Morgunblaðið - 13.05.1970, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐI-Ð, MIÐVIKUDAGUR 13. MAÍ 1970
19
Trillur og smápungar
ÞAÐ ER lílkltegit að einhiver
hrökkvi viið, þegar fulilyrt er að
smábátur 20—30 tonn sé afkatsta
meira veiðiiSkip en nýtízku skut-
togari búinn öllum fuiliikomnustu
veiðitækjuim. Þeitta er mú samit
staðreynd eins og aflabrögðum
er háttað nú. Fjárfestingin í
dýrustu skipunum og tækjunum
er komin á það stig að veiði-
tæknin er (hætt að borga sig.
Hún eykur ekki lengur afköst-
in sem svarar dýrleika sínum.
Það er einkum tvenint, sem set-
ur aflaafköstum taikmörk, og er
annað atriði veiðarfærið en hitt
fiskimagnið á fiskislóðinni. Fisk
ur tekur jafnt öngul, hvort sem
skipið sem liggur yfir línunni
er stórt eðia smátt, dýrt eða
ódýrt, veiðimöiguleikar (Línu auk-
ast sem sé mjög iiitið við auk-
inn dýrleika skips og tækj a. Það
sama er að segja um netin, að
veiðimöguleikar þeirra aukast
ekki í neinu hlutfalld við dýr-
leika og stærð Skipanna — afla-
'hæsta skipið á vertíðinni í fyrra
var 60 tonna bátur svo sem
kunnugt er. Um vörpuna gild-
ir að mestu sama máli. Afkaeta-
geta hennar hefur ekki aukizt
í hlutfalli við stækkun skip-
anna og fullkomnun tækjan.na
og innan vissra stærðarflokka
skipa og viss dýpis breytast
veiðimöguleikar hennar ekkert
við mörig hundruð tonna stækk-
un Skips. Á öllu landgrunninu
alveg niður í dýpsitu kanta afla
6—700 lesta togarar með 1000
hestafla vélar jafnmikið og 1000
lesta skip með 2000 hestafla vél-
ar. Allt öðru máli igegndi um nót
ina. Þar breyttist sjálft veiðar-
færið verulega og sí'ldarmagnið
takmarkalaust líka um hríð.
Auk þess sem veiðarfærin
vaílda því að aflaafkösit vaxa
ekki í hliutfallli við skipaistærð,
þá setur fiskislóðin einnig af-
köstum stórskipa takmörk —*
hún gefur ekki nema takmarkað
an afla, hverju sem til er kostað
— við getum tekið dæmi af land
grunninu og haigsað bkfcur, að
þar væri hægt að veiða 4—500
þúsund tonn af bolfiski árlega
— en meira gætum við ekfci
veitt — þó að við fylltum miðin
af þeim dýrasta og afkasta mesta
flota sem hugsanlegur væri —
við hljótum því að spyrja sjálfa
okbur, hvernlg við getum náð
þessu aflamagni á sem haigkvæm
astan hátt og nöta ekki dýrari
skip en þörf er á — efcki 1000
lesta skip, þar sem við komumist
af með 500 lesta skip og ekfci
500 lesta skip þar sem við kioim-
umst af með 50 lesta Skip.
Spurningin er í rauninni
tvennSkonar:
1) Hvað stendur veiðarfærið
undir dýru skipi?
2) Hvað stendur fiskislóðln í
heild undúr dýrum skipum?
Þetta eru grundvallaraitriði í
útreikningum okfcar um sóknina
á landgrunnið. Við þurfum að
finnia hagkvæmasta hlutfallið
milli afkastagetu og dýrleika mið
að við tafcmarkanir veiðarfæris
og veiðislóðair.
Þðtta eru frumatriði í sókninni
eða fiskveiðunum sem einangr-
uðu fyrirbæri, en þegar rætt er
um sjávairútveginin aitaenimt kem-
ur vitaskuld mairgt fleira til svo
sem að blagræða sökn eftir mörk-
uðum, félagslegum þörfum og
staðiháttum. En þó að svo sé, að
mangt fléttist inn í umræðurnar
um þjóðlhagslegt gildi þessarar
eða hinnar sóknarinnar, þá þurf
um við að reikna sóknardæmið
einangrað — því að út firá því
verður eiginlega að ákvarða
flest annað í sjávarútveginum.
Þegar talað hefur verið um ár
angursríkustu sóbnina hefur
þaið um lainigain aflidur verið
(lieinzk/a að deila um manm-
fjölda um borð í afila skipsins,
og kalla þau s'kip afkastamest,
skipverja og þá svarar fjir-
magnskostnaður tdi 5 manna á
öðru skipinu en 10 manna á
hinu. Raunveruleg afköst fjár-
magns og vinnuafls á þessum
skipum yrðu því í hlutfallinu
15:20.
Ef bæði skipin fiskuðu svipað,
t.d. 600 tonn væru afköstin á
öðru skipinu 40 tonn á mann en
hinu 30 tonn.
Ef við tökum reksturinn allan
með í svipað dæmi verður af-
kastahlutfallið enn óhagstæðara
dýra skipinu.
Við getum hugsað okkur 100
milljón króna skip, af því að
þau eru nú mjög til umrœðu og
verða vonandi eitthvað keypt
smíðuð. — Þetta skip er með 30
manna áhöfn og það lætur nærri,
af þeim tölum sem ég hef séð, að
fjárfestingarkostnaðurinn sé
svipaður tekjurn skipshafnar-
var efcki nema sem svaraði góð-
um áirabáti og þá var hlutfallið
milli afkastagetu veiðarfærisins
og dýrleika skipsins mjög hag-
stætt. Það verður vitaskuld
aldrei eins og það var bér á
fyrstu áruon togaraninia, en það
getur batnað frá þvi sem nú er.
Þó að ég geri mér þannig
ljós't, að dýrustu togariarnir eru
ekki afkastamikil veiðiskip leng
ur, þá má engin taka þessar
vangaveiitur sem .rök gegn ný-
smíði togara — því að í því sam-
bandi kemur til annað mikilsvert
sóknara'triði og það er öryggið í
sókninni.
Það verður alla tíð miklu
meira á stórum' iskipum en smá-
um — því að veiðislóðir smá-
skipa geta gerþornað og aflilur
sá floti orðið afkastalaus, þó að
það sé oftast tímabundið. Stór-
skip nær alltaf einhvers staðar
S j ómannasíðan
í umsjá Ásgeirs Jakobssonar
sem sikiluð-u mestum afla á
hvern skipverja. Þessi aðferð'er
úrelt. Fjárfestin'gin á bak við
hvern fiskimann er orðdn gífur-
leg, kannski allt að 5 milljón-
um króna og algengt að hún sé
ein og hiáif milljón tii þrjár miíllj
ónir. Við höfum því vaiknað upp
við þann vonda draum, að sum
þau skip, seim við héldium af-
kastamest eru í ra'Uninni orð-
inn afkastalítil ef reilknað er í
einu lagi v i|( nu aflskost n a ðu r,
fjármagnskostnaður og rekstrar
kostnaður.
Skipverji á fiskiskipi þarf sem
sé að afla: 1) fyrir kaupinusínu
2) fcostnaðinum af fj'ármagninu
í tækjum og skipi 3) öðrum
rekstrairikostniaði.
Til að skýra hversu haldlítið
það er orðið að reikna út af-
köst eftir mannafla um borð, tek
ég einfalt dæmi um áhrif fj'ár-
festingarfjármiaignisinis á nettióaff-
klöst og sleppi þá rekstrarkostn
aðimum úir dæminu til að þessi
áhrif verði ljósari.
Á tveimur skipuim, sem annað
kostar 15 miifllljónir, en hitt 30
millljónir, er 10 manna áh/öfn á
hvoru sfcipi, og tekjur á mann
þær sömu yfir árið ca. 300 þús-
und krónur.
Það er glöggt að skipverjar á
ódýrara skipinu verða að
istainidia unidir l-j- mrililjóniair bróraa
fjárfestinigu en skipverjar á
hinu slkipinu 3 milljóna króna
fjárfestingarbostnaði. Ef við ger
um ráð fyriir 10 fjármaignskostn
aði, vöxtum og afborgunum þá
er þetta 150 þús kr. á öðru skip
inu en 300 þús. á hinu á hvern
WIRE FOOTROPE.
2*COIR.

Fótreipisvír klæddur með 2ja tommu kaðli, sem mergurinn hef
ur verið tekinn úr.
Neðri mynd
Tvær aðferðir við að festa keðju á fótreipið.
innar allrar og annar rekstrar-
kostnaðiur jafn tvöföldum tekj-
um skipslhafnarinnar. Afilaafkiösit
þessa Skips byggjast þá á vinnu-
afili að einum fjórða, fjármagni
að einum fjórða og rekstrarfé að
tveimur fjórðu, og það þýðir að
eigi að f'inna út nettó afköst þarf
að deila með 120 í nettóaflann
— ekki 30 eins og við mynd-
um fyrr hafa gert. Ef þetta skip
a/f/líaði 5000 tonna, þá vætru því
raunveruleg aíköst þess rúm 40
tonn á mann yfir árið, eða sem
sagt langt undir því, sem gerist
á góðnm mótorbáit í meðal afla-
ári.
Það er staðreynd, sem ekki
verður komizt framhjá, að veiðar
færið og fis'kimaignið er búið að
setja skipum og tæknibúnaði
þeirra þau tákmörk, að tæknin
er hætt að renta sig. Þetta er
eins og að byggja alltaf sófellt
stærri eldflaugar á skotpallinn
af Sputnik 1. Það dugir oklkur
ekki að hafa sama skilning á
tæknivæðingu í veiðiskap og
og iðnaðL Það er grundvallar-
skekkja og grundivailariskekíkjur
eru hættulegar, samanber þegair
fiskifræðingarnir reiknuðu út
sóknina með því að mairgfalda
saman stærð skipanna og tog-
tíma og bjuggu til hroðalega
fræðilegt orð tonntogtima. Það
er ekki nóg að vera lærðuir, ef
menn geta ekki hugsað. AuðVit-
að vair ekfci rétt hlutffall milli
Skipsstærðar og sóknar meðan
veiðarfærið var óbreytt.
Kratar helguðu sér heljarmik-
ið spakmæli hér á árunum og
enduðu flesitar sínar ræður á því
(Sitefán Jóhann sérstakl'ega) —
„Það varðar mest till laiiira orða,
undirstaða rétt sé fundin“ —og
af því að kratar eru S'kynsamir
imienm, þó fiundu þeir sér tryiglga
undirstöðu — Sjálfstæðisflokk-
iinln — og ihetfiur fairnlazt vel, og
það farnast öilum vei, sem finna
sér trygga undirstöðu og það
þurfum við að gera í fiiskveið-
unum og 'gena öfckur ljósar ein-
faldar staðreyndir.
Sú staðireynd að tækninni eru
takmörk sett í veiðiskap, verður
vitaskuld alltaf fyrir hendi að
einhverju leyti, en afkastahlut-
fallið getur breytzt afitur stór-
skipunum í hag 'með þeim hætti
að afkastageta veiðarfæranna
aukizt verulaga án allt of miikils
tilkostnaðar og jafnframit verði
skip og tæki ódýrari en nú er.
Við lifum á breytingatimum í
skipa- og tækjabúnaði og þá er
hvort tveggja dýrara en verða
mun, þegar fundin hefur verið
hagkvæmasta framleiðsluaðferð-
in. Sú var tíðin að fjármaign
bak við hvern mann á togara
fiski og þess vegna verðuim við
sem fis'kveiði- og fiskvinnslu-
þjóð að ráða yfir slítoum skip-
um — en það breytir ekki þeirri
staðreynd að á landgrunnsveið-
unum eigum við ekki að nota-
dýrari skip en þörf er á, og til
þess að vita hvað hagkvæmast
er í þeirri sókn verðuim við að
reikna dæmið til fúlls og finna
nofihæfa viðimiðunartölu allra
þiriggj'a þáttairania samam/tviinnaðria
vinnuaflsins - fjárfestingarinn-
ar og rakstrarins.
Ég lenti út í öllum þessum
heilabrotum af því, að ég ætlaði
að skrifa smágrein um smábáta-
útveginn í landinu. Sú spurning
vaknaði þá strax, hvont trillu-
báturinn væri jafn afkastalítill í
raun og veru eins og almennt
væri haldið. Það er nú aldeilis
ekki. Ef sæmilega gengur getur
trillukarl afkastað meiru en
togaramaður á nýtizku togara.
En það er fleira gott um trill-
una að segja en það, að hún sé
sæmilega afkastamikil. Hún er
félagslega ómissandi þjóðinni og
sjávarútvegnum. Trillurnar og
smábátarnir hafa verið og eru
enn skólaskipin okkar. Á þess-
um skipum hefur mikill hluti sjó
mannastétta'rinnar alizt upp.
Uniglingarnir fá þarna sína
fyrstu reynslu oft með gömlum
og reyndum sjógörpum og verða
síðan nothæfir á stærri skipin.
Gömlu sjómennirnir nýtast
einnig á þessum bátum. Þeir eru
orðnir of stirðir til að vera á
stærri skipurn en njóta sín vel
á trillu, afkasta þar eins Oigfull
gildir menn, og eru mikils virði
sem feennarar. Trilluna og smá-
bátinn megum við því ekkd missa
með nokkru móti, heldur þarf að
efla þann útveig. Ég vil í því
ljósi þessara staðreynda, spyrja:
Af hverju fæst ekki lán í nokk-
urri lánastofnun út á trillu? Af
hverju fæst ekki trilla tryggð
hjá Samabyrigð fiskiskipa?
Er ekki trilla skipa líklegust
til að endurgreiða lánastofnun
lán? Eru skaðar tíðari á trillum
en öðrum skipum?
Ég á ekki svar við þessum
spurningum, enda væri ég þá
ekki að spyrja, nema síðustu
spurningunni að noktoru leytL
Manntjón eða slys á mönnum er
ekki meira á trillum en stærri
skipum og vantar þó á þessi smá
skip nauðsynilegan öryggisút-
búnað.
Ég held, að það sé alls ekki
vitlaust, að auka stórlega smá-
skipaflotann frá fimim og upp í
fimmtíu sextíu tonn. Smáiköpp-
arnir eru þjóðhagslega betri
skip, en almenninigur gerk sér
ljóst í öllu tæiknitalinu.
— Þaraprammi —
Þaravinnsla er mikil hjá Ástralíumönnum. A stórum flákum
við austurströnd Tasmaníu vex stórvaxið þang og cr vinnsla
þess orðinn veluppbyggður iðnaður. Verksmiðja er í Louisville
og þangið tekið allt að 180 mílur í burtu. Sjálf verksmiðjan i
Louisville kostaði 1.5 milljónir ástralskra dollara. Hún var
reist 1965. Myndin hér með er af einum af þangprömmum verk-
smiðjunnar, en hann er að koma til hafnar með 40 tonn af þangL
Getum við alið
upp þorska?
Svo segja fiskifræðingar að
mest af þorsikaseiðtunum og
reyndar síldarseiðunum líka far
ist á kviðpokaskeiðinu, það er
efltir að eggin hafa klakizt 16—
20 döguim efitir hrygningu. Þau
lifa þá af næringunni í kvið-
poka sínum, en sá næringar-
forði varir stutt og seiðin verða
eftir það að bjargast af sjálfu
sér og ferst þá mikið af þeim.
Það er eins og kunnugt er talin
orsökin til síldarleysis við Nor-
eg, hvað mikið hefur farizt af
síldarseiðum vegna næringar-
skorts, þegar skilyrði í sjónum
breyttust á klakstöðvunum. Það
sama gerist vitaskuld af náttúr
unnar hálfu með þorskaseiðin í
mismunandi mæli árlega, og þar
af missterkir árgangar. Við veið
um 50—60 milljónir árlega, en
það er sem svarar hrognum úr
20—30 hrygnum. (Eggin eru
2—4 milljónir). Það þarf sem sé
ekki margar hrygnur og hænga til
að viðhalda stofninum ef allt
bj argast til þroska.
Væri ekki fróðlegt að gera til
raun með það, hversu miklu við
gætum bjargað af seiðum yfir
feviðpoikaistigið í klaksiböðvum.
Kostaði slíkt kannski risa-
glerhöll á bakkanum með fleira
fólki en seiðum í lóninu, tíu-
stafa tölu á fjárlögum og mörg
tonn af skýrslum um dáin seiði?