Morgunblaðið - 25.10.1970, Qupperneq 11

MORGUMBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. OKTÓBER 1970
35
ar á fleiri og sérhæfðari starfs
krafta, þeim mun brýnni verð-
ur þörf hvers einstaklings fyrir
viðtæka og frjóa undirstöðu
menntun. Við megum með engu
móti láta glepjast svo af massa
menningu og poppæði tíðarand-
ans, að við týnum niður alda-
gamalli sérvizku Islendingseðlis
ins.
Við stærum okkur af því að
búa í lýðræðisríki. Forsenda
þess er sú, að þegnarnir séu
færir um að skilja og taka af
stöðu til flókinna þjóðfélags-
vandamála, en það reynir ekki
aðeins á þekkingu, heldur einn
ig á tilfinningaþroska, dóm-
greind og jákvæð félagsleg við
horf.
Þetta leggur skólanum þá
skyldu á herðar að kenna sjálf
stæð vinnubrögð, náms- og
vinnutækni, þjálfa rökrétta
hugsun og skilning. Af því
starfi ræðst, hvort okkur tekst
að aðlagast örum þjóðfélags-
breytingum, sem sigla i kjölfar
tækniþróunar; hvort okkurtekst
að tileinka okkur nýja, fræði-
lega og verklega þekkingu, sem
nýjar starfsaðferðir krefjast; og
hvernig okkur tekst að átta
okkur á framvindu þjóðfélags-
þróunarinnar og ráða fram úr
einstaklingsbundnum og félags-
legum vandamálum, sem henni
eru samfara.
ÖLDUR
STÚDENT ABYLTIN G A
Þvi er ekki að leyna, að hin
síðari ár hefur brotizt fram
megn óánægja með starf skól-
anna, enda þótt oft sé næsta
tilviljunarkennt, að hverju sú
óánægja beinist hverju sinni.
Öldur stúdentabyltinga hafa
borizt að íslandsströndum, þótt
enn sé varla hægt að tala um
meira en dauft bergmál frá því
umróti, sem orðið hefur í hug-
um æskufólks, jafnt austan hafs
sem vestan.
Hér á landi hefur óánægjan
einkum beinzt að úreltu náms-
efni og námsaðferðum, (allt frá
barnaskóla til háskóla), og ná-
tengt því, skorti nútímalegra
kennslubóka í flestum greinum;
að vitlausum prófum; að ónógu
framboði kennara með viðhlit-
andi menntun og vöntun á
skipulögðum námsleiðum fyrir
stóran og vaxandi hóp ung
menna, sem finnur þörf fyrir
framhaldsmenntun, aðra en
menntaskólanám og háskólanám
Og siðast en ekki sizt að þeim
mikla aðstöðumun til menntun-
ar, sem ríkjandi er eftir bú-
setu og efnahag. Við óttumst,
að menntun sé aftur að verða
forréttindi fárra útvalinna.
Eins og er brotna þessar
óánægjuöldur þyngst á Háskól-
anum, sem allt í einu hefur
vaknað upp við vondan draum
við það, að þúsundir ungmenna
knýja þar dyra, en hann hef
ur reynzt alls óviðbúinn að
veita þeim viðtöku.
Menntaskólarnir hafa einkum
sætt gagnrýni fyrir það að hafa
um of verið bundnir hefð-
bundnu hlutverki sínu í þjóðfé
lagi 19. aldar, að búa fámenn-
an hóp undir háskólanám í þeim
greinum, sem sniðnar eru við
hæfi embættismanna í kanselíi
ríkisins. Þeir hafa verið of fáir,
námsefni of einhæft og kennslu
aðferðir litt frábrugðnar því,
sem verið hefur á fyrri skóla-
stigum. Á allra seinustu árum
hefur verið reynt að mæta þess
ari gagnrýni með ýmsu móti:
endurskipulagningu námsskrár,
valgreinafrelsi, skiptingu náms
tímans í annir, breyttum
kennsluaðferðum, betri bóka-
kosti og námsaðstöðu i skólum.
í þessu efni hefur þegar mikið
áunnizt, þótt húsnæðisskortur
og þrengsli hái mjög ýmsum
nauðsynlegum umbótum. Hvor-
ugt mun þó standa okkur fyrir
þrifum í þessum skóla á næst-
unni.
Allt okkar skólakerfi er nú í
deiglu endurskoðunar og endur
mats, þótt mörgum þyki sem
hægt miði. Við verðum að hafa
hugfast, að skólakerfi er í eðli
sími ákaflega ihaldssamt fyrir-
bæri. Ef það er látið i friði,
hættir því við að stirðna í föst
um skorðum, og einangrast frá
meginfarvegi þjóðlífsins.
Eitthvert bezta dæmi um þetta,
sem ég minnist, er athugun, sem
fram fór á vegum banda-
rískra aðila, á því hve langur
tími liði, í ýmsum greinum, frá
því að hugmynd hefur náð fullri
viðurkenningu helztu fræði-
manna í viðkomandi grein
og þar til hún hefur almennt ver
ið hagnýtt i starfi. I læknis-
fræði reyndist þetta bil vera að
meðaltali um 3 ár; í landbúnaðar
vísindum mun lengri timi. En í
skólamálum leið u.þ.b. hálf öld
frá því að hugmynd sem naut al
mennrar viðurkenningar, var
komin á framkvæmd í u.þ.b. 3
hundraðshlutum af skólakerfi
landsins. Tregðulögmálið reynd-
ist hvergi lifseigara.
Þetta kemur heim og saman
við okkar eigin reynslu. Af til
viljun rakst ég fyrir skömmu á
tímaritsgrein eftir dr. Steingrím
Arason, merkan skólamann á
sinni tíð. Greinin birtist í And-
vara árið 1919 og fjallaði um
markverðar nýjungar í skólamál
um í Bandaríkj unum á tímabil-
inu upp úr aldamótum. Þar tí-
undar hann samvizkusamlega all
ar þær hugmyndir sem nú eru
efst á baugi í skólamálaumræðu
okkar. Ég man naumast eftir
nokkurri tízkuhugmynd, sem nú
er á kreiki, sem ekki var getið
I þessari grein.
Hvers vegna er þetta svo?
Vegna þess, að til skamms tíma
hafa skólamál ekki skipt máli á
Islandi. Þau hafa setið á hak-
anum og lítið verið um þau hugs
að eða ritað. Þess vegna er gagn
rýnin nú óvægnari en ella; við
þurfum á skömmum tíma að vega
upp margra ára vanrækslusynd
ir. Svo lengi sem við höfum get-
að séð fyrir húsnæði og ein-
hvers konar eftirlitsmönnum
með hinum skólaskylda unglinga
skara, höfum við þótzt hafa vel
gert. Það þarf engan að undra,
þótt þetta komi okkur í koll.
Þetta hefur verið eins og með
þorskinn og síldina: það er
magnið, en ekki gæðin, sem allt
hefur snúizt um, fremur en verð
mæti þeirrar vöru, sem við fram
leiðum.
Nú heyrum við oft hampað
tízkuvígorði af erlendum upp-
runa um, að fjárfesting í mennt-
un og vísindum sé sú sem mest-
um arði skili til langs tíma.
Þessi kenning hefur auðvitað
við rök að styðjast í iðnvædd-
um þjóðfélögum, þar sem at-
vinnulífið er þannig upp byggt,
að eftirspurn fyrirtækja eftir
vel menntuðu og sérhæfðu
vinnuafli er mikil og stöðug. 1
slíku þjóðfélagi starfa skólarnir
í nánum tengslum við atvinnu
lífið og skila því aftur margföld
um arði í aukinni framleiðni. Hér
á landi er strúktúr atvinnulífs
ins með öðrum hætti. Fyrirtæk-
in eru flest smá og lokuð fjöl-
skyldufyrirtæki, sem hafa tak-
markaðan áhuga eða getu til að
hafa sérhæfða starfskrafta í
sinni þjónustu.
Það er því ekki við skólana
eina að sakast, ef þeir reynast
um of vera eins konar veitu-
kerfi atgerfis og kunnáttu burt
frá sjálfu atvinnulífinu til
áhættulausrar þjónustu í embætt
ismannakerfi ríkisins. En í
þessu efni þurfa báðir aðilar að
bæta ráð sitt.
viðhorf, sem m.a. hijóta að ger
breyta öllum venjubundnum hug
myndum manna um hlutverk
skólans í þjóðfélaginu. 1 fyrsta
lagi er Ijóst, að menntun getur
ekki framar skoðazt sem lúxus,
forréttindi fárra útvalinna, held
ur þjóðfélagsleg nauðsyn. 1 þess
um skilningi er stúdentspróf —
eða samsvarandi framhaldsnám
ekki annað en gagnfræðapróf
okkar tíma. I sama stað blasir
það við, að þær þjóðir, sem ekki
haga skólastarfi sinu í samræmi
við þessar staðreyndir, hljóta að
dragast aftur úr; verða annars
flokks þjóðir, hvað snertir efna-
hagslegar framfarir og lífskjara
þróun. 1 þessum skilningi er það
orðið öfugmaéli, að bókvitið
verði ekki í askana látið.
Afleiðingar þekkingarbylting-
arinnar eru svo víðtækar, að rétt
lætir að sumra viti, að talað sé
um nýja samfélagsgerð: skóla-
samfélagið. Þetta skólasamfélag
einkennist ekki aðeins af nauð-
syn mun lengri skólagöngu og
sérnáms til undirbúnings hinum
ýmsu störfum í þjóðfélaginu;
ekki aðeins af þvi að tryggja
verður öllum þegnum þjóðfélags
ins eins mikla menntun og haefi-
leikar óg geta leyfa; heldur öllu
fremur af því, að rannsóknir á
öllum sviðum draga nýja þekk-
ingu svo ört fram í dagsljósið,
að viðteknar hugmyndir úreld-
ast á mörgum sviðum á fáum ár-
um. f þessu er fólgið hið bylt-
ingarkennda inntak okkar tíma:
Það kallar á sífellda endurskoð-
un námsefnis; að nema úr gildi,
það sem ekki stenzt og bæta
nýju við. Það þýðir sífellda end
urskoðun skólabóka, stöðuga við
haldsmenntun kennara. Fimm
Framhald á bls. 40
Velduð þér yður bíl
eftir hemlakerf inu,
kœmi tœpast nema
einn til greina
VOLVO
Tvöfalt hemlakerfi -Tvöfalt öryggi
Suðurlandsbraut 16 • Reykjavik • Simnefni: Volver • Simi 35200
Bezt að auglýsa í Morgunblaðinu
ÞEKKIN G ARBRE YTIN GIN
Við lifum á tímum sem eín-
kennast flestu fremur af geysi-
örum breytingum, sem setja
mark sitt á alla þjóðfélagsþró-
unina. Undirrót þessara breyt-
inga er þekkingarbyltingin.
Þjóðfélagið hagnýtir sér stöðugt
ávexti nýrrar þekkingar í fram-
leiðslustarfi sínu og það kallar
aftur á síaukna þekkingu og sér
menntun einstaklingsins til
starfa í hinu flókna, tækni-
vædda þjóðfélagi.
Við þessar aðstæður eru komin
til sögunnar ný grundvallar-
Ef þú lítur í alheimsblöð
...er ávallt @
CAMEL í
fremstu röð
ÚRVALS TÓBAK
ÞESS VEGNA
ÚRVALS
SlGARETTUR.