Morgunblaðið - 19.08.1970, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 19. ÁGÚST 1970
Sólin hellir geislum sínum á
dalinn, sem hólarnir fylla hálf-
an. Áin liðast bakkafögur eftir
honum endilöngum, og heiður
himinninn gefur henni djúpbláan
lit, skreyttan silfurflúðum og
hvitum strengjum. Grænar grund
ir lykja um ána og teygjast upp
um brekkuræturnar, sem brátt
sveigjast í snarbrattar fjallahlíð
ar, grónar lyngi, hrísi og blóm
gresi neðantil, en verða ofar blá
svartar með stökum grastóm og
geirum og loks ókleifir hamra-
veggir. ísaldarjökullinn svarf
þennan friða, U-laga dal, löngu
áður en nokkur maður leit þetta
land, með því að sarga Trölla-
skagann, sem aldrei lét kaffær-
ast af þeim sama jökli, öld eftir
öld með hefiltönn grjóts og
klaka.
Við höfðum skilið bílinn eftir
Sverrir Pálsson:
Við Hraunsvatn.
Að Hraunsvatni
sunnan undir bæjarvegg á
Hrauni. Jónas bóndi hafði sagt
okkur til vegar upp að vatninu,
eftir að hafa spurt, hvort við
hefðum veiðistengur meðferðis.
Nei, við vorum ekki veiðifólk og
sþttumst ekki eftir vatnafiskum,
aðeins sólskini og ilmi jarðarinn
ar. Bros færðist yfir andlit gamla
bóndans, og í því brosi var allt
í senn, undrun, gleði og svolítil
ögn af vorkunnsemi, að við skyld
um vera svona skrýtin. Eða
kannski dáðlaus.
Það var annars skemmtilegt
að hitta bónda með þessu nafni
á þessum stað, sem hefir verið
helgur reitur í hugum Islendinga
nærri hálfa aðra öld. Þegar far-
ið er um þjóðveginn austan ár,
er bömum bent yfir að Hrauni
og sagt: „Þarna er Hraun, þar
sem Jónas fæddist". Nánari skýr
ingar óþarfar. Öll börn vita, að
„. . . foreldrum fæddist sonur
í fjallakotinu Hrauni
við ána í Öxnadal.“
Jónas bóndi hefir gert Hraun
að vildarjörð, og þaðan eru haust
dilkar vænir. En árið 1807 var
Hraun rýrðarkot, enda fluttust
þau Rannveig og sr. Hallgrimur
þaðan tveim árum siðar að
Steinsstöðum, þar sem listaskáld
ið góða ólst upp að mestu leyti.
1 Dalvísu má rekja sig eftir
landareign Steinsstaða. Þó er
Jónas miklu fremur tengdur
Hrauni i vitund þjóðarinnar. —
Hjálmar Jónsson er alltaf kennd
ur við Bólu, þó að hann byggi
þar ekki nema 10 ár, en þar varð
hann líka að þola mestu niður-
lægingu ævi sinnar. Aldrei heyr
ist hann manna á meðal orðaður
við Minni-Akra (eða Akri, eins
og Skagfirðingar segja), þó að
hann væri þar búsettur í rösk
27 ár. Þetta er sennilega hluti
af hörðum örlögum þessa harða
og skapheita skálds.
Leiðin liggur eftir óljósum fjár
götum suður og upp frá bænum,
miklu lengra til suðurs en ég
hafði haldið. Mig minnti, að vatn
ið væri undir Hraundranga, en
það er snöggtum sunnar. Jónas
bóndi hafði sagt okkur að fara
suður fyrir farveg lækjarins,
sem úr vatninu rennur. Ég trúði
að vísu þeirri leiðarvísan, en þó
leyndist í hugskotinu einhver
tortryggni. Svo fast hafði setzt
í vitundina brengluð bernsku-
minning, frá því er ég var fjög-
urra vetra snáði, þegar pabbi
reiddi mig fyrir framan sig upp
þessar sömu brekkur, gjörðin
brast og við hrundum báðir aft-
ur af klárnum ofan I urðina. Síð
an hefi ég ekki hingað komið og
látið undan dragast að skoða af
stöðuna á landabréfi. Já, það
hefði verið styttra að fara upp
frá Hálsi, en þó hefði ég ekki
viljað verða af þvi að koma að
Hrauni.
Við höfum vaðið lyngið i miðj-
an kálfa skáhallt upp brekkurn-
ar. Við erum orðin heit og móð
af göngunni og litlu börnin orð-
in þreytt í fótunum. Það er því
vel þegið að setjast niður og
kasta mæðinni. Ekki þarf að gera
langa leit að þægilegu sæti, þvi
að nóg er af stórum, flötum stein
um og stórbjörgum, — nú eða þá
lyngbollum milli steinanna. Smá
vinir fagrir, vallarstjörnurnar,
teygja sig til sólar i skjólinu.
Þessi blóm voru Jónasi vinir og
leiðarljós, og enn finnum við þau
öll í haganum.
En hér eru fleiri vinir hans
saman komnir. Skyndilega flýg-
ur rjúpa upp með ropa miklum,
en hún fer ekki langt, sezt á
stein skammt frá okkur og fetar
svo hljóð og hógvær milli klett-
anna, eflaust náfrænka þeirrar,
sem Jónas kvað um í Óhræsinu.
Grátittlingur skýzt úr lautu,
frjáls og glaður í bragði, og lóan
litla, sem átt hefur bú i berja-
mó, syngur nú undir sólu um
grænar sveitir lands. Og loks
kemur sá, sem ég hefði sízt átt
von á hér, þar sem enga hríslu
er að finna: skógarþröstur. Sann
arlega er það þröstur, sem ber
við loft þarna á stóra steinin-
inn, ertu fyrst núna að skila
kveðjunni, sem þú varst beðinn
fyrir forðum, þegar þú færir að
kveða kvæðin þin í sumardal?
Ef svo er, kemur hún alltof
seint, en haltu samt áfram að
syngja, blessaður öðlingurinn.
Feiknastór björg liggja dreifð
um alla hlíð, stærri en svo, að
rétt sé að kalla safn þeirra urð.
Milii þeirra eru þó smærri stein
ar. Hér er eflaust mikil og blóm-
leg álfabyggð. Þarna er einn
steinn eins og bær með þremur
burstum. Huldukonan, húsfreyj-
ir nálægir tindar eru stálið sem
eftir stendur. Þess háttar fram-
hrun hafa orðið víðar í Öxnadal.
í fjallinu austan dals gegnt okk
ur hefir eitt slíkt afhjúpað fal-
legan ljósgrýtiseitil. 1 Þver-
brekkuhnjúk eða Bessahlaða-
hnjúk eða hvað hann nú heitir
hérna skammt sunnan við okkur
virðist vera geigvænleg sprunga
langt niður í fjallið, lengst af
full af ís og snjó. Þó segja fróðir
menn og framsýnir, að ýmis önn-
ur fjöll annars staðar á landinu
séu líklegri til að hrynja næst.
Við skulum ætla, að þeir vití
hrauns-nafnið. Síðan er bæjar-
heitið skemmtilegur merkinga-
fræðilegur forngripur.
Mál er að standa upp og halda
áfram, börnin eru orðin aflúin.
Brattinn er ekki mikill enn, enda
skáskerum við hlíðina. Hvar er
þessi farvegur, sem bóndi talaði
um? Jú, þarna er hann víst, all-
djúp klauf, sem nú ber við him
in. Brátt komum við að lækn-
um, finnum góðar stiklur og kom
umst þurrfóta yfir, þó að hann
sé kátur i hitanum og skvetti
vatninu býsna hátt í gáska sín-
um. Skyldi þetta vera fjallbun-
an, sem þylur nafn Þóru glöð í
grænum rinda daglangt og nátt-
langt?
Nú fer að þyngjast fyrir fæti,
því að hér snöggeykst brattinn.
Það liggur við, að brekkan
standi með manni. Hjallarnir eru
margir, og alltaf blasir annar
'við, þegar einn er sigraður. Börn
in taka að þreytast aftur og neita
að halda áfram. Þó hefir stóri
bróðir borið litla bróðir á há-
hesti góða stund, meðan við hjón
in bárum nestið og skjólflíkurn-
ar og leiddum litlu systur á
milli okkar. Hér dugir ekkert
annað en klókindi og kaupskap-
ur. Undansláttur er stundum á-
vinningur. Kexpakki er dreginn
upp og innihaldinu stútað, með-
an þreytan liður úr grönnum
leggjum og litlum, — og reynd-
ar þeim stóru líka.
Við bryðjum kexið og horf-
um yfir sumargræna sveitina og
fjöllin blá. Langt fyrir neðan
Ifi sloíx
um
'SltíS
an þar, gæti komið fram á hlaðið
á hverri stundu til að hyggja að
kúnni sinni. En hún kemur ekki
í ljós, að minnsta kosti ekki fyr-
ir okkar augu. Það hefði þó ver
ið gaman að aðgæta, hvort hún
hefði aðeins eina nös.
Einhvern tíma fyrir óralöngu
hefir fjallið hér fyrir ofan rifn-
að að endilöngu, hluti þess brotn
að í mola og steypzt niður í dal
inn með skruðningum miklum og
þórdunum. Hraundrangi og aðr-
sinu viti. En hún er ljót, sprung
an í Þverbrekkuhnjúk.
Af þessari stórgrýtisurð. sem
þekur hlíðina, dregur bærinn
nafn sitt: Hraun. Sú er víst frum
merking orðsins, en norrænir
menn festu það síðar við storkn
aða bergkviku á yfirborði jarð-
ar, þegar þeir kynntust því fyrir
brigði nýkomnir til þessa ný-
gervings meðal ianda. Eitthvað
varð slíkt nýnæmi að heita. Það
minnti helzt á urð og hlaut því
HiB
Hraun í Öxnadal. — Ljósm.: Vigfús Signrgeirsson.
okkur sjáum við ofan á hlöðu-
þak í túninu á Hrauni. Norðar
er Bakki, og þar er sóknarkirkja
Jónasar. Þangað flutti góðviljað
ur maður bein hans og ætlaði
þeim leg í skauti heimabyggðar
og æskustöðva, en valdsmenn af
stýrðu slíkri óhæfu og ákváðu,
að Jónas skyldi sæta opinberri
greftran i f jarlægum landshltua.
Sæludalurinn, sveitin bezta, sem
er gleði æsku, hvildin elli, fékk
ekki að faðma ástmög sinn lát-
inn. Hnjúkafjöllin heig og há
fengu ekki að skýla hvílunni
hinztu. En þau standa dyggan
vörð um minningu hans, og það
er fyrir mestu. Það er hún, sem
skiptir máli, — hún og kvæðin
hans, — og hvort tveggja er Öxn
dælingum og öllum íslendingum
margfalt meira virði en bein
hans.
Gegnt Bakka eru Steinsstaðir,
bernskuheimili Jónasar. Þar
undi hann ungur í sorg og gleði,
og
„hugann grunar hjá grassins rót
gamalt spor eftir lítinn fót.“
Heim að Steinsstöðum má
rekja marga minninga- og tilfinn
ingaþræði í kvæðum hans og ævi
ferli. Þangað var faðir hans bor
inn nár héðan ofan frá Hrauns-
vatni, eftir að hann hafði ætlað
að leita sér og fólki sínu lífs-
bjargar af silungsveiði. Þá var
Jónas á niunda árinu, einkar
elskur að föður sínum. Mér
finnst vatnið, sem draup úr klæð
um þessa góða klerks og fjög-
urra barna föður við hina dap-
urlegu heimför, ekki enn þorna
af steinunum hérna við fætur
Framhald á bls. 20.