Morgunblaðið - 19.08.1970, Qupperneq 13

MORGUNBLAÐIÐ, MIBVIKUDAGUR 19. ÁGÚST 1970
13
stll af alkunnri vandvirkni og
snyrtimennsku eins og margar
og merkar greinar hans bera
vitni: um Viðeyjarheimilið
sem hann kynntist ungur og
fylgdi honum alla tíð og Lax-
nessheimilið, sem hann lýsir af
óvenju næmum skilningi, ekki
sízt verklagni og menningarlegri
útsjónasemi Guðjóns, föður
Halldórs skálds, sem hlóð veg-
kanta af ekki minni snilld en
sonurinn skáldsögur og önnur
ritverk. Það getur varla talizt
sjálfsagður hlutur að eiga svo
sterka bakhjalla. Að þessum
kynnum við gott fólk bjó Jónas
alla tíð, og síðan við sem áttum
því láni að fagna að kynnast
honum og heimili þeirra hjóna.
Og vonandi eiga margir eftir að
herða hug sinn í kynnum við
innansveitarkronikur Jónasar í
Stardal og hans líka, enda var
hann hafsjór af fróðleik og
reynslu, miðlægt afl í lífi allra
þeirra sem höfðu af honum
nokkur kynni. Aldrei gleymi ég
því, þegar þeir Bjarni Benedikts
son töluðu eitt sinn að mér
áheyrandi um Þingvelli, í húsi
sem nú er aska undir torfi. Þá
ræddust við tveir menn, sem allt
vissu um þennan sögufræga
stað, allt sem vita þurfti. Það
var eins og sérhver steinn og
klettur hefði brotið af sér álaga
fjötra þúsund ára og öðlazt mál.
En nú eru þögnin og steinarn-
ir aftur ein til frásagnar.
★
1 því ljóði íslenzku frá síðustu
öld sem er einna nútímalegast að
myndrænni byggingu, Kirkju-
garðsvísum Gríms Thomsens,
segir skáldið af alkunnri stefnu
festu:
„Hvert helzt sem lifsins bára
ber,
er bátnum hingað rent,
í sínum stafni situr hver,
og sjá! þeir hafa lent.
Allharðan þessi barning beið,
og byrinn ljúfan hinn,
en beggja liðugt skipið skreið
í skúta grafar inn.
Einn út í lengstu legur fór,
en leitaði annar skamt.
Hvers hlutur er lítill, hvers er
stór?
Þeir hvílast báðir jafnt.
Þó liggja margir úti enn
með öngul, net og vað;
en — þó það séu þolnir menn,
þeir koma bráðum að.
1 grafar nöpru nausti þó
riú hvolfi skipin kyrr,
aftur mun þeim á annan sjó
eilífðar fleyta byrr.
Hér er myndinni haldið til
streitu, og hún látin segja sög-
una alla. Að því leyti stingur
þetta kvæði í stúf við önnur frá-
sagnarljóð Grims og raunar
stefnu og vinnubrögð í ljóða-
gerð síðustu aldar. En eins og
aðferð Ijóðsins hefur haldið
velli, þannig hefur hugsun þess
einnig staðizt ásókn veraldar-
hyggju okkar aldar. En hún hef
ur gert það áður. 1 formála
Passiusálmanna talar séra Hall-
grimur um samtíð sína og treyst-
ir sér ekki til að velja henni
önnur orð en „þessi yfirstand-
andi eymdanna öld.“ Varnaðar-
orð séra Hallgríms og hugsun
Gríms Thomsens eru sprottin úr
langri reynslu margra, kannski
allra kynslóða. Skip Jónasar i
Stardal og annarra vina okkar
sigla nú á þessum sjó eilífðar-
inriar, sem Grímur talar um, og
við trúum ekki öðru en þar sigli
þau beitivind. Við vitum ekki,
sem betur fer, hvenær okkar
skip, sem enn liggjum úti með
örigul, net og vað, koma að landi.
Það verður fyrr en síðar,
hversu þolnir sem við erum. Og
þá verður gott til þess að vita,
að eilífðin er ekki aðeins niður
af hafi tímans. Hún er einnig —
og ekki síður — í brjósti niðj-
anna, eins og Prédikarinn segir.
Sú eilifð er ekki í andstöðu við
hina, sem sagt er að bíði okk-
ár, síður en svo. Við söknum
viriá okkar, sem fara. En burt-
för þeirra sættir okkur bet-
ur við þann örlagadóm að eiga
ávallt dauðann fyrir stafni.
★
Jónas Magnússon verður enn
á vegi okkar i Stardal, svo er
forsjóninni fyrir að þakka. Þar
finnum við áfram fast handtak
og þétta lund. Og af Þingvalla-
veginum, þar sem Stardalur
blasir við, getum við séð, að
margt er líkt með Jónasi og fjall
inu, sem skýlir landi hans fyrir
einni átt: Söm er hún
Esja . . . Og samur er Jónas í
Stardal.
MattJiías Joliannessen.
ÞAR sem leið liggur til Þing-
valla efst í Mosfellsdalnum, blas
ir við sjónum vegfarenda undan
Skálafelli, hið myndarlega bænda
býli, Stardalur.
Allt ber þar merki um reisn
og myndarskap, sem ósjálfrátt
fær ókunnan til að spyrjast fyrir
um hver þar muni hafa búið.
Ég veit að þeim, sem spurði
festist það í minni, þegar sagt
er, að þar hafi búið Jónas bóndi
Magnússon, oddviti þeirra Kjal-
nesinga um aldarfjórðungsiskeið.
Þeir, sem sáu Jónas leið hann
ekki úr minni, sakir sérstaks
myndugleiks og festu, sem ein-
kenndi alla hans framkomu.
Jónas í Stardal var umsvifa-
mikill bóndi. Hafði jafnfnamt á
hendi verkstjórn hjá Vegagerð
ríkisins um margra áratuga skeið
og var einn af forystumönnum
þeirra Kjalnesinga í félagsimálum
um lanigan tíma.
Öll störf sín leysti Jónas af
hendi svo til fyrirmyndar var og
má segja, að þeir Jónas oddviti
í Stardal og Ólafur Bjarnason
hreppstjóri í Brautarholti, sem
nýlátinn er, hafi verið í forsjá
þeirra Kjalnesinga um áratuga
skeið og þar hafi ekki verið ósk
að eftir öðrum á meðan þeir sjálf
ir voru fúsir til starfa.
Málefni Kjalnesinga voru Jón
asi ungum hugleikin, og spor
hans er víða að finng þar sem
hann lagði málefnum sveitunga
sinna og íslenzku bændastéttar-
innar lið og jók á velgengni
þeirra.
Sem sjálfstæður og framtaks-
samur maður skipaði hann sér í
raðir Sjálfstæðismanna og var
lengi einn af forystumönnum
flokks síns í sínu byggðarlagi.
Gerði hann með fjölþættum
störfum sínum sitt til að tryggja
framgang stefnumála flokks-
bræðra sinna, sem Sjálfstæðis-
menn þakka honum að leiðarlok-
um.
Svo umfangsmiklum störfum
hefði Jónas ekki getað sinnt hefði
hann ekki notið frábærrar að-
stoðar sinnar ágætu konu, en
Jónas var kvæntur Kristrúnu Ey
vindsdóttur frá Austurhlíð í Bisk
upstungum, sem lifir mann sinn.
Fjögur börn átti Jónas, sem öll
lifa föður sinn.
Jónas í Stardal er allur; en
vegfarandinn mun áfram horfa
heim að Stardal og líta þar reisn
og myndarskap og heyra sagt frá
því að þar hafi búið Jónas Magn
ússon bóndi.
Matthías Á. Matthíassen.
KVKIMI R FRÁ
MJÓLKURFÉLAGI
REYKJAVÍKUR
Ferð er lokið. — Er mér barst
fregnin um að Jónas Magnússon
í Stardal, hefði skyndilega lok-
ið lífsferð sinni, varð efst í
huga inínum, spurningin -— því
nú og án fyrirvara? En ef við
leiðum hugann til þess, að Jónas
hafði nýlokið áttatíu ára lífsferð
— lifsferð, sem hefur legið um
óvenju glæsilega ævibraut, varð
aða manndómi og starfsorku, þá
getur maður betur sætt sig við
það sem orðið er.
Slíkir hugsjóna- og atorku-
menn, sem Jónas i Stardal var,
veljast til meiri og vandasam-
ari lífsstarfa en allur fjöldinn.
Traustur og athafnasamur
bóndi um ræktun og bygging-
ar, vegaverkstjóri um langt ára-
bil, forsvarsmaður sins sveitar-
félags og mikill félagsmálamað-
ur.
Fyrstu náin kynni mín af Jón-
asi urðu, er ég byrjaði vinnu hjá
honum i vegagerð. Þá var verið
að byggja þjóðveginn inn Kjal-
arnesið.
Jónas átti mikil samskipti við
okkur i Kjósinni á liðnum árum,
vegna starfa sinna, sem vega-
verkstjóri. Öll voru þau sam-
skipti, af hans hálfu til fyrir-
myndar. Ungum mönnum þótti
gott að vinna undir hans stjórn,
enda held ég að ekki sé ofsagt,
að hann var mjög farsæll verk-
stjóri.
Nokkur undangengin ár hefi
ég átti náið samstarf við Jónas
að málefnum Mjólkurfélags
Reykjavíkur, en Jónas var bú-
irin að starfa í stjórn þess um
þrjátíu ára skeið. Nú síðast sem
stjórnarformaður. Öll störf hans
í þágu Mjólkurfélagsins mótuð-
ust af framsýni, kjarki og
gætni hins hyggna athafna-
manns. Hann vildi veg félagsins
sem mestan til stuðnings ís-
lenzkum landbúnaði.
Jónas í Stardal reisti marga
trausta minnisvarða við lífs-
braut sína, sem við samferða-
menn hans þökkum fyrir af al-
hug.
Ferðir enda, því lögmáli lífs-
ins verður ekki breytt.
En við geymum innra með
okkur hugljúfa mynd.
Ólafur Andrésson
Sogni, Kjós.
Jónas Magnússon frá Stardal
var persónuleiki, sem ekki
gleymist þeim er af honum
höfðu kynni og tel ég mér það
mikið happ að hafa átt þess
kost að kynnast og starfa með
honum allnáið um nokkurra ára
skeið.
Jónas hefir verið stjórnarmað
ur í Mjólkurfélagi Reykjavikur
óslitið frá árinu 1939, mestan
timann varaformaður en nú um
skeið stjórnarformaður. Honum
var mjög annt um hag Mjólkur-
félagsins lagði þar fram mikla
vinnu og fyrirhöfn og vildi hag
og framgang félagsins sem mest-
an. Ef um félagsleg vandamál
var að ræða var gott að leita
ráða hjá Jónasi. Hann íhugaði
vandann vel áður en hann lagði
á ráðin, var ávallt fastur fyrir
og rökfastur, það munaði um
stuðninginn þar sem Jónas var
annars vegar.
Það er hverjum félagsskap
ómetanlegt að eiga slíka forystu
menn enda mikið tillit tekið til
óska hans er hann flutti mál fé-
lagsins hjá opinberum aðilum
ásamt öðrum forráðamönnum
Mjólkurfélagsins sem oft kom
fyrir.
Jónas var fundarmaður góður,
flutti mál sitt skýrt og skörug-
lega og var vel hlustað á það er
hann flutti hverju sinni. Hann
eyddi miklum tíma í að sækja
með mér fundi í hinum ýmsu fé-
lagsdeildum Mjólkurfélagsins og
ræddi þar ýmis félagsmál sem á
oddinum voru hverju sinni og
hann hafði áhuga á að kæmust
fram.
Það var ánægjulegt og lær-
dómsríkt að ferðast með Jónasi.
Hann var fróður um landshætti
og kunni skil á flestum örnefn-
um vissi um hag og háttu bænd-
anna á félagssvæðinu. Islend
ingasögurnar voru honum hug-
leiknar og var skemmtilegt að
hlusta á hann segja frá, er ferð-
azt var um forna sögustaði, eink
um í heimabyggð hans Kjalarnes
inu.
Ég mun ávallt minnast Jónas-
ar vegna lífsorku hans og höfð-
ingsskapar og fyrir þann fróð-
leik og ráðhollustu er hann lét
í té.
Frá Mjólkurfélagsmönnum
færi ég Kristrúnu ekkju hans og
öðrum ástvinum samúðarkveðj-
ur og þakkir félagsmanna, fyrir
þau miklu og óeigingjörnu
störf er Jónas hefir unnið fyr-
ir félagið á undanförnum ára-
tugum.
Leifur Guðmundsson.
JÓNAS í Stardal er nú allur.
Ferill hanis var h vergi smiár,
óvaWt stór og höfðinigi var hanin
í sjón og raiun.
Mosfellinigar kveðja niú vega-
verkstjóra sinn og safnaðaætfull-,
trúa, en á þessum siviðum átti!
hianm mest samstarf með ok'kur, j
enda þótt hans heimahreppur i
nyti mest og bezt starfskrafta'
hans. Hann vair oddviti um langt
árabil í Kjalarneshreppi og
gegndi þar mörgum tirúnaðar-
störfum. Þá var Jónas fulltrúi
síns béraðis út á við og flu'tti okk
ar mál á maninafuindum af festu
og rökfimi í búnaðairféla'gsskap
og verziunarfélögum en Jónas
var nú formaður Mjólkurfélags
Reykjavíkur.
Á seinini árum átti ég oft er-
inþi til þessa vinar míns og maut
þetekingar hans og þ j álfumar á
ýmisum málum sem ég var að
gtíma við.
Á þessari kveðjustund rek ég
eteki æviferil hans niánair, það
gera mér færari menn. Ég vil
færa horaum þakikir fyrir sam-
veruiraa og samstarfið. Ég vil
flytja venzlafólki hans samúðaæ-
teveðjur vegna fráfaWs hams.
Haran leit ókvíðinin fram á veg-
iran, ákveðinn í að mæta mamn-
iraum með ljáiran uppistandandi,
enda má svo segja a@ honum hafi
orðið að þessari ósk sinni.
Hanin varð bráðfcvaddur á
ferðalagi austur í Bisfcupstumg-
um, og verðuir jarðsettur í dag að
Lágiafelli.
Blessuð sé miranirag hans og
hún lifir.
Jón M. Guðmundsson.
Minningarljóð
Það ætti’ ekki að vera mér um
megn
milt um hann að skrifa,
en þessi stóri Stardalsþegn
stöðugt þyrfti að lifa.
Maður kemur manns í stað
má það réttmælt vera
en örðugleikar eru það
hans orku og svip að bera.
Greindur vel og mælti mál
svo máttu allir skilja —
Hafði stóra og hreina sál
herta í festu og vilja.
Afrenndur að afli var,
umsvif hafði um vegi.
Verkstjórn hans því vitni bar
um vizku af nýjum degi.
Trúmennskunni tryggur var
tróð ei aðrar leiðir.
Til húsbændanna hreinleik bar
svo héldust vegir greiðir.
Við þökkum allir þína dyggð,
sem þér hjá unnum lengi,
og metum þina miklu tryggð
meitlaða á innstu strengi.
Þótt nú sé orðið mér um megn
meira um þig að skrifa —
Guð þig leiði ljúft í gegn
og láti þig áfram lifa.
Ég mun seinna sjá þig þar
er sæla og friður ríkir.
Mildar verða minningar
er mætast vinir slikir.
Jón Forsteinsson.
JÓNAS í Stardal á Kjalarnesi er
látáran, og verður jarðsungiran frá
Lágafellsfcirkju kl. 2 í dag.
Daiuða haras bar brátt að. Ég
get þó efcki sagt, að dauði hairas
hafi komið mér svo mjög að ó-
vörum. Bklki þó vegina þess, að
'aldiuirsárin voru orðin áttatíu,
ibeldur vegna þess, að hamn var
búiran að segja miér, að hjartað
væri farið að gera uppreisin. Jón-
as tófc þessari vitneskju, að því
er virtist, mjög léttilega. Ha,nin
sagði mér, að haran gæti keyrt
bíl sinn án raokkurra þrauta. Það
var borauim eflaust mikils viirði,
'því svo leragi hafði haran þuirft
að afca bíl í þágu starfs síons fyrir
hið opi'rabena. Og þótt því starfi
væri opiraberlega lokið, þá hafði
•hairan ánægju af því að geta efcið
til Magraúsar, sonar sáns, er hóf
búskap í Stardal fyrir átta ár-
um, er Jónas hætti þar búskap,
Stardal, sem hann opin/berlega
taildi aflltalf heimili sitt og konu
sinriar, Kristrúnar, þótt þau hefðu
dvalizt í Reyfcjavík síðustu árin.
Og srvo þykist ég vita, að þessi
síðustu ár, sem hann var eklki
fastur starfsmaður hins opirabera,
hafi hann ekki ósjaldan hlaupið
undir bagga í þágu síns fyrra
starfs.
Þótt Jónas hefði saigt mcr um
bilun þessarar aflvélar sinnar,
hjartans, þá leit haran sannar-
liega ekki út fyrir, að endaiokin
væru svo nærri, þvi ef satt skal
segja, þá var útlit haras og lífs-
afstaða þannig, að jafravei ég,
sem hafði þekkt hann um tutitugu
•ára skeið, gat lítinn mun séð á
horaum frá því fyrsta ég sá hann.
En hiras vegar vitum við það, að,
ef hjartað er faæið að gefa sig,
þá má við öllu búast, hvernig
svo sem útlitið er, og þannig var
það einmitt í þessu tilviki.
Ég ætla mér ekki með þessurn
fáu orðuim, að fara að rekja ætt-
ir Jóraasar eða æviferil raema að
litlu leyti. (Ég get þess aðeiras,
að hann er fæddur í Biskupstung
um í Árnessýslu, eins og kona
íhans, Kristrún). Auðvitað átti
jafn gáfaður maður og skapsterk
ur og Jónas var mifci'ran þátt í
stjórn- og félaigsmalum sveitar
siraraar, og það jafravel til hinzta
dags, en sem sagt, um það munu
eflaust aðrir ákrifa, er betur
þekkja til en ég.
Mig laragar aðeins að rita hér
raokfcur orð um mainninm Jónas
í Stardal og þau kyrani, er ég
hafði af horaum sem opinlberum
sarfsmianni og marani. Þegar ég
fcyraratist Jónasi fyrst fyrir 20 ár-
um, var hann bóndi á stórbýlirau
Stardal á Kjalarniesi, og um leið
yfirverkstjóri fyrir viðhald og
nýbyggingu vega í Kjósarsýslu
og að ég held raokfcrum hiuta
Ánraessýslu.
Kyrand ofckar mynduðust fyrsit
og frernst vegna vegaverkstjóm-
ar hans yfir vegum þeim, er um
sveit mína lágu. Þegar ég kom
hiragað í sveit fyrir 20 árum,
raáði vegakerfið um Kjósina ekfci
raema að Reynivöllum, og var
því eðlilegt, að maður, sem oft
þuirfti að fara í gegnum tún mitt,
yrði mér nokkuð kuniraur. En
síðan hafa vegamál Kjósar-
hrepps tekið breytiragum til batn
aðar, svo að nú er jafnvel laragt
sáðan að þurft heéur að fara í
'gegnuim Reynivallatún tii að
teomast um sveitiraa og jafravel
austur á Þiragvallaiveg, og megin
'hliuti þessara vegaumbóta gerð-
ist undir stjórn Jóraasar í Star-
dal.
Aulk þess, sem Jóraas kom oft
á heimili mitt, er haran var að
eradurbæta og leggja nýja vegi
um sveitiraa, hafði ég um sfceið
allniáin kyrani af honurn, bæði
sem marani og starfsmarani hins
opirabera. Það féll mér raefnilega
í skaut um tíma, að kvabba á
'h'Onum um viðlhald vegakerfis
sveitar minnar, sérstafclega að
vetrum.
Ýmist voru það srtjós'kaflar,
sem þurfti að fjarlægja, svo að
mjólfcurflutningar og anraað gæti
farið fram, án tjóns fyrir bænd-
ur sveitarimnar, eða það vraru.
aurSkriðuir fjallagiljanraa, er
heiftu fkitniraga um sveitina.
Þegar þararaig stóð á hringdi ég
jafraan til Jónasar í Stardai og
saigði horaum af hlutum þeim,
er yl'lu torfærum í vegakerfi
sveitarinmar, og _bað hann að
teoiraa til hjálpar. Ég þunfti aldrei
að kvíðia því að tala við Jóraas
út af þeim miálum, því að mér
skildist alltaf af svörum hans við
þessu fcvabbi, að hann væri bein-
línis þalkfclátur fyrir, að hann
væri látinn vita, ef eirahvers stað-
ar þyrfti aðgerðar við. Hann
Skildi nefnilega, • að hann bar
ábyrgð á því, að þessum vegum
væri haldið opnum, enda stóð
sjaldan á því, að hann sendi
rraenn til að bæta úr þeim um-
ferðartrufl'uraum, er ég hafði til-
kynnt horaum. Þaranig minnist ég
Jónasar sem starfsmamns í þágu
ihiras opirabera, sem mjög sam-
viranulipuirs manras, er ætíð var
reiðubúinn til að bæta úr erfið-
lei'kuraum, eftir því sem haran gat
við komið.
En ég á fleiri eradurminninigar
um Jónas í Stardal en þesai við-
skiptí okfcar á grundvelli starfs-
ins. Ég minnist hanis sem ein-
Framhald á bls. 19