frið-
arins talið bera af öðrum að and
legu eða líkamlegu atgervi, en
svo sem þeir fslendingar muna,
sem lifðu stríðsárin, vakti bar-
átta norsku þjóðarinnar alheims
athygli og djúpa aðdáun alira,
sem unsnu frelsi og manndómi.
Undarlega fátt af þeim bókum,
sem ritaðar hafa verið á norsku
um þessi ár, hafa verið þýddar
á íslenzku, en frá 1967—‘69 hafa
komið út þrjár bækur eftir Fer
Hansson, sem gerast á þessum ár
um. Hefur bókaforlagið Skugg-
sjá gefið þær út í þýðingu Skúla
lögfræðings Jenssonar. Þessar
bækur eru stóirmierk heimild, en
þeirra hefur hér verið að mjög
litlu getið í íslenzkum blöðum
og tímaritum.
Sú, sem kom 1967, heitir á fs-
lenzku Telft á tvær hættur, en á
norsku Det störste spillet. Hún
segiir einkum sögu ungs manns í
Suður-Nonegi, sem heitir Gunn-
valdur Tomstad. Hann vann það
til að geta unnið ómetanlegt
gagn upplýsingaþjónustu Banda
manna og þar með föðuirlandi
sínu að gainga í sýndarþjónustu
norsku . . . Og tok de enn vort
liv. Hún segir frá hjónunum
Margréti og Pétri Morset, sem
bjuggu búi sínu í Þraendalögum,
og flrá sjö sonum þeirra. Er sag-
an af bairáttu þessarar fjöl-
skyldu í þágu frelsis og fóstur-
jarðar ein hin furðulegasta,
átakanlegasta og aðdáunarVerð-
asta hetjusaga, sem ég hef lesið,
og þó munu margar svipaðair
hafa gerzt víðs vegar um Nor-
eg. Per Hansson hefur haft sama
hátt á samningu þessairar bók-
ar og hinnar fyrri, safnað ná-
kvæmum frásögnum fjölmargra,
sem við sögu komia eða hafa frá
einhveirju að segja, sem máli
ar stýrimaður, Bátsmaður, Timb-
urmaður, Háseti, Drengur, Meist
ari, Smyrjairi og Kokkur, en
hann gæðir álla þessa menn sér
kennum og gerir þá að gildum
fulltrúum norskra farmanna.
Enu lýsingar hans átakanlegar á
örlögum þeinra, sem eru á þeim
skipum, sem verða fyrir tundur-
skeytum kafbátanna þýzku og
stéttarbræðrum þeirra á hinum
skipunum er sakir öryggis allr
ar skipalestarinniair bannað að
að reyna að bjarga. En ennþá
harmrænni og átakanlegri er
frásögnin af þjáningum áhafnar
ininar á Önnu. Hún lifiir í sífelld
um ótta um, að tundurskeyti
hiltti slkip Ihiemnar, iþví að slkiiip,
sem eru í sömu lest, sum jafn-
vel næst Önnu, springa í loft
upp og sundrast og mennirnir
tætast í sundur, en sumirsvamla
sserðir eða hamstola af skelf-
Guðmundur G. Hagalín
skrifar um
BÓKMENNTIR
hjá Þjóðverjum og Kvíslingum
og þola fyrirlitningu jafnvel
flestra sinna nánustu. Lékhann
hlutverk sitt að slíkri stillingu,
vairfærni, glöggskyggni ogmann
þekkingu, að hann fékk lifað
það að sjá þjóð sína leysta úr
f jlötirum. Per Hainssian saiflnaði eiflni
í bókina hjá fjölmörgum körlum
og konum og hjá Gunnvaldi sjálf
um, sem löks las yfiir fullgert
handritið og kvað þar hvert orð
sannleikanum samkvæmt. Er sag
an frá upphafi til enda ærið
spenmandi, þar lýst lífi manns,
sem árum saman lifði á mörkum
lífs og dauða, auk þess sem frá
er sagt mörgu því úr lífi almenn
ings, sem sýnir glögglega, hveim
ig ástandið v-ar á þessum ógnair-
tímum. Bókin frá 1968 heitir
Höggvið í sama knérunn, á
Haukur Ingibergsson:
Hljómplötur
Efni: Fjórir valsar.
Flutningur: Tónakvartettinn
og Grettir Björnsson.
Útgáfa: SG hljómplötur.
Fl'ytjieniduir þessairar pfkö*tiu eiriu
aáðir niolklku® kiumiruir. Tónalkvart
sttinn, sem er frá HúsaiVSk, hietf-
jir áð'ur siunlgiið inin á eina Wj'óm-
pfllötu og aiulk þess klamiilð fraim á
íkemmitunium og í sijiánivairp'i. —
— Hairmianilkufliedikariinin Giriettir
JjörnisSom 'hieiflutr uim nio/klkiuirra
ira Skíeið leilkið í bljómisiveit
ilaigniarg Bjiaimaisianiar, ag eininig
lefur (hanm tdkið þátt 1 gerð all-
nlargra hílj ámiplaita.
Nú haifla Tómaíkvartettinm ag
Jrtettir haxmiomálkuflleikairi sumigiið
>g leilkið saimiam inm á hljóm-
>lötiu, otg eiru á (hienmá tfjiórir vaflis-
ur, allir aettað'ir frá Narðiuriönid-
nrium, og kammiasit mlemrn áreiðian
'ega við iötgin, >etr þeir heyra þaiu.
Pil þesfe að gefla iöigiumiuim enm
Ikamidiniaivísikari blæ ieilkur Vil-
iljlálmiur Guðjtómsisiom á kflarimett
ndklkruim lagaminia, em aiulk þesis
iðsitaðia Birgir Karlsstom á gítar
,g Árnd SöheVinig á bassia.
Þeitta er tóímiællaiaiusit hezta
/gömiu danis'a" pfliata, siem komið
uefiuir últ nú um nicikkuirt sikeið,
>æði bvaið smiertir eiflnii, sömg og
iuitnintg. Var siantniairfllega tími
il komámn, aið eittíhivað snjiailt
íæmii fraim aif þesau tagi, því að
igöm'Itu damgamir" eru eimis
kemm/tiiag miúsík ag hvað iamin-
ð, sjvo fraimiair'iaga siem fliutniinig-
urinm er góður.
Magmús Irigimiairssom garðli últ-
etn/inígarniar.
Ptötu'hiubitur er þoklkaiagt,
en pirólflarkaliestur á texlta þeirn,
er stenidlur á halkhlið buAstuins-
inis hafði mlátt vera betri, því að
þar m/á fininla 7 staiflsielthinigar- ag
'greimaimerikjaviillur, og þó er tiext
inm ekíki iamigur.
Efni: fslenzk ævintýri.
Flytjandi: Ævar Kvaran.
Útgáfa: Fálkinn.
„EF faréldrar haÆa nú minmi
tíma til þess að lesa fyrir
börn sín en áður fyrr, mó
bæta úr því rnieð því að getfa
börnium upplestrairplötur með
úrvals upplesuirum. Vinmst þá
tvenint í senin: Anmiairis vegiair
ikymninig á því bezta, sem til
er af íslemzkum þjóðsöigium
og ævinitýrum, og hins vegax
flramsögn íslenzks máls, sem
getur verið fyrinmymd fyrir
umiga fóikið.“
Þatta er hárrétt, em þessair
setmimgaæ stamda á hu/istii um
hljómplötu, þar sem Ævar
Kvaran ites barmasögur.
Þeitta eru raumiar tvær 45
snún. plötur í eirnu huistri,
iag á ainmlarri pfllöituimmi eiru þjðð
sögurmar ,,Búkoll'a“ ag „Vel-
vakaindi ag bræður haims“, sem
báðar eru úr safni Jóras Ártraa-
somar. Á hirand plötummi eru
tvö ævmtýri eftir Jóraas HaM-
grímisson, „Leggiur og skel“ og
„Fífill og huinantgsfll)u©am.“
Eru þetta all't þjóðkutnm
ævimtýri, sem hafa tvimæla-
lauist uppeldisgiflidi við að
ví'kka sjóradeildairhrin'g imynd
uraairheim barraa.
Flytjiainidinm, Ævar Kvaram,
Framhald á bls. 20
varðar. Er bókin sízt minma
spennandi en sú fyrri, en enn-
þá harmirænni og ægilegri hverj
um þeim, sem fæir að einhverju
leyti sett sig í sömu spar og það
fólk, sem þar kemur mest við
sögu.
Svo kom þá út á síðastliðmu
hausti þriðja bókin eftir Hans-
son, Tíundi hver maður hlaut að
deyja. Heiti hennar er bein þýð-
ing á titlinum norska, nema hvað
ennþá betur hefði hæft: varð að
deyja. Þar er sögð sagan af ferð-
um norska kaupskipaflotans yfir
Atlantshafið á styrjaldaráiflunum,
þá er hann flutti stanzlaust
bensín, olíu, sprengiefni og hvers
konar hergögn frá Ameríku tii
Englands og svo auðvitað mat-
væli, þótt hitt sæti í fyrirrúmi. f
þessum flutniingum voiru hvarki
fleiri né færri en 800 skip, flest
stór og burðamikil. Af þeim
grönduðu kafbátar og flugvélar
rúmum helming, beinlínis og
óbeinlínis, og af hiraum tuttugu
og fimm þúsund Narðmönnum,
sem voru á hinum mikla flota,
létu 2500 lífið — fjölmargir með
hinum mestu harmkvælum.
f formála bókarinnar segir höf
undur, að hrezki flotaforinginn
Charles Dickens hafí látið svo
um mælt í ræðu til brezku þjóð-
arinnar í janúar 1941, að ef
norska flotans hefði ekki notið
við, hefðu Bretar orðið að biðj-
ast þess að fá að kynnast upp-
gjafarskilmálum Hitlers, þegar
verst stóðu sakirnar 1940. Þá er
haft eftir Sir Pilip Noel Baker,
að narsku tankskipin hafi haft
sama gildi í baráttunni um At-
lantshafið og Spitfire flugvél
arnar í orirusturani um Binetland.
Eranfriemiur saigðli farmiaður silgjl-
ingaráðs Bandaríkjanna í ávarpi,
sem hann flutti norskum sjó-
mönnum, að kaupskipaflotinn
narski hefði ekki verið Banda-
mönnum minma virði en milljón
hermanna.“
Per Hansson talaði við nær
fellt 50 sjómenn, sem allir höfðu
verið á norska kaupskipaflotan-
um á styrjaldarárunum, haft
ýmsar stöður á skipunum og
silglt á mlörgum leiðum. Þeir
voru menn hæverskir og feng-
ust aðeins til að segja frá gegn
því loforði, að hairan gæti ekki
nafna á skipum eða mönnum, og
tók hann svo þann kost, að búa
til eins konar gerviskip, sem
hann skírði önnu, og lýsa ferð-
um þess yfir Atlantshafið til
Englands frá j Ameríku með
sprengiefna- og hergagraafarm í
36 skipa lest, þar sem aðeins
tíu skip fengu skilað sér í höfn,
—• og síðan ferð í lest áttatíu
skipa, er sigldu án farms vestiur
yfir úthafið. Haran mannaði
þetta skip nafnlausri áhöfn, pers
ónurnar, sem hann lýsir heita
aðeins Skipstjóri, Fyrsti- og Ann
inigu í sjónum, án þess að þeim
megi veita nokkra líkn. Höfund-
ur lýsir af mikilli innsýn dálítið
persóniubundnum viðbrögðum
hinna nafnlausu manna á Önnu,
geðbrigðum þeirra, stundarflótta
þeirria firá hiiraum ágmlþruiragraa
Vefluflteilka, saimisitöðiu þeima ag
fárnfýsi, en einnig skammvinnri
misklíð, sem á sér engar aðraæ
arsakir en ofraun tauga þeiirra
og viðnámsþreks. Og þegar í
höfn kemur, finnst þeim flestöll-
um aðeins eitt að gera, sökkva
sér í gleymskuvímu áfengis og
lauslátra kverana, — peningam
ir þeim einskisvirði langflestum,
því að þeir gera ekki ráð fyrir,
að þeir sieppi lífs úr þeim háska,
sem þeiim er ævinlega búinn, svo
að segja strax og skip þeinna hef
ur látið úr höfn. Einstaka maður
þolir ekki hina linnulausu þján-
ingu. Sumir láta afskrá sig til
■ ;að fá stundairfrið, — og einn
verður vitstola og fyrirfer sér.
En langflestir þrauka í sínu
sama starfi á sama skipi og með
flestum hinum sömu þjáningar-
bræðrum.
Stundum verður frásögn höf-
undair nokkuð iangdnegin, og
við og við gætir óæskilegra end
uirtekmjiinga, en þnátt fyrir það er
bókim mjög farvitraiiegur og eftir
míiinrailegur 'kiafli í þjiániraga- og
hetjusögu hinnar narsku þjóðar
og í baráttumni gegn yfirgengi-
legu grimmdaræði hinnar ægi-
legustu og miskunnarlausustu
styrjaldar, sem háð hefur verið
fná upplhiafi vega.
Þýðing Skúla Jenssonar er yf
irleitt lipur og eðlileg, en stund-
um er edinö ag hjiá hiaraum kierarai
þneytu og honum fatist skýrleik
inn. f mauninni hygg ég, að bók-
irn hefði ekki þurft að spillast,
heldur beinlínis grætt á því, að
frásöignin hefði verið dálítið stytt
á stöku stað og sums staðargerð
einfaldari og þá um leið skýrarL
Bæði höfunduir bókarinnar og
Leifur Heimstad, formaður í sam
stjóm Stríðsöryirkjabandalagsins
norska, sem ritar eins konar við
íbótarflarmiáia bókariranar, láita
þess getið, að stríðsöryrkjarnir
teflji stjónraarvöldim Ibafia svilkið
þau loforð, sem voru gefin 1
ræðu og riti um laun þeim til
handa í lok stríðsins. Heimstad
leggur blessun sína yfir bókina
og kveðst vænta þess, að hún
opni augu stjórmarvaldanna fyr-
ir því, sem vangert hefur verið
við þá mörgu sjómenn, sem á
stiríðsárunum urðu að meira eða
minna leyti öryrkjar og ekki að-
eiras Norðmenm, heldur allur
heimurinn stendur í þakkair-
skuld við.
Við getum og litið í eigin barm
við lesturinn og hugsað til þess,
hvað við eigum að þakka þeim
mörgu sjómönnum, sem sigldu
með afurðir okkar á erlendan
miarkiað og beirat eða ðbeiinlt
faarðú aklklur þjiarg. Qg minin'aat
megum við þess, að margur ís-
lenzkur sjómaðuir týndi lífi á
siglingu milli landa á stríðsár-
unum og jafravel á miðum og leið
um kringum land okkar.
Guðmundur Gíslason Hagalín.
*
Olafur Sigurðsson:
Kvikmyndir
Á ÁRI HVERJU veljia flavilk-
miyradlalhúisaeigeiradluir í Bairada-
ríkjummim vlinisiæfliuisltu leilkar-
ania. Byggiigt það val á því,
hvað miilkiar telkjiuír hafa verið
af miyradlum oig Ihrveæ lieilkluir aðlall-
ihliurbveirlkið. Árið 119169 varð Jo(h/n
Wayirae váinsiælllagtiur kiarlmiammia
Og Jiaararae Waadlwaird yinsæfliuist
ikveraraa. Uradairaflairim fjlöguir ár
htefiur Juilie Amdrews veirið í
efisita sæti kvieminia olg í fynna var
Paiul Newmam, eigi/nimiaðiur Jo-
anirae Waodwaird í efsta sæti.
Valimm er Misrtii yfir tóflif Viirasæl-
ugtu kiaæileilkaira og tóflif vimisiæll-
ustiu Sovenflleilkara. Mairigt aitíhyigl-
isveæit Iklemiur í lljiós, þetgaæ þessi
l'isti er aitihiuigaðiur. Tiíl dæmiis er
Jóhm Wayrae lanigellztuir á list-
araum, 62 ára, en hairan hefluir
sbumidað flwilkmiyinidialeiik í 40 ár.
Elzt á íkiveininialáisrtairauim er Karth-
erimie Heiplbuim, sexrtuig að aflidri,
ag miæsrtelzít er Daris Daiy, 415 áira.
Ymigsrtar krvem/nianmia eiru Raqiuel
Wellclh ioig Blarlbra Stnedissamid, 27
ára og ymlgsrti rraaðluæiran ©r Dust-
im Hotflfimtaira, sem er einm af þeiim
sem eru á ligtainium í tfýrsrta símm.
Aðrir á lisrtamium í tfyrsrta sámm
emu Allan Arfldm, Barlbra Streiiss-
and iag Varaagga Redlgirave.
Siigumvtegamainniir eriu elkki nýir
á listamium, því að Jolhin Waiyme
hefur vterið á haraum í 20 atf 9Íð-
asrta 21 ári og Jiaamirae Wood-
ward í 10 af slílðúsrtu 11 ámum.
Hér faira á eiftir liisrtarrair. —
Aldiur ieilkiairammia er fyrir afltan
miatfraið. Fyrst er lisiti karlleilk-
ara:
1. Jo/hin Waiyinfö, 62.
2. Paiull Newmiaai, 45.
3. Duisrtim Hotffimian, 32.
4. Stevte McQueert, 39.
6. Clim/t EaBlfcwaocL, 39.
6. Riclhiaind Biurtion, 44.
7. Lee Mairivin, 415.
8. Aian Arfloiin, 35.
9. Jlaclk Lemimiom, 44.
10. Sidmiey Podtier, 4/5.
11. Dean Martin, 52.
12. Gneigariy Peök, 53.
Hér fler á eflfcir listiran yfiir vira-
sæfflusitiu lte'ilklkarauimiar:
1. Joairarae Woadward, 39.
2. Juliie Ajradrews, 34.
3. Sthirley M'acLaiinie, 35.
4. Katihier'iinie Heþbumn, 60.
5. Janle Fomidla, 32.
6. Bairfbra Srtreisigarad, 27.
7. Raqiuiel Wefldh, 27.
8. Soplhi'a Loæen, 35.
9. Elizabetlh Tayiar, 37.
10. Doirig Diay, 415.
111. Faye Du/raaway, 28.
12. Vamiessia Riedlgravie, 32.
Bkiki ©r mér íkuininiugt uim að
s/]í!kur liisti sé getffimmi út í raeirau
Evrópufliamdii. Væri vigsiulega
flróðfltegt að sjá Ihivieirjiu það mynidi
bæeyba, Hvað íisl'amidli viiðlkem'ur,
er þesisi lasiti viaflalaiust efldki
fljairri iaigi, tef um væri að ræðia
árið Í971, ©n þá miá reá/kmia mteð
að við sjiáuim vtertultegan Mlurta
þeiirra myradia, sam réðu virasiæflld
Um í Baradiarílkjiuiniuim árið 1960.