Morgunblaðið - 28.02.1971, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, SUN'NUDAGUR 28. FEBRÚAR 1971

I nær þrjá áratugi hafa
sagnfræðingar og ýmsir aðrir
reynt að grafast fyrir um
hverjir borið hafi ábyrgðina
á örlögum 15,000 pólskra her-
foringja, en aðeins 5,000
þeirra hafa fundizt — í
fjöldagröfum í Katynskógi.
Hvorum var um að kenna,
Stalín eða Hitler? I eftirfar-
andi grein ræðir D.L. Price,
sem sjáifur heyrði í Póllandi
meira en ávæning varðandi
hroðaverkin í Katynskógi,
sönnunargögnin eins og þau
liggja nú fyrir í ljósi nýút-
kominnar bókar um Katyn-
málið, sem er árangur
15 ára rannsóknastarfs J. K.
Zawodny, prófessors.
London — FWF
í febrúarmánuði 1943 bar
svo við, að þýzk hersveit,
sem staðsett var vestan
Smolensk, langt inni á
sovézku landssvæði, til-
kynnti um fund átta
fjöldagrafa, sem í væru lík
5.000 pólskra herforingja.
Líkin lágu þannig í gröf-
unum, að andlitin vissu
niður og voru hendur
margra bundnar á bak aft-
ur. Hafði þeim verið stafl-
að þannig í lög, 10 til 12
talsins. Allir höfðu menn-
irnir verið teknir af lífi
með skoti í hnakkann.
1 september 1939 var
Wladyslaw Chichy undir-
íoringi í Fjórðu herdeild Pól-
lands. Nú er hann verð-
bréfasali i London, og hann
er sannfærður um að það hafi
verið Rússar, sem myrtu
pólsku foringjana, ekki að-
eins þá, sem fundust í
Katyn-skógi, heldur a.m.k.
11,000 menn til viðbótar, en
þeir hafa með öllu horfið.
Cichy spyr sjálfan sig oft
hvernig það megi vera, að
hann sé enn á lífi, því hann
komst af úr fjöldamorðunum
í Katyn.
1 október 1939 gafst Pól-
land upp fyrir Þjóðverjum og
Rússum eftir 35 daga
bardaga. 1 þeim hluta Pól-
lands, sem Rússar hemámu,
hófust miklir nauðungar-
flutningar á Pólverjum á
brott frá heimkynnum þeirra.
Meðal þeirra, sem þannig
voru nauðugir fluttir á brott
voru um 250,000 menn úr
pólska hernum, þeirra á með-
al 15,000 foringjar. Pólsku
hermörmunum var dreift um
stríðsfangabúðir víðsvegar
um Sovétríkin, en flestir for-
ingjanna voru hnepptir í
þrennar fangabúðir: Ostash-
kov og Kozelsk, vestan
Moskvu og Starobelsk í
Úkraínu. Allar voru búðim-
ar undir stjórn NKVD, ör-
yggislögreglu Sovétríkjanna.
Cichy var í Kozelsk frá
því í október 1939 og þar til
3. apríl 1940, ásamt 5,000 öðr-
um pólskum foringjum. Þann
3. apríl minnist Cichy þess að
NKVD hafi tekið til við að
tæma fangabúðirnar. Hverj-
um fanga var látið í té lítið
eitt af brauði, síld og tei, og
síðan var þeim skipt í tíu
manna hópa. Fyrirmælin og
nafnalistamir komu frá
Moskvu að því er Cichy seg-
ir. „Nöfnin voru lesin í síma
Zhukov — vissi ekkert
Bería
vissi ekkert — í fyrstu.
Stalín — vissi ekkert
Hverjir frömdu fjölda-
morðin 1 Katyn-skógi?
— þar sem 5000 pólskir foringjar
fundust í f jöldagröfum - Sönn-
unargögnin hlaðast upp og
benda til Stalíns og NKVD
fyrir NKVD. 1 Kozelsk. Þar
sem símasambandið við
Moskvu var slæmt, og Rúss-
ar voru ókunnugir stafsetn-
ingu pólskra nafna, varð-
þetta til þess að NKVD-
menn urðu að æpa í símann
og láta endurtaka nöfnin til
þess að ná réttri stafsetn-
ingu.“
Við hlið fangabúðanna var
leitað á föngunum og þeir síð-
an látnir fara upp í vörubíla.
Sumir trúðu því, að verið
væri að flytja þá aftur heim.
Vörubílarnir fluttu Pólverj-
ana til járnbrautarstöðv-
ar, þar sem þeir voru látnir
stíga um borð I járnbrautar-
lest, sem siðan hélt í norð-
vesturátt. Lestin þvældist
víða um vesturhluta Rúss-
lands, fyrst í stað, líkt
og ekki væri ljóst hvert för-
inni væri heitið, en
sumir fanganna minnast
þess, að ein þeirra jám-
brautarstöðva, sem hún hafði
hvað lengsta viðkomu í, var
stöðin við Gnezdovo, þar sem
flestir Kozelsk-fanganna
stigu frá borði. Gnezdovo var
sú járnbrautarstöð, sem þjón-
aði Katyn-héraði.
GRUNSEMDIR AUKAST.
Um það bil þremur vikum
síðar hafnaði Cichy loks í
fangabúðum þar sem hann
hitti aðra pólska foringja að
máli, en þeir höfðu komið frá
fangabúðunum Ostashkov og
Starobelsk. Cichy tókst að
eins að hafa upp á 386 félög-
um sínum, sem með honum
höfðu áður verið í Kozelsk.
Hann er viss í sinni sök um
þessa tölu. „Ég var yfirmað-
ur í eldhúsinu og ég þekkti
hvem einasta mann, sem kom
til þess að borða!“ segir
hann.
í fyrstu taldi hann að hin-
um meira en 4,000 mönnum,
sem vantaði á Kozelsk-fang-
anna, og þeim 11,000 frá hin-
um tveimur búðunum, hefði
verið dreift um Sovétríkin.
En grunsemdir tóku að vakna
hjá honum er hann var í bréfi
að heiman spurður um dvalar-
stað ákveðins foringja. Hann
vissi ekki um hann, né heldur
nokkur sá, sem hann spurði.
Frá júni 1940 til júní 1941
tóku hundruð slíkra bréfa að
berast. Grunsemdir Cichy
voru síðan staðfestar eftir
innrás Þjóðverja i Rússland
1941, er Pólverjar, sem áður
höfðu verið óvinir Sovétríkj-
anna, urðu nú bandamenn
þeirra og hófu að endurskipu-
leggja her sinn undir stjórn
Anders hershöfðingja.
Hershöfðinginn fann hina
óbreyttu hermenn, en ekki for
ingjana. Staðreyndin var sú,
að hann hafði ekki hugmynd
um hvað orðið hefði um 15,000
foringja. Fyrirspurnir í
Kreml báru engan árangur;
hermt er að Stalín hafi svar-
að að pólsku foringjarnir
hefðu flúið frá Rússlandi um
Mansjúriu. Óhugnanlegur orð
rómur komst nú á kreik. Pól-
verjar, sem komu frá vinnu
búðum í heimsskautahéruðum
Sovétríkjanna, sögðu frá því
að þúsundum pólskra her-
manna hefði verið komið fyrir
á flekum, sem dregnir hefðu
verið út á sjó, síðan verið
skotmörk fyrir stórskotalið
Rússa.
Eftir að likin 5,000 fund-
ust í Katyn-skógi neyddu
grunsemdir Pólverja um að
Sovétmenn ættu aðild að
morði hinna týndu foringja,
til þess að Moskva lagði nið-
ur stjórnmálasamband við
pólsku útlagastjórnina 1943.
Og spurningin lifði vissulega
í hugum Pólverja löngu eftir
að stríðinu lauk. 24. október
gengu þúsundir ungmenna
um götur Varsjár, hrópuðu
and-sovézk slagorð og hróp-
uðu taktbundið: „Katyn, Kat-
yn, Katyn!“. 1966 varð ég
vitni að mótmælum stúdenta í
Varsjá, en þeir höfðu gert lík
an af leiði, tyllt á það krossi
og krotað orðið „Katyn“ í
mjúka moldina. 1 stúdenta-
óeirðunum í Varsjá í marz
1968 heyrðist hrópað „Kat-
yn“ hvað eftir annað
svo bergmálaði í byggingum
Varsjárháskóla.
Hin opinbera skýring
pólsku kommúnistastjórnar-
innar er sú, að fjöldamorðin
í Katynskógi hafi verið fram-
in af Þjóðverjum, og ásakan-
ir á hendur Rússum varðandi
þetta hafi verið uppspuni og
nasistaáróður. En gagnvart
þessu verður maður að taka
mið af framburði manna eins
og Cichy, sem er sannfærð-
ur um að Rússar hafi drepið
nær alla hina týndu, pólsku
foringja. Foringjarnir voru
týndir frá því í apríl 1940,
er fangabúðirnar við
Kozelsk voru tæmdar, löngu
áður en Þjóðverjar hernámu
Katyn-hérað. Cichy telur
það einskæra tilviljun að
hann skyldi sjálfur hafa lifað
af. Hann telur, að aftaka hans
hafi átt að fara fram á til-
teknum degi í Katyn,
en hann hafi sloppið vegna
þess að NKVD-mennirnir
hafi talið að þeir væru bún-
ir að „fylla kvóta sinn" þann
daginn og hafi því skil-
ið hann eftir í járnbrautar-
lestinni. Flótti hans heppnað-
ist fyrir einskæra tilviljun.
„Þarna var einn starfsbræðra
minna, sem hafði verið hers-
höfðingi í her Hvítliða og var
and-Stalínisti. Og samt
létu þeir hann halda
lífi. Brjálæðiskennt. Dæmi
gert fyrir Rússa. Astæðan
Staðhæfingar og sann-

færing Cicy eru studdar nið-
urstöðum nýútkominnar bók-
ar, „Dauðinn í skóginum
Saga fjöldamorðanna í Kat-
ynskógi". Höfundur hennar
J. K. Zawodny, varði nær 15
árum til þess að rannsaka
allt, er laut að morðum þess-
um og hann kemst að þeirri
niðurstöðu að það hafi verið
Rússar, sem drápu pólsku
foringjana. Rætt hefur verið
við 150 menn, sem kom-
ust af, og frásagnir þeirra \
stinga mjög í stúf við hina
opinberu, sovézku skýringu.
Kúlurnar, sem notaðar voru
við aftökumar, voru af
þýzkri gerð — en þýzk vopn
og skotfæri voru flutt til
Austur-Evrópu og Eystra-
saltsríkjanna fyrir 1939.
Reipi þau, sem hendur fang-
anna voru bundnar með,
voru sovézk framleiðsla.
Svipuð reipi, bundin á sama
hátt, fundust á höndum þús-
unda Úkraníumana sem
grafnir höfðu verið í annarri
og eldri fjöldagröf í Katyn.
Fórnarlömbin krupu eða
stóðu við grafirnar og tveir
foringjar NKVD — annartil
að skjóta, hinn til að hlaða á
ný — 'gengti eftir röðinni og
skutu kúlu í hnakka þeirra.
Þeir fanganna, sem einhvern
mótþróa sýndu, voru bundn-
ir með hendur fyrir aftan
bak, og einnig var bundið
fyrir augu þeirra og tuskum
troðið uppí þá. Ef þeir héldu
áfram að veita mótspyrnu
voru þeir reknir i gegn með
byssustingjum. Líkin í gröf-
unum voru þar í sömu hóp-
um og mennirnir höfðu verið
i er þeir fóru frá Kozelsk i
april 1940. Engin skjöl, bréf
eða dagblöð, sem fusdust á
líkunum, voru dagsett síðar
en í apríl 1940. Foringjarnir
voru íklæddir vetrarein-
kennisbúningum; ung furu
tré á gröfunum voru fimm
ára gömul er þau fundust —
í apríl 1943 — en þau höfðu
verið endurgróðursett fyr-
ir þremur árum. Læknar, sem
rannsökuðu líkin 1943 töldu,
að þau hefðu verið í gröfun-
um í um það bil þrjú ár. —
en Rússar hafa haldið því
fram að líkunum hafi verið
komið þarna fyrir af Þjóð-
verjum, sem sjálfir hefðu
skotið pólsku foringjana sum-
arið 1942 eða þá um haustið.
Stalín, Zhukov ðg Molo-
tov neituðu allir á sinum
tíma að vita nokkuð um af-
drif pólsku foringjanna. Hið
sama gerði Lavrentii Bleria,
yfirmaður NKVD — í fyrstu.
En 1941 er Anders hershöfð-
ingi var að leita að
hinum týndu foringjum sín-
um, er hermt að Beria hafi
sagt: „Okkur hefur hent
mikið glappaskot; okkur hafa
orðið á mikil mistök."
Ef öryggislögregla Stal-
íns, NKVD, var sek um
fjöldamorðin, hver var ástæð-
an, sem lá að baki
þessum aðgerðum Sovét-
manna? Zawodny prófess-
or kemst að þeirri nið-
urstöðu að „útrýmingin
(á herforingjunum) tryggði
að ákveðin öfl andsnúin Sov-
étríkjunum I æðstu röð-
um hers og valdamanna Pól-
lands yrðu endanlega fjar-
lægð, og þannig mundi skap-
ast leiðtogalaust tómarúm,
þar sem menn þjálfaðir í Sov-
étrikjunum gætu athafnað sig
í framtíðinni."

(Forum World Features —
Einkaréttur Mbl.)
J