Morgunblaðið - 05.08.1970, Page 15

MOR-GUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 5. ÁGÚST 1970
15
Byggð á Hraunþúfuklaustri á 11
Aldursgreining, sem dr. Sigurður
í*órarinsson gerði þar eftir ösku-
lögum, sýnir, að byggð hefur lagzt
í eyði laust fyrir árið 1104
VEÐRIÐ var milt á Skagafjarð-
aröræfum í fyrradag, hægur and-
vari og g-ekk á með hitaskúrum,
er við komum þangað átta
manns í tveimur jeppum. Ferð
okkar hafði verið með nokkuð
öðru sniði en annarra íslendinga
um þessa verzlunarmannahelgi.
Við stefndum burt frá mannsafn-
aði, en þó var okkar för engu að
síður markviss en þeirra, sem
héldu á fjölmenn og fjölmörg
mannamót.
Þasisi ferð átti siér langan að-
draganda. UndÍTbútndmgiur að
hiemni hóflst vetiuiriirm 1967—68, -er
uimdirriitaiður kerninidi kiirkjusö'gu
við giuðfrætðddeild Hásikóla ís-
land's. Þá fór ei'nin giuðfræðiniem-
imn, Siigurður H. Guðmundssoai,,
þess á ieit að skrifa kirkjusögu-
ritigerð uim Hrauinlþiúfufclaiustur.
Að aitlhulgiuðu móli virtist þettia
efmi faryitmiilagit ag þeisis vidði, að
fáiskmðiuigiar hekndlldir væru
tíndar samiain ag reytnt að vinna
úr þeim, það siem fþær leyfðu.
N
5m
ur cig eyðilaigzt í stóru plágiunini
1404( Iþ.ie. 1402). Vedt nú emginn
til þeissa. Á greimdri kiuktou
sitóðiu þessi orð:
Vox mea est bamiba
possum depellera Satan.
Það þýðir:
Mitt hljóð er bamba,
burt reik ég Satan.
Var klutoka sú flutt að Goðdöl-
um ©n nú síðiar umsteypit."
Þetta eru helztu ritaðar heim-
ildir uim Hraunþúfutolaustur,
enda þótt á það sé drepið í fleiri
ritum. Þá hafa geyrnzt um stað-
inn sagnir í munnmælum og vík-
ur 'Sigurður að þeim í áður-
nefndri ritgerð. Er ein á þá leið,
að ábótinn í hinu forna munka-
klaustri að Hraunþúfu bafi falið
fiiársjóð, fullan kút siilifurs, í
Hraunþúifu, sem svo hekir
uppi á fjallsbrúninni. En til þess
að smalinn, seim var með ábóta,
segði ékki frá, hafi ábótinn hrint
honum fram af Holofernishöfða.
Önnur munnmælasögn hermir,
að smalinn í Hraunþúfuklaustri
hafi ihlaupið með strokkinn á
bakinu fram af H'olofernishöfða,
er hann var örþreyttur orðinn.
Þá eru einnig til miunndiegar saign
ir um nunnuklaustur á þessum
stað og 'hefur Daniel Bruun þeklkt
þær. Einnig kveðlst Sigurðuir H.
Guðmundsson hafa heyrt, er
hann var strákur í Skagafirði, að
í Hraunlþúifuklauistri hefðlu líkleg
ast búið Papar, enda væri byggð
þar ævaforn.
I ritgerð sinni komst Sigurður
að þeirri meginniðurstöðu, að ef
klaustur hefði verið á Hraun-
þúfu, sem engan veginn er víst,
hefði það annað hvort verið fyr-
ir landnám norrænnaa manna á
íslandi, í öndverðu þeirra land-
nóimi eða þá á milli 1100 og 1300.
Aðra tírna útilökaði hann með
heimildarrannsóknum.
Þegar hér var komið þótti okk-
ur að ékki mætti svo búið standa
og fýsti mjög að komast lengra
í rannsóknunum, ef t.d. væri
hægt að útiloka annað hvort
tímas'keiðið. í ritum eftir dr.
Sigurð Þórarinsson mátti glöggt
sjá á uppdráttum, að öskufallið
1104 hafi farið yfir Mið-Norður-
land og sarakvæmt hans rann-
sóknurn átti þess að hafa gætt í
allríkum mæli einmitt á Skaga-
fjarðaröræfum. Því sneri ég mér
til dr. Sigurðar Þórarinsson og
Siguiður Þórarinsson yfir tilraunahoiimni.
lét hann þegar í ljós áhuga á að
fara þarna inneftir og gera til-
raun til aldursákvörðunar með
öskulagagreiningu.
Tvö ár liiðiu þó firiá þ-ví alð
þassi fóir valr rlaiuMverlulaga álkveíð
liln og þair til Ihiúln varið ialð veriu-
léiikia. En sl. siuininiuidalgslkvöld hitt
‘Uimis v'ið dr. Siguirðiuir Þónairiilnis-
san á giistiilhúsiiniu í Vairtmialhlíið í
Stoalgaifkiðli ag vantiaið'i lefclkí eininialð
ién jieppia, þegair isivo lainigt dró
dnin í Sbagia'fjiarlð, alð ófæirit var
fólksvöginiuim, Bn vel mæittiiislt úir
því léilnis ag öiðriu í þessiairii för,
því þannia bittuim vilð Fíinmbaga
á Þonstieftnisistöðiuim, aem var þess
albúlilnin tað alba oklkuir iir.in á mtóts
Við Hriauinlþiúifufclaiuistuir niæsta
dag. Olg siniamimia mæstla imioiriguiws
viar Silgutrlðiuir H. Giuðimiuinidsaoin
miætltiuir í Viainmlalhlíð ag óirla diaigs
var hialdálð á tfveiiimiuir jieppiuim uipp
sinielilðljnlgana hjá Þarljióltigsitlöðiuim
áleöðiis til HlrlalUln|þúlfuJklau®tlUlns,.
Jeppanuim, sem viiið voruim í,
ófc Guðisteiinln Giuðjólnlssoin bóinidli
ó Tutnigulhálsli. Á lieiðinmd fræddli
(hainin atókuir uim etttt oig aininiað,
svo sem örinietfinli fann í Vestuir-
dial ininiarleiga. Aulk Hnaiuin(þútfu-
kliauisturs eiriu þar foirin ötrinieifnii
svo sam Hrliiniganies, Þr/ælis|geirðli,
Tumigulkot og Slkóigiar. Þoinljóts-
Stialðir variu leinlgli dinmlatii bœir í
byggð þairinla, ein fóir í eyfði 19'47.
Slkamimlt intoan viilð Þoirljötstslbaið'i
heitiir Illialgtil ag þar fynliir áinlniain
Elzta sfcnáða heiimildiin, siem
Sdigurðiuir vitniaði til í ritgerð
simnii, viair Janðaibók Ánrua Magn-
úissoinar 1*712, en þar siegir á þessa
lieið:
„Hraiuinlþúf’ufclauistur heitir hér
ó afréttinmii. Þar sésit lítið til girð-
iniga og tóftarledfa, svo sem þar
hatfii gtiónbýli verið. Eklkert vit'a
mienm til iþesis, niemia miUinmmæli
síegjia, að í iþesisu plássd skuli
fumidizt hafia klukka sú, sem nú
er í Goðdlöluim. Þetta land er í
iafréttiwnd ag bnúkiaist frá Hofi
sam 'heniniar eigíð lamd, Tvennar
girðiinigar sjást hór leiran, sem ekki
er niatfn geíið, mieiniast verið muini
hiafla Þræl'ggerði.“
Aðra Ihieiimiild tiiltfærir Siguirður,
sem rekjia má til aldiaimötia'nna
1700. Er hún í ævisögu Jóns
Steir.igT'ímisisioiniar, sam ihiefur etftir
„margfróðri ag stálminmugri"
Ikaniu, Guiðnýjiu Stetfánsidóttur,
sem fœdd var niokkru fyrir 1700,
að 'húin hafi „séð þá kluikkiu, er
famnist í jörðu að yfiríhvolfdu ker-
aldi í ntakfcru piláised fyrir fraimain
Hof í Skaigatfjiarðiardöluim; skyldi
(þar áður bafla verfð eitt klauist-
Hér sést niður í holuna og steinamir sjást, sem gætu hafa ver-
ið úr langeldi í miðjum skála. Einn steinninn liggur uppi á
barminum, þegar myndin er tekin, en hann var aftur settur á
sinn stað og gengið frá öllu sem líkast þvi sem verið hafði. —
(Ljósm. Mbl.: J. II. A.)
er Þorljótsstaðlairtulnia oig Ruinlulgii.
Suðiauisbuir lalf Hriaomlþúifulkliauistrá
heitir Uppgamga ndðiuir í -giliiið oig
sú leiið eir ofclkuir fyríirlhiuiguð túl
Hriaiulþúflukl'aiuistiuiris. Erlá ofck'air
ajóiniarlbmlilði, sieim lenuim á leið til
Klaiuisltíu’rlsdinis, vaeni éðlilielgna að
keinnia sltiaðimn við það, að þair
Heklu 1104 og ögn neðair fan.nst
greinileg gólifskán. Var svo
skaimmt á mil-li ösikulagsins og
góHfsikámarinin’ar, að dr. Siigurð-
ur taldi helzt, að hús þetta h-eflði
farið í eyði mjög sfcömmiu á'ður
en Hekluaskan félll. Byggð hefði
því verið á þessum stað, eða
cm
c
10
20-
30
40
50-
60-
70
'»■0 t.+ r+ t.\rt
SNIÐ A
4-Vottur af svartri
ösku (Hekla1766?)
Svart öskulag
(Hekla 1300) '
Ljósaska Hekla1104
(Gólflag
Þverskurður af tiiraunaholunni.
vætoi flairtilð mdðuir, ein ömnléflniið vilrð
tot huiggalð inieðain úr dialskonuminli.
Rétlt dininiain vflð Hriaiuinjþútfiu-
kliaustuir greiinist þessi þrlönlga og
djúpa dialslkana í tvanint, fclotfn'air
uim Hrlaumlþúifiuimúlainin. Heitíir
áiin, selm tflellur elftiir Ruiniulgilli,
RuiniulkvM, lein Hnaiuinþófluiá flellur
öftiir Hriaiuinlþútfiugild.
Frlá hnúiniinin'i, þar sem við skilj
nimist við jeppainia ag inliðiuir í botn
dialistoanuininlar, enu á -að gizfcia 300
mleltiriar, miestalllt anlairlbnaltt. Og
'Svo þanf lalð vaðia yflir ánniair tvær,
setm eriu þó vaitolsldtlar og allt 'að
því atiígvélatæfcar. Og eir þá kam
ilð ií lainlgjþrá'ðian 4flalnlgaistað.
Tvantnlar tólfltilr sjóist, þegair kom
ilð er á steðfarh, þó ólgrieiini'leigar
orðiniar. Er önimur því sam 'WæSt
115x8 m, en, hdin næir 8'/2x4!4.
Fldiird itófltflr sóá'st, m. a. elim hninig
lalgat, sérlkeranlilieg á siinirii há'tt. Er
rétt 'að itiakia það fnam hár, að laig
þeSSairla tveggj'a fyrst mieflndiu
tótfta miælir í ©agtoi því, alð ímar
halfii ineist þær byigg'inigar.
'Það var með talsverðri efltir-
væntiragu, sem við byrjiuðiumað
gratfa í tófltirn,ar. Fyrst kannaði
dr. Sigurður jarðvegl.nn utan
þeirra, en þar reyndist aðeins
um tiltöiiulega ungan áfloksjarð-
veg að ræða og sáust þar etóki
öskuilöig. En þá grótf hann hod.u
í stænrii iflóftiininli iraær mliðljiu eiinis
og sést á meðfyligj.andi upp-
drættii. Og sú tilraun bar eins
góðan árangiur og hægt er að
vænlta við tilraunagröft sem
þenraan. Laiust undir 60 sm dýpt
í holunni kom í ljós aska úr
a.m.k. í þessari tóflt, fram und-
ir 1104. Og á þessum stað hetf-
ur öruggliega verið byggð á 11.
öld. En eimmitt um þær mund-
ir teygðist byggð mjög :mn til
innstu da-la, eiras og fyrri rann,-
sólknir haifa leitt í ljós.
Um sjálflt Hraunþúfuklaustur
verðia hins vegar e'kki dregnar
víðtækar ályktanir atf þessari til-
raunarannsókn. Ljóst virðist
þó, að þar hiefur efcki verið
klaustur eftir að kriS’tni var lög
tekin á ísiandi, þvi að staður-
inn er kiaminn í ey-ði nokkrum
árum áðiur ern sú kristilega vafcn
img flór um sveitiir Skagafjarðar
og breiddist út þaðan, sem
leidd-i til klau'st'ursstafnunar á
Þinigeyruim ag víðiar.
Hinu geta menn enn urm stund
velt fyrir sér, hivort írskir ein-
seturruenn hatfi einhverju sinni
dvalizt á þessium stað. Til þesa
gæti bent natfnið og einstatoar
sagnir. Einnig klukkan, sem
þarna fannst, en Ari fróði seg-
iir frá því, sem kumnugt er, að
munkarnir írsku hatfi lótið eftiir
klukikur sínar, þegar norirærair
vflkingar höfðu gemgið af þeim
dauðuim.
Rannsókn dr. Sigurðar Þórair-
inssonar á Hrauniþútfuklauistri
heflur hins vegar fært sönraur á,
að þar hefur verið bær á 11.
öld. Þann bæ væri án efa mjög
florvitnilegt að rannsaka og er
ekki vanzalauat að láta þá ran.D
sólkn dr.agast úr hörnlu.
Jón Hnefill Að’alsteinssan,