Morgunblaðið - 08.10.1970, Blaðsíða 17

MORCU’N’BLAEH®, FIMMTU'DACUR 8. OKTÓRER 1970
17
Til Oxford með hundruð kílóa
af grjóti úr Kerlingarf j öllum
Rætt við Karl Grönvoid, jarðfræðing
KERLINGARFJÖLL eru falleg
íjallaþyrping. Þegar vel viðrar er
þaðan víðsýni mikið. Sést þá yfir
hálft landið af þessum fallegu
tindum. Þar er litadýrð mikil.
Stórar spildur eru sundursoðnar
af vellandi jarðhita, mikið er af
fallegu bergi og snjór er þar í
lægðum allt sumarið.
Undanfarin 3 sumur hefur ung-
ur jarðfræðingur, Karl Grön-
vold, farið um Kerlingarf jöll,
kortlagt þau og skoðað af ná-
kvæmni og sérfræðiþekkingu,
enda er hann að viða að sér efni
í doktorsritgerð, sem hann vinn-
ur að við Oxford-háskóla og
hyggst leggja þar fram á næsta
ári. Okkur þótti því fróðlegt að
fá að spjalla við Karl um þetta
efni. Ekki ætlaði þó að ganga vel
að ná í hann. Þegar af honum
fréttist í höfuðborginni, var hann
óðara horfinn aftur upp í fjöll.
En nú, meðan hann var að ganga
frá sínu mikla steinasafni í kassa,
til að senda utan á undan sér,
tókst okkur að ná í hann.
— Jú, ég er búinn að vera
•þamia upp frá í 3 siuimiur, siaigðd
Karl. En íhivert isruimiar er sitiutt.
Ekiki er fyrr en seiinit í júlí orðið
særmiiagia ibreint af sinijó, svo hægt
aé að fara að stoða gilin. Og
stvo fer að smijóa aftuir í seiptiem-
ber.
— Fyrsitia siumarið divaldi ég í
fltoáluiniuim, sem þarna eru, og
mlaut geistrisnii þeirra skíðasikóla-
manna, en umdianfarin tvö siumiur
hiefi ég verið í tjiaMii. Var lemgist
í 3 vikuir einin í tjialdi vesitain í
fjöllunfum í fyrraisiuimiar oig í sum-
ar auistan til.
— Er elklki erfitt að vera svonia
eimn á öræfum?
— Nei, nlei, þa'ö er ágætt að
vera þarma einin, oig etokert
orlðið var við draiuigia. Emidia má
búast við 'því, aið ef þarna eru
niotokrir drauigar, þá séu beir að
leita að ró og friði og angri því
etoki fóllk að fyrra bragði. En
hvort mienin verða kiarunsiki smá-
storítniir af þv*í að vera svonia
lenigi mieð sjélfium sér, síkal ég
ósagt láta.
Karl tovalðsit vera víð þeissar
raninisóknir á Keirliingarfjöllium að
iKokkru á veglum Orkustoflniuiniar,
og er það lilðlur i raininisiókinium á
háhitasrvæðuinium í lianiddiniu. — 1
Kerlimgarfjöllum er tiöluverður
jiarðhiti, siagir hainin. Þetta er há-
hiitaisvæði af mieðiáletærð. Samt
enm í flullum gamigi. Það yrði þó
sieniniilega mieð síðulstu jiarðbita-
SvæVSumiuim til alð verðia nýtt,
vegima þesis hve áalðlgemigilegt það
er. En þar má fá þetokinigu, sem
vaflalaiust getur taomið að góðu
baidi á öðruen háhitasvæðum. 1
KerlimgarfjiöUiuim er hiibaevæðið
sjálft' í um 1000 m hæð, og til
saimia*nibui’ðar mó geta þesis, að
Hveravellir, sem eru mæsta há-
Rann-
sóknir
á
Islandi
hitasvæði, eru í 000 m hæð yfir
sjávarmiáli.
Þeigar Karl hafði lotafð jarð-
fræðiprófi við Edinborgarlhiástaóla
1968, fór hainin því beiint í þetta
verkefni, að kianmia Kerlinigar-
fjialiaisvæðið, fyrir áeiggjian Jóns
Jónissoiniar, jarðfræðinigs hjá Jarð-
hitadeild Ortaustofiniumiar.
—| Og hvað er rnierkiiiegasit við
Kerlimgarfjöllin? spyrjum við.
— Þau hiafia að miestu orðið til
vi'ð \gois undir jökli, oig þetta eru
miikið súr og íisiúr gois. Það er
mieginástæðia þess 'hve þau eru
hlá oig virðuleg, svarar Karl.
Fjöllin eru fnemiur niýleig, giosin
þó öll eidri. en 10 þúsiund ára.
Hve miklu eldri er mjöig erfiitt
að sagjia. Sem tauininiugt er, er
iandið að miestu hlaðið upp af
basaltllögum. Á þesisium basalt-
svæðium finimast svo minmi svæiði,
þar sem eru súr otg íisúr gos. Þá
igýls krinigum éitaveðinin blett —
byrjar, heldur áfram í takmiark-
laðlain tímia, em hætitir svo. Svomia
svæði, sem nú eru í igiamigi, eru
t.d. Hefela, TorfajötoulU, Námia-
fjall o.fl. Þamniig heflur þesisu v!er-
ið farið mieð Kerlinigarfjöillim.
Þar er í eimistafaa tilflellum hægt
að þetatajia gosstöðvamiar emm, þar
sem þær vonu hátt uppi og jök-
ulliimn þunmur yfir þeiim.
— Tinldairmir enu miargir og á
suimuim jökull, er þaö etaki? Hvað
eru Kerliniglarfjiölliin mörig?
— Já, þarma eru tuigiir toppa,
en hvort þeir teljiast allir fjöll
er álitaimál. Á þedm suimium eru
emn smájökiar, seim hafla geragið
samian síðain uim aldamót, eiims og
aðrdr jiökiar í lamdimiu. Þarnia má
sjá mijög sfcemmtiliegt siaimispil
milli j'airðhita og jötola.
— Hvemndig vinrnur þú þitt
verk?
— í stórum dráttum virnn ég
mig inm efltir fjöllumum og er mú
búimm áð fiarta yfir allt svæðið.
En svo fer eftir veðri, hvertndg
hæigt er að sfcipuiaggjia vinmiuna.
Á góiðviðriisidögum tefcur miatður
það seim hærira liggiur, Iþví í fjöll-
uiniuim er fneimiur þofcuisiaamt. Vimn-
am liggur mikið í því að saiflrua
sýniislhiorniuim. í súrum göseflmuim,
sietm komiið hafla upp unidir jöfcli,
er oft erfitt að þefekja bergið,
vagma þess hive fintaorraátt það er
vegma ihimmiar smöggu kælimgar.
Verður því að flama mieð sýniis-
hormin heim, til að virnraa úr þeiim
í rammsiótoniaristafiu. Síðan reymuim
við aíð finma hve mikiið rúmimál
heiflur verið í hvexjiu gosi og hve
útbreidd hver tagumd er.
— Héfurðu aðstöðiu til rarnn-'
sctanaistofuviinmu í Einiglamdi?
— Já, ég fer með noklkur
hundruð taíló af beirgsýnishornium
á hverjiu ári oig vinin við að eflna-
greiiraa þau úti á vetrum. Á síð-
ustu árum haifla taomið margar
nýjar og fljótvirtaari aðfflerðir til
að efnaigireima berg. Og þarma er
aðstaða til að glera sj álfvirkiar
römtgemefflniagreimmigar.
— Hverniig?
— Jú, grjótið er miulið oig sett
í röímtigieravélima, rantgemgeisium
hleypt á, geislarnir, sem emdur-
kastaist, em'Síðain greiindir í sumd
ur og orikiustoaimimitiamir taldir.
Útkloimian klemur svo á gataræm-
um, sem fara í tölvu, en húm
reikmar út og premtar niðursitöð-
urraar. Það sparar mitala vinmu,
þeigar vélairmiar eru sjálfvirtaair.
Að vísu tefauir lenigri tímia að
setjia þær upp fyrir ákveðiið verk,
en þagair þær eiru eirnu simni
taominiar í igamg, eru þær mjög
fljótvirtaar. Þá er þarna eiminig
aðstaða til að igneima þymgri ísó-
tópa, þ.e. blý og strontium. Þeg-
ar haffla miofcfour siýndislhom héðam
verilð greimid þainmiig eiinmdtt í Ox-
flord og vomuimist við til að gieta
aulkdð niotekuð þar við. En mieð
þessu má e.t.v. fá eiinlhiveirjiar upp
lýsimgar um uppruma berigsims.
— Hverniig eir svo jötaullómið
hanis Guðimiunidar Kjiairtamsistanar
á iþessum slóðiuim? Komia þímar
raninsótaniir imn á það efflni?
— Guðmiundiur hefflur rammsak-
að síðjötaulmyindlamir á Kjaiar-
svæiðirau og skrifflað um þaJð mjötg
miertaa igrein. Ein a'thyigliisiverð-
asta miðiumstaðia hanis var sú, að
jiökiulsfail hafi legið miklu siuran-
ar en vatniaskil liggjia mú. Þammdg
hefur jötoulliran sikriðið norður
um Kerlimgarfjöil og morður-
hlíðarniair verið í vari. Þegiar jök-
ullinin byrjaði að þymraast, mymd-
aðiisit þarnia stöðuvatra, fyrst í um
1000 metra hæð í fljíöliumium sjálf
urn. Síðian mymdast jötoullóm í
vari við fjöllin. Eftir því sem
jiötauilinm þynmtilst, stæktaaði lóm-
ið, þamigað til að stöðuviatm lá yf-
ir öliu Kjalarsvœðimu. Þetba er
mjiöig miertailsg niðurstaða hjá
Guðimiuradi. í fjöriuíborðd viaitrasiins
hafla mymd'azt hjiailar og ég hlefi
funidfð í Kerliiragarfjiölium fjögur
slík fjiöruborð. Viaitniið hiefiur því
rauirraið þar staðiar a.m.fa. fjórum
isimnium og mynidað 'hjialLa.
— Eru þama hraiuin, sem jök-
ull hefur eklki iegið yfflir?
— Já, þarma auistain við er Illa-
hrauin. Það 'hiefiur rumniið eftir
seiniuistu ísöld, en er seraniileiga
óskylt Kerlinigarfjöllum. Það er
baaait gos, eirus og þau, sem við
vorum að tala um áðian. Það eru
gos af þessari og svipiuðium teg-
umdum, siem lamdið er að mestu
hlaðið upp af. Síðam taoma inm á
milli súru goisiim umdir jötali, eims
og Kerliinigarfjö'llin.
— Mömraum er sífelit að verða
það ljósara, að gos, sem orðið
hafa á jötoultíimiarauirn á íslamdi,
geta sagt mitaið til um hvermig
■gos á hafflsibotni haga sér, heldur
Karl áfram útistaýrinigum sínium.
Góð þeklkiinig á jöfaulglosmemjum
getiur því auðrveldað mjög rainm-
sóknir á hafsboitmimum.. Erfitt er
að klortieiggjia haflsbatniimm og fá
að rammisataa merajar um gos und-
ir jöitoli, er hægt að segijia inoiktouð
fyrir um hivað það táknar, sem
við firumum á hafsbotni. Piötu-
taemninigiin svotaaUaða glerir ráð
fyrir því, að líta miagi á botn-
inm á Atlainitshafiniu sam hluta
af tveimur þy'ktaum plötum, siem
eru a'ð retaa hvor frá ammarri um
leið og nýtt efflnii treðst upp á
miilli þeirra. En stailim milli plaitm
arnnia liggj'a um Mið-Atlamitshiaffls-
W'ashingtion, 2. október — AP
BANDARÍKJASTJÓRN hefur,
svo lítið ber á, fyrirskipað flug-
félögum að iáta rannsaka hreyfla
allra Boeing 747 risaþota í eigu
þeirra vegna líkra vélabilana og
íkvitanana, sem orðið hafa tví-
vegis í þotum þessum. Fyrirmæli
þessi voru gefim út af bandarísku
fiugmálastjórninni fyrir hálfum
mánuði, en ekki var frá þessu
skýrt fyrr en í gær, er Flutninga-
öryggisnefnd Bandaríkjanna
greindi frá því, að hreyflar 747
þotanna „gengju venjulega svo
heitir að nálgist hættulegan túr-
bínuhita."
Öryiggismefndin beindi þeim
eindrieigmu tálmœlum til Flugimála
stjórraarijniraar að grípia þagar til
ráðsitaflania til að komia í veg fyrir
„hugsaniegar hræðilagair afleiið-
inigar", einis og það var orða'ð.
Örytggisniefflnid greimdi frá því,
að of miitaill hiti í hneyflum hefði
tvívegils valdið sivipuðum véla-
bilumium í BoeLrag 747 þcntum.
Spremgirag varð og eldur kom
uipp í hirieyfli 747 þofflu í fluigtaíki
í San Franoisoo 18. septenuber
Karl Grönvold,
jarðfræðingur.
hryggimn. Ef þessi kenmimig reyn-
ist rétt og rdklhrialðmm er um 1—2
om á ári, þá ætiti raeðanisjávargios
að vera töluvert algemgari en
hiragað til hefur verið talið.
— Er eklki einlhver miuraur á
gosium á hafsbotni og uradir
jökli?
— Nú, moktour mumur er á
þeisisu tverarau. Gosið þarf fyrst að
bræða jlötoulimn og eims er mita-
ill miumur á dýpi. I sjómum skipt-
ir dýpið kílómietrum, en jöfoul-
þyfcktim hefur senmdiegia aldrei
orðilð imiedma en cif stærðargráð-
umrni 500—1000 mietrar. Að öðru
leyti eru þeissi gos sivipuð.. Það
er í báðum tilvikiuim gos í vatraL
— Nú ert þú búirnm að saflma
þíraum sýniishiornium og fara yfiir
öli Kerlimgarfj’öllin, Hvað tetour
nú við?
—■ Eftir þemman vetur er þessiu
vertoefmi lofcið hjé mér. Þá leglg
ég fram miínia ritgerð uim Kerl-
inlgairfjöil í Oxford og hún þarf
alð fá samlþykiki. Eíðam er allt óá-
taveðið, en ég hefi um ár til
steflíniu.
— Það er víist móg fyrir jairð-
fræðiniga að gera á íslamdi. Mér
skilst að hver jarðflræðimemi hafi
verið í vinmu við þau störf í sum
ar, þrátt fyrir fjöldamn í nýju
jairðfræðidieildirani við Háskól-
anm?
— Já, þaÖ er mifcil hreyfirag á
öllum þeisisium imálúm hér heiima.
Vi'rfcjiamaramrasókirair gleypa mikið
af jiarðfræðdinigium í vimniu. Ef að
úr verður, að jökuiámiar verða
virtajaðar í stórum stíl á lítt eða
óþetakitum svæðium, þarf að sjálf-
sögðu mifclar ramnlsótanir. Og ef
við ætlum að keppa vJð kjam-
ortauma, þá Stailst mér að hvert
ár sé dýrmætt.
— Að lokium, hefurðu fumdið
moktauir ný sammindi um Kerlimg-
arfjöllin?
— Ektoert, sem heflur taomið
stórtaostiegia á óvænt, af því sem
ég beffli þegar uinmið úr. Ef það
er, þá er það efraafræðilegs eðlis,
og of smeimmt að segja raotókuð
um þö'ð. — E. Pá.
og anraar áamsikionar atburður
varð í Miointrieal 17. ágúst. Bamda
rístoa f liuigmiá 1 astj órmin sagir miú,
að hún hafi fyrirskipað rannsófcn
á öllum Boeimig 747 þotum eftir
atburðiinm í San Fnamcisco.
Er talsmiaður Boeirag-verk-
smifðjiamna í Seattle var spurður
álits á þessiuim fregnium í daig,
tovaðst baran hafa „óbilandd
trauist" á riisaþotumum og. benti á,
að þær hefðu þagiar flutt tvær
milljónir farþega. Um 00 riisar-
þotur af þessari gerð hafa verið
afhemtar flugfélögum og um 200
tii viðhótar eru í pöntum.
Síðar í dag bar baradiarístoa
flugmiálastjómin brigður á fyrr-
greind umimæli Flutnimgaöryggiis
niefndiarimniar. Sagði talsmaður
fiugmiálastjórmarininiar að „enigin
af þeiim vélarbílumum, aem hirag-
að til bafi átt sér stað, hafi vald-
ið meimu verulegu hættuástanidi.“
Þá sagði talsmia'ðurinm: „Við eir
um hæstámægðir mieð öryggi
þessarar flugvélair. Húm hefflur að
batai fiimm miillj'arða farþega-
mílma án þess að ooktaur hiafli
mieiðzt."
þáðian góð isýniishorn, en með þvl
Kerlingarfjöll urðu til í gosi undir jökli.
Þráttað um öryggi
Boeing 747 þota