Morgunblaðið - 10.05.1970, Blaðsíða 16

16
MORGUN'BLAÐIÐ, SUNN'UDAGUR 10. MAÍ 11970
jMngtittttliifttfr
Otgefandi
Framkvæmdastjórí
Ritstjórar
Ritstjómarfulltrúj
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Rltstjóm og afgreiðsla
Auglýsingar
Áskriftargjald 165,00 kr.
I tausasölu
M. ArVakur, Reykjavik.
Haraldur Sveinssort.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Þorbjöm Guðmundsson.
Bjöm Jóhannsson.
Ami Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6. Simi 10-100.
Aðalstræti 6. Sími 22-4-80.
á mánuði innartfands.
10,00 kr. eintakið.
ÁHUGINN Á ISLANDI
¥Tm þessar mundir er þess
minnzt að 30 ár eru
liðin síðan brezkur her steig
á íslenzka grund og 25 ár eru
liðin frá því að síðari heims-
styrjöldinni lauk. Ekkert
verður fullyrt um, hvort
brezkt hernám á íslandi hafi
flýtt fyrir lokum styrjaldar-
innax, en hitt ber að hafa
í huga, að það hefði verið
ómetanleg aðstaða fyrir
þýzka flotann, ef hann hefði
náð hér bólfestu.
Við komu brezka herliðsins
hingað urðu íslendingar í
fyrsta sinn virkir þátttakend-
ur í stórviðburðum, sem gerð
ust víðs fjarri þeirra eigin
landi. Frá þessari stundu hafa
landsmenn orðið að taka af-
stöðu til þeirra atburða, sem
í kringum þá gerast. Og eftir
að þeir fengu fullt sjálfstæði
hafa þeir orðið að tryggja
landi sínu öryggi. Þetta hefur
verið gert með þátttöku í al-
þjóðlegu samstarfi. Fyrst
með aðildinni að Sameinuðu
þjóðunum, en þau samtök
stofnuðu sigurvegararnir í
styrjöldinni. Síðan með þátt-
töku í stofnun Atlantshafs-
bandalagsms og aðild að því
og með vamarsamningi við
Bandaríkin.
Frá lokum síðari heims-
styrjaldarinnar hefur Evrópa
klofnað milli austurs og vest-
urs. Á meðan vestrænar
þjóðir afvopnuðust, hervædd-
ust Sovétríkin enn frekar
undir forystu Staflíns. f skjóli
þess hervalds kúgaði hann
síðan þjóðimar vestan landa-
mæra Rússlands. En með
stofnun Atlantshafsbandalags
ins árið 1949 var framsókn
Stalíns vestur á bóginn stöðv-
uð. Síðan kom kalda stríðið
og sú spenna, sem því fylgdi.
Raunar er það ekki fyrr en
hin síðustu ár, sem byrjar að
draga úr þessari spennu. Þeg-
ar Sovétríkin áttuðu sig á
samstöðu vestrænna ríkja í
Evrópu, leituðu þau á önnur
j mið til að svala yfirgangi
sínum.
Friðarsamningar hafa ekki
enn verið endanlega gerðir
eftir síðari heimsstyrjöldina.
Tilraunir vestur-þýzku stjórn
arinnar til að ná betra sam
komulagi við ráðamenn ríkj
anna í Austur-Evrópu miða
að því að ljúka þeirri samn-
ingagerð og koma samskipt-
um millli þjóðanna í eðlilegt
horf. Allir hljóta að óska
þess, að sú viðleitni beri ein-
hvem árangur.
Þrátt fyrir framfarir á
sviði hertækni er Atíantshaf-
ið enn mjög mikilvægt í aug-
um herfræðinga. Þetta verða
íslendingar að hafa hugfast,
þegar þeir hyggja að eigin
öryggi. Þeir verða einnig að
hafa vafcandi auga með þeim,
sem nú sækjast mest eftir
bólfestu á hafinu, Sovétríkj-
unum. Er ekki aukinn áhugi
þeirra á fslandi glöggt vitni
þessa?
Á eftir tímanum
‘F'ramsóknarblaðið ræðst með
offorsi að Bjama Bene-
diktssyni, forsætisráðherra, í
gær og sakar hann um að
hafa stöðvað framgang
breytinga á þingsköpum á
Alfþingi. Hið rétta í þessu
máli er það, að Framsóknar-
flofckurinn hefur á Alþingi
staðið á móti öllum megin-
breytingum á þingsköpum.
Að vísu hefur samstaða allra
flokfca tekizt um nokkur smá
atriði, sem litlu máli skipta,
þegar horft er til alls vand-
ans. Eitt af meginstefnumið-
unum við breytineu á þing-
sköpum hlýtur að vera að
færa tengsl þingsins við al-
menning í nútímalegra horf.
Á móti öllum slíkum
breytingum hefur í’ram-
sóknarflokkurinn staðið.
Fyrir síðustu útvarpsum-
ræður var það sá flokkur
einn, sem vildi haldq útvarps
umræðum í sinni gömlu
mynd. Og hafnaði hann þar
með tillögunni um, að þær
færu fram í sjónvarpi. Við
þessa andstöðu flokksins
reyndist ekki annað unnt en
halda hinu hefðbundna
sniði.
Það er engin furða, að
þingmenn vilji ekki láta
Framsóknarflokkinn segja
sér fyrir verkum í þessu efni.
Röksemdafærsla hans er með
slíkum eindæmum. í fram-
sóknarblaðinu í gær segir
t.d., að ekki hafi verið unnt
að fallast á það, að umræðurn
ar færu fram í sjónvarpi,
„þar sem sjónvarpið nær
ekki enn til allra byggðar-
Iaga.“ Hefur ritstjóri fram-
sófcnarblaðsins aldrei orðið
var við það, að sendar eru
um hljóðvarp þær umræður,
sem fram fara í sjónvarps-
sal?
Skuttogarar
Alls bárust tilboð frá sjö
löndum í smíði sex ís-
lenzkra skuttogara. Eitt
þeirra var íslenzkt, frá Slipp-
stöðinni á Akureyri. Nú fer
fram athugun á tilboðunum
K AMPA VIN SBROS
OG STAÐREYNDIR
EINS og flestum er kunnugt hélt Þjóö-
leikhúsið nýlega upp á tuttugu ára af-
mæli sitt með hátíðarsýningu á Merði
V algairðssy ni, eftir JóhaTun Sigurjóna-
son. Mikið var um dýrðir í Þjóðleikhús-
inu. Höfuðakáld þjóðarinnar, Tómas
Guðlmundsson, flutti forljóð í tilefni
sýningarmnar. Raeðu-r voru haidnar af
þjóðleikhússtjóra Guðlaugi Rósinkramz
og Vilhjálmi Þ. Gíslasyni, farmanni
Þjóðleikhúsráðs, og þeir Brynjólfur Jó-
hannesson, varaformaður Félags ís-
ienzkra leikara og Sveinm Eimiarsson,
leikhússtjóri Deikfélagls Reykjavíkur,
árnuðu Þjóðleikhúsimu heilla á þessum
tímamótum. í hléinu var borið fram
kampavín handa sérstökum gestum, for-
seta fslands og ríkisstjóm, alþingis-
mönnum og fulltrúum menntastofnana.
Allir virtust áneegðir, meira að segja
hinir stumdum illa séðu gestir hússins,
gagnrýnendur dagblaðanna, brostu. Á
eftir var ldkað samkvæmi starfsfólks
Þjóðleikhúsisins, þar sem m.a. eldri og
yngri leikartar voru heiðraðir.
Lei'kslkráin vair að þessu sinni í vand-
aðra lagi. IHenni fylgdi grein um Jó-
hann Sigurjónssion, líf hans og list, eftir
Jónais Kristjánisson: „Jólhamn Sigurjóns-
son og iheilög þrenming íslenzkra leik-
ihúsa.“ Jónas telur það að vonum mikið
fagnaðarefni, að Mörður Valgarðsson
ákuli nú loksinis sýndur á íslens'ku leilk-
sviði. Hann hvetiuir þjóðina til að veita
vehkum skáldisins þá aðlhlynninigu, sem
öllum góðum bókmenntum er þörf á, að
hans sögn, gera leilkritin þrjú Fjalla-Ey-
vind, Galdra-Loft og Lyga-Mörð að heil-
agri þrennkugu ísleniskra leikhúsa.
Hvort þessi óslk Jónasar eða spádómux
rætist skail ósiagt ilátið. En eflauist má
um það deila hvort Mörður Valgarðs-
son sé sambærilegur við Fjalla-Eyvind
til dæmis eða Galdra-Loft, eða velta
fyrir sér þeirri spumingu hvort ekkert
íSlenslkt leilkrit síðari tírna jafndst á við
Njáliulei’kriit Jóhammis. Ég er annars
hræddur um, að ýmsir séu á þeirri skoð-
un, að betri leilkhúsverk hafi verið sam-
in aif íslendingi en Mörður VáLgairðsson.
Þetta er slkrifað til að vekja atlhygli
á læsilegri grein Jónaisar Kriistjánssön-
ar, en ökki eru öll hátíðahöld úr sög-
unni enn. Vegna afmælisins kom einnig
út virðu’legt rit og smeíkklegt að frá-
gangi, tekið saman af Oddi Bjiömssyni,
ritstj óra, ledksterár ÞjóðleilkihúiSSinis, en
ritið, sem niefnist Þjóffleikhúsiff tuttugu
ára, 'hefur Oddur búið til prentunar í
samráði við Guðiaug Rósinkranz, þjóð-
leikhússtjóra. Flestar myndimar, sem
eru ailimargar, tók Óli Páll, ljósmynd-
ari Þjóðleikhússtinis og er prýði að þeim
öllum og heimildagildi þeirra töluvert.
Þjóðleilkhúsið tuttugu ára, er reyndar
skýrsla um störf þesis frá 1960 til 1970,
og aiulk myndainna úr starfsetmi Þjóðleik-
hússins, eru í ritimu ávörp menntamála-
ráðherr-a, þjóðleiklhússtjóra, og greimin
Tuttugu ár, eftiæ Vilhjálm Þ. Gíslason.
Til að gefa hugmynd um efni ritsina í
heild skulu önnur kaflahedti nefnd:
Starfsmenn Þjóðleikhússins 1960-1970,
Gestir Þjóðleikhússiins 1960-1970, Verk-
efni Þjóðleikhúissins 1960-1970, Sýning-
ar frá upphafi, Sýningagestir, Aðgöngu-
miðaverð frá upphafi, Sætanýting frá
upphafi og Viðfangsefnin 1950-1970.
Eins og þesoi upptalning gefur til
kynna er hér um forvitnilegt efni að
ræða fyrir þá, sem hafa yndi af tölum
og hverskyns samanburði, auk þess, sem
flest áhugafólk um leiklist, getur haft
bæ’ffii gagn og gaman af ritiniu.
Lang viðarmetsti hluti ritsins er Verk-
efni Þjóð'leikhússins frá september 1960
til 20. apríl 1970, í þeirri röð, sem þau
hafa verið fluitt. Hér er um sanmikall-
aða ský rsdu að ræða, þar sem greint er
frá fruimsýnimjgardegi hvers leikrits og
síðustu sýninigiu þess, sýninigiatfjöldia o@
tölu áhorfenda og síðast en ekfki síst
eru leikendur og hlutverk þeirra á skrá.
Hér verður ekki gerð tilraun til saman-
burðar og útreikndnigs, aðednis nefnd
fáein dæmi til glöggvunar. Á tuttugu
ára ferli Þjóðleilkhúsisins hafa verið
sýnd 42 ísl'emisk leikrit, 3 söngleikir og
7 listdamissýnimigar. Hvað erlendar lei'k-
sýningar varðar, eru Bandaríkin og
Bretland efsf á blaði með 30 leikrit
hvort, en Bandarílkin hatfa einmig laigt
til 3 söngieiki og 1 listdamsssýningiu.
Önniur lönd eru með mun lægri tölur,
og það vekur til að mynda athygli hve
fá slkandinavísik verk hafa verið á dag-
skrá í Þjóðleikhúsinu.
En það er einlkum verkefmavalið sein-
ustu tíu áriin, sam hér verður gert að
umhugsunarefmi, og þá þaiu verkefni,
sem yfirleitt eru olnbogaböm Þjóðleik-
hússins, leifcrit eftir unga íslenisfca höf-
unda. Allir vita, að í Þj óðleikhúsinu
hafa verið unnin stórvinki í uppsetn-
ingu erlendra leikverka, klassiskra og
nútímaverfca, og vera má, að sú full-
yrðing, sem heynstf hefur oftar en einu
sinni frá Þjóðleifehúsinu, að skortur sé
á framibærilegum íslenskum leikritfum,
en atftur á móti nóg til af leikritum fyr-
ir nieðan meðallag eða enn neðar, hafi
við rök að styðjast. Þj óðlei’khússtjóri
og Þjóðleilklhúsráð eru til frásagnar um
það, aðrir efcki. Ég nefni aðeima þau
verk, sem kalla miá eftir unga höfunda
og mun þess vegna Halldór Laxness
ekki vera rnieð í upptalningunni, og efcki
hieldiur leiikritalhiöfiundiar edns oig Jóhann
Sigurjónsson, Guðmundur Kamban og
fleiri, siem leilkið hefur verið eftir í
Þjóðleikhúsdnu nokkirum sinnuim á um-
ræddu tímabili. Þess skal getið, að sum
verkin, sem minnist verður á, hafa ver-
ið sýnd í Lindarbæ, en ÞjóðleiMiúsið
faefur illu heilli snúið baki við þeim
stað, sem vel er til þess failinn að ýta
umdir ísieniskia leikritun og leiiklist, sem
stefnir í tillraunaátt.
Árið 1962 frumisýnir Þjóðleikhúsið
Gestagaing, eftir Sigurð A. Magnúsaon.
Sýningatfjöldi 9, tala áhorfemida 2.851.
Einu ári seinna, sýnir leikhúsið Dimmu-
borgir, eftir Sigurð Róbertssoni. Sýn-
ingafjöldi: 11, tala áhorfenda 2.391. For-
setaefnið, eftir Guðmund Steinsson, er
sýnt 1964. Sýningafjöldi: 13, tala áhorf-
enda 2.333. Sannledkur í gifsi, etftir Agn-
ar Þórðairson, er leikinn 1965. Sýninga-
fjöldi: 9, tala áhorfenda 2.648. Þá er
röðin 'komin að Járnhausnum, gamian-
söngleik þeirra bræðra Jónasar og Jóns
Múla Ámasona. (Hann er einnig sýndur
1965. Sýning.afjöldi: 25, tala áhorfenda
14.404. Samd leikur er tekinn upp árið
eftir. Sýmnigafjöldi: 30, tala áhorfenda
12.685. JóðMf Odds Bjömssonar er á
dagskrá 1965. Sýningafjöldi: 16, tala
á'horfenda 1.145. Ferðin til Limlbó,
barnaleilkrdt etftir Ingibjörgu Jónsdóttur,
er sýnt 1966. Sýnimgafjöldi: 25, tala
áhorfenda 12.417. Loftbóliur, eftir Birgi
Engilherts, eru sýndar 1966. Sýningia-
Framhald á bls. 19
og mat á hagkvæmmi þeirra.
Framgamgur þessa máls hef-
ur verið sikjótur, eftir að Al-
þfnigi ákvað smíði togar-
anna. Hér þarf að taka á með
festu og ekki má nofckur tími
fara til spillis.
Við athugun á togaraafla
undanfarinna ára, og saman-
burð á því, hvar á landinu
honum er landað, miá sjá
hvað Reykjavík á hér mik-
illa hagsimuna að gæta. Á
tímabilinu frá 1961 til 1968 bár
ust að meðaltali 21.900 lestir
af togarafiski á ári til Reykja
víkur. Og miðað við allt land
ið var meðaltogaraafli í
í Reykjavík 55,3%. Þanniig
hefur útgerð togara mikil
áhrif á atvinnulíf í Reykja-
vik, enda þótt hagurinn af
þeim komi öllú landinu til
góða.
Þess vegna hefur Geir
Hallgrímsson, borgarstjóri,
mjög beitt sér fyrir því að
undanfömu að hafin yrði
endlurnýjun tcigaraflotanB.
Og hefur það borið þann ár-
anigur, að nú er afráðið, að
8 nýir og gjlæsilegir togarar
verði byggðir fyrir íslend-
inga og gera miá ráð fyrir, að
allt að sex þeirra verði gerð-
ir út frá Reykjavík.