Morgunblaðið - 10.05.1970, Blaðsíða 10

10 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. MAÍ 1<970

Frá því að brezkur her
gekk á land í Reykjavík
Það var um klukkan fjögur,
aðfairanótt tíunda miaí fyrir 30
árum, sem Reykvíkingar urðu
varir við að flugvélar voru á
sveimi yfir borginni. Skömmu
síðar sáust fjögur herskip á
ytri höfninni. Skyggni var
slæmt, og erfitt að segja til um
hverjum herskipin tilheyrðu.
Þjóðverjar voru búnir aðleggja
Noreg og Danmörku undir sig,
og margir fslendingar, jafnvel
þeir, sem voru lítt herfróðir,
voru famir að renna grun í að
það nægði ekki lítilli vopn-
lausri þjóð að lýsa yfir hlut-
leysisstefnu, ekki sízt þegar
segja mátti að vegna iamdfræði-
legrar legu sinnar, væri landið
lykill að Atlantshafinu.
Nokkrum klukkustundum síð
ar höfðu þeir fengið staðfest-
ingu á þessu. fsland var her-
numið. Brezkir hermenn gráir
fyrir járnum, skunduðu um göt
ur Reykjavíkur, hlóðu sér sand
pokavígi og komu fyrir loft-
vamabyssum. Hernámið var
auðsjáanlega skipulagt af mik-
illi nákvæmni, því innrásarliðið
skipti sér þegar í hópa og náði
á sitt vald öllum mikilvægum
stöðum í bænum. Einn hópur-
inn hélt beina leið að Land-
símahúsinu, splundraði hurð-
inni með exi, kom fyrir vél-
byssu og stóð vörð. Allt síma-
samband út á land var slitið
fyrst um sinn.
Annar flokkur tók sér varð-
atöðu við Pósthúsið, sá þriðji
var við höfnina, og margir smá
flokkar tóku sér stöðu við mik
ilvæg gatnamót. Þá var og öll-
um leiðum út úr Reykjavík lok-
að, og einin herflokfcur hraðaði
sér að Túngötu 18, þar sem
þýzki ræðismaðurinn, dr. Ger-
laeh, var handtekinn. Aðrir
flokkar umkringdu herkastal-
ann og aðra gististaði þar sem
skipsbrotsmenn af þýska skip-
inu Bahia Blanca höfðust við.
Margir töldu að eitthvað hefði
verið grunsamlegt við skipbrot
ið, og að áhöfn þess væri jafn-
vel framvarðalið þýzks innrás-
arhers, og ætti að undirbúa
jarðveginn fyrir hann.
Bretarnir höfðu auðsjáanlega
kynnt sér vel kort af Reykja-
vík, því þeir virtust ekki vera
í neinum vandræðum með að
rata uim bæirun, og finna þá
staði sem þeir viidu fyrst
tryggja sér.
Landgangan hafði gengið svo
hratt fyrir sig að Reykvíkingar
áttuðu sig varla á hvað var að
gerast fyrr en þeir voru í hers
höniduim, í orðanna fyllstu
merkingu. Þó kom ekki til
árekstra, því Bretarnir gerðu
sér far um að vera vingjarnleg-
ir, og áður en langt um leið
mátti sjá litla hópa íslendinga
og Breta í hrókasamræðum.
Hermennimir vildu þó lítiðum
innrásina segja, en svöruðu
'kurteisiega öðrum fyrirspum-
um eftir beztu getu.
Þegar um morguninn, nokkr-
um klukkustundum eftir að her
námsliðið gekk á land, var gef-
ið út dreifibréf á lélegri ís-
lenzku, og hljóðaði það áþessa
leið:
Tilkynning. Brezkur herliðs-
afli er kominn snemma í dag á
herskipum og er núna í borg-
inni. Þessar ráðstafanir hafa
verið gerðar bara til þess
að taka sem fyrst nokkrar stöð
ur og að verða á undan Þjóð-
verjum. Við Englendingar ætl-
um að gera ekkert á móti ís-
lenzku landsstjóminni og ís-
lenzka fólkinu, en við viljum
verja ísland örlög sem Dan-
mörk og Noregur urðu fyrir.
Þess vegna biðum við yður
að fá okkur vinsamlegar við-
tökur og að hjálpa okkur. Á
meðan við erum að fást við
Þjóðverja, sem eru í Reykja-
vík eða annars staðar á íslandi,
verður um stundar sakir bann-
að: 1) að útvarpa, að senda sím
skeyti, að fá simtöl. 2) að koma
inn í borgina eða fara út úr
henni fyr nokkra klukkantíma.
Okkur þykir leiðinlegt að gera
þetta ónæði, við biðjum afsök-
unar á því og vonum að það
endist sem fyrst.
R. G. Sturges, yfirforingi.
í rauninni hljómaði tilkynn-
iogiin eminlþá ainkiainnalegar, því
hér er gerð örlítil bragarbót,
t.d. sett Þ í stað p, og ð í stað
d, enda hentu íslendingar
óspart gaman að málfarinu og
réttrituninni.
A FUND
RÍKISSTJÓRNARINNAR
Þennan dag, 1940 sat svo-
nefnd þjóðstjóm að völdum á
íslandi. Forsætisráðherra var
Hermann Jónasson, en aðrir í
stjórninni voru Eysteinn Jóns-
son, Ólafur Thors, Jaköb Möll-
er og Stefán Jóhann Stefáns-
son. Ríkisstjómin mun hálft í
hvoru hafa búiat við hermám-
inu, því nokkru áður hafði
brezki ræðismaðurinn tilkynnt
henni fyrir hönd Bretastjórn-
ar að Bretland hefði ákveðið að
hindra að ísland hlyti sömu ör-
lög og Danmörk, og myndi gera
hverja þá ráðstöfun sem nauð-
synleg væri til þess.
Var þess óskað að íslenzka
stjórnin myndi í eigin þágu ljá
brezku stjórninni lið sitt sem
hernaðaraðili og bandamaður.
Vegna vopnleysis landsins og
hlutleysisstefnunnar, var þess-
ari ósk hafnað.
Um leið og skrifstofur stjórn
arráðsins voru opnaðar þenn-
an minnisstæða dag, baðst ný-
skipaður sendiherra Bretlands
á fslandi, Howard Smith,
áheyrnar. Hann hafði komið
með herskipunum.
Fundur hans með ríkisstjórn
inni hófst kl. 11. Smith lagði þá
fram skilríki sín, og kynnti
sig. Hann sagði að komu sína
bæri að á óvenjulegan hátt, þar
sem Bretar hefðu neyðzt til að
hernema fsland, af ótta við yf-
irvofandi innrás þýzka hersins.
Hann kvaðst aldrei hafa verið
í jafn erfiðri aðstöðu á löngum
diplómataferli, en vonaði að rík
isstjórnin og íslenzka þjóðin öll
tæki þessu af skilningi. Bretar
myndu sína þeim vináttu og
láta þjóðina mjóta þeiss ef sam-
vinnan tækist vel. Þeir myndu
ekki skipta sér af íslenzkum
stjórnmálum, eða skerða vald
stjórnvalda.
Hermann Jónasson, forsætis-
ráðherra, tók við skilríkjum
Smiths, en sagði að ekki hefðu
íslendingar átt von á sendi-
herra Bretlands á þennan hátt,
enda ósannað að Þjóðverjar
hygíðusit hememia lamdið.
En fyrst Bretar væru ruú búin
ir að hernema landið, væri ekki
um annað að ræða en taka því,
og byði hann hinn nýja sendi-
herra velkominn þrátt fyrir allt.
Hann sagði að ríkisstjómin
myndi gera það sem í henmar
valdi stæði til að koma í veg
fyrir árekstra, en myndi birta
mótmælaorðsendingu síðar um
daginn.
mótmælin
Mótmælaorðsending íslenzku
ríkisstjórnarinnar til þeirrar
brezku var svohljóðandi:
Vegna atburða þeirra sem
gerðust snemma í morgun, her
námi Reykjavíkur, er hlutleysi
fslands var freklega brotið, og
sjálfstæði þess skert, verður Í3
lenzka rikisstjómin að vísa til
þess að þann 11. apríl síðastlið-
inn tilkynnti hún brezku ríkis-
stjórninni formlega fyrir milli
gönlgu fulltrúa hemniair hér á
lamdi, afstöðu íslemzíku rík-
isstjárnarimmafr til tiMögiu
henmar um að veita ísTarndi
hernaðarvernd, og samkvæmt
því mótmælir íslienzikia ríkis-
stjórnin kröftuglega ofbeldiþví
sem hinn brezki herafli hefur
framið. Þess er að sjálfsögðu
vænzt, að bætt verði að fullu
tjón og skaði, sem leiðir af
þessu broti á löglegum réttind-
um íslands sem frjáls og full-
valda hlutlauss ríkis.
Þessir atburðir tilheyra nú
sögunni. Þótt íslenzka rikis-
stjórnin mótmælti, hefur hún
sjálfsagt verið fegin, eins og
flestir aðrir landsmenn, að það
skyldu vera Bretar en ekki
Þjóðverjar sem gengu á land í
Reykjavík, 10. maí 1940.
Hermenn pramma eftir Lækjargötu, stjórnarráðið í baksýn.