Morgunblaðið - 22.06.1971, Page 15

15
MORGUNBLAÐEÐ, ÞRIÐJUDAGUR 22. JÚNl 1971
Suður-Aslu og jaínvel til Vest-
ur-Evrópu mseta þeiir andúð.
• C.AMAI.T OG NÝTT
Þrjár tegundLr þjóðemls-
hyfigrju haía verið áberandl:
gamlar þjóðir, sem hafa orðið
aftur úr í kapphlaupinu um
(S jlálfstæði: Skoitair, Kiatalónlu-
menn og kannsld Velsmenn og
Baskar; þjóðiir í mótun: Kúrdar
og Suður-Súdanar, og samfélög,
sem eru í eðli sínu tviræð: Norð
ur-lrar og Liibanonar. Hver
þjóð er auðvitað einstök og á
yfirleitt ýmislegt sameiginlegt
með öðrum þjóðum. En Kanada
er jafnvel „einstakari en aðr-
ar.“ Kanadamenn virðast ekki
falia undir neina mæiistiku.
Skotar hafa margoft sýnt, að
þeir vilja heimastjóm, en samt
kjósa þeir stóru flokkana í þing
'kosningum. Þessi mótsögn er
auðskilm: heimastjóm er ekki
brýnasta krafa Skota, en það
jafngildir ekki því, að þeir vilji
hana ekki. Þeir kasrta ekki
Verja nú i dag, ná þær áredðan
'iega aðeins tili lítiis brots þeirra,
Sem forysitumennimir tala í um-
boði fyrir. Þjöðarvitund er ekki
veruleiki nema í fáeinum
Afríkurikjium; samt var genigið
að kröfu pólitísfcra úrvaisstétta
þeirra um þjóðlegt sjáMstæði.
Kannski ætitu menn að diraga þá
ályktun, að jafnvel þótt þjóð
standi saman af aðeins eitt
hundrað manns af nokknum mill
jónum íbúa, þá jafngildi þess-
Eir hundrað sálir þjóð, ef erlend
. 1 valdhafar leiggi niður völd.
• ÓSAMSTÆO HÍKI
Það sem gerist efltir að sjálif-
srtæði er náð, er annað máL Nig-
eria, stoitasta sköpunarverk
brezkra nýlenduvaldhafa, liðað-
ist i sundur í borgaurastríði, sem
senniiega oild efas mikhi hatri,
þjiáningum og eyðiileggingum og
þnælastríiðdð I Bandarikjunum.
En muniurinn á Ibóum og Hás-
um, Fúiönum og Jóröbum er
óumræðilega meiri en munurinn
SKILGREININGAR á þjóðernishyggju hafa jafnan verið
óljósar og þokukenndar, og þjóðernishyggja skýtur oft upp
kollinum í nýrri og nýrri mynd. Síðasta hefti tímaritsins
Joumal of Contemporary History er helgað efninu ,,I*jóð-
ernishyggja og skilnaðarstefna“. Hugh Seton-Watson, kunn-
ur sérfræðingur um sögu og háttu þjóða og þjóðarbrota í
Austur-Evrópu og Mið-Asíu, dregur þar saman nokkrar
niðurstöður af þeim greinum, sem þar eru birtar. Hér fer
á eftir útdráttur úr grein Seton-Watsons, lauslega endur-
sagður.
spren.gjium og ræna ekki stjóm-
málamönnum, en Enigiendingar
fæm ekki viturltega að ráiðd
sinu, ef þeir Mtilsvirtu þjóðern
istiMinningu Skota og leiddu
hana hjá sér.
Kaitalóníiumenn átltu eitt sinn
sérstakt ríki eins og Skotar
þeir eiiga sitt eiigið tuniguimál og
bófcmenntir og hafa margoft
sýnt að þeir líta á sig sem þjóð.
Kastiiíainar hafa ekki hikað við
að littililækka þá oig kúiga, og það
er huigsanlegt, að Kaitalóníu-
menn eigi eftir að korna þeim
Óþægiiega á óvart.
Porvitnileg spurning vaknar
við hvers konar samanburðar-
rannsókn á sögu þjóðernis-
hyggju: „Hvað verður stór hluti
þjóðar að líta á sig sem þjóð til
þess áð þjóð geti veriö til?“ Á
öndverðri 19. öld litu aðeins
nokkur hundruð menntamenn á
sig sem Slóvaka; þjóðemistilr
finningin breiddist smám saman
út fyrir tilverknað þeirra, slóv-
akísk þjóðarhreyfing var til á
írumstigi 1848, en þjóðartilfinn-
inigin breiddist ekki út til allra
Stlóvaka fyrr en mörgum áratuig
*um sdðar. Þjóðemishreyfingar
Araba otg Indverja voru orðnar
'öfluigar á árunurn fyrir 1940, en
séu til þjóðir Araba og Ind-
á VirginLumönnum og Ný-En.g-
lendingum; oig sá háttur brezkra
nýlendu'embættismanna að tala
um „ættflokka“ um ýmis ólik
samféiög fær ekki dulið þá stað-
reynd, að Nigeria er í raun og
sannleika land margra þjóða.
Við skulum vona, að Nígería
vaxi og dafni eftir sameininig-
una og verði siterkt og báleitt
Afríkuríki á borð við þau
Bantdarífci, sem uxu og döfnuðu
eftir aðra Ika sameiningu, en
eru Bandaríkin sterkt og háleitt
ríki nú í dag? Því miður getur
sagnfræðinigur ekki vísað eins
auðveldilega á bug og stjóm
málamaður þeim ugg, að Nígería
verði veikburða, iágkúrultegt og
skammlíft Habsborgarrílki.
Þjóðir Suður-Súdans eru
frumstæðari og ekki eins sam-
einaðar og fbóar. Aðeins er
hsagt að gizka á hvort múiham-
eðskum og arabtskumælandi
valdhöfum þeirra takist með
fjöldamorðum og trúarlegum og
menningarlegum áróðri að innr
byrða svarta undirsáita sina í
stór-arabískt eða stóregypzkt
heimisveldi.
Tvirætt samband, sem er á
milli islams og arabískrar þjóð-
ernishyggju, er eitt það mikil-
vægasta, sem gerir fram.tið Norð
ur-Afríku og Miðausturlianda
óvtissa. Ef Arabar væru þeir
einu, sem töduðu arabísku, væru
Kúrdar oig Berbar ekki Arabar,
en kristnir Láfoanonar væru það.
Arabiiskir þjóðernissinnar virð-
ast hins vegar vilja viðhalda
yfirráðum yfir múhameðstrúar-
mönnium, sem tala ekki ara-
bísfcu, og drottna yfir kristnum
mönnum og heiðnum i löndum,
sem samkvæmt hefð eru ara-
bisfc, eða á útjöðrum þeirra.
Þetta hefur ekki tekizt með
Kúrda, og kúrdísk þjóðan/it-
und hefyr siifeliit vaxið.
Stjómir rilkja, þar sem marg-
ar þjóðir búa og mörg tunigumál
eru töliuð, hafa reynt margVLs-
Itega stefnu. Sumar hafa reynt
að hefja sig yfir þjóðerni; að
byggja stjóm sína á æðra rétti,
veraldlegum eða andlegum.
Þannig voru hvert á sinm héltt
Tyrkjaveldi, Habsborgarríkið
Og brezka heimsveldið, og öll
hrundu, Aðrar hafa reynt að
þrömgva þjióðémi og tumgu
volduigustu þjóðar rikisims upp
á allar himar. Það var gert i
Umgverjalamdi og í Rússlandi
zarsins. Á Indl'andi má sjá þætti
úr himni gömlu stefnu Umgverja
í tilraumum þeim, sem gerðar
hafa verið til að láta hindí taka
við af ensku sem aðaltungumál,
en það hefur validið máifræði-
legri þjóðermishygigju likt og i
gamla Umgverjalamdi. Eftir á að
koma í Ijiós, hversu afdrifarík-
ar afleiðingar þetta hefur í för
*fieð sér og hvort feðginin
Nehru oig Indira Gandhi verðd
heppnari en feðgamir Kálman
og István Tisza.
• JÞJÓÐIR „BÚNAR TIL“
Suomar rikisstjómir hafa
reyimt að búa til þjóðir. Stalím
óttaðist sameinaiða hreyfimgu
Túrkestana og Tyrkja, og sér-
fræðimgar hans reyndu að
dubba mállýzkur upp í tungu-
mál og byggja á þeirn þjóðir.
Þanniig voru Kazakar, Túrk-
enar, Kirgízar, Uzbekar og
Kara-Kaiipakar lýstir sérstakar
„sósíalistiskar þjóðir." Þess
sjlásrt merki, að þessi sttefna haifi
gefið alltof góða raun og sé mú
farim að hafa öfuig álhrif. 1 stað
þess að beima þjóðarhatri sínu
hver gegn annarri að hætti Balk-
anþjóðanna fyrrum, kenna þær
Rússum um galla hinnar opin-
beru sovézku myndar sósial-
sima.
1 Júgósaivíu hafa verið gerð-
ar ákafar tdilraunir til að búa tii
makedónska þjóð og makedón-
iska tungu. Balkanþjóðimar
hafa í meira en öld gert tilkall
tii Makedióníu og íbúa héraðs-
ins, en Tító lýsti þvl yfir að
þeir vær.u sérstök þjóð, og það
virðist nú vera orðið að veru-
leitoa.
• K.VNADA
Kanada er diæmi út a.f fyrir
sig, þar sem þar eru töluð tvö
tungumál', en aðeins annar
leg forsenda þess, að tilivers
Kanada haldi áfram, en um leLð
kemur þetta altaf í veg fyntr,
að aJkanadísk þjóðemisiviltuind
nái að þróast. Kanada þarf
kannski meira á Quebec að
haMa en öfu.gt: ekki er eiins
Ij'óst hvort það er í þágu Banda
ríkjanna, að Quebec verði áfrarn
hlluiti Kanada; það er að Kanada
háldi áfram tilveru sinni sem
ríkL
• S AFRÍKA
Aðstaða hvíitra íbúa Suður-
Afriku var keimlik fyrir einuitn
mannsaldri. Afrikaners (Búar)
gleymdu ekki gömlum hörmum
og mynduðu þjóð, sem var efcki
einungis frábrugðin enskumæl-
andi mönnum heldur einnig ibú
um Holiands: en engin hvit suð-
ur-afrísk þjóð var til og ensku.
mæílandi menn mynduðu ekkii
þjóð. Um þessar mundir siamdi
frábær blaðamaður bók, sem
hann kalliaði „Suður-Afriu-
mienn eru ekki til.“ Þetta ástand
breyttist hins vegar þegar
apartheid var tekið upp sem
stjómarstefna og vegna upp-
gangs svartrar þjóðernishyggju
innan og utan Suður-Afríku og
vegna fjandskapar brezkra
ríkisstjórna í garð Suður-
Afriku. Enskumælandi Suður
Afríkumenn höfðu ekki Bret-
land að bakhjalli og áttu
hverigi aðra vini og hröktust í
sömu búðir og Afrikaners. Vafa
laust má enn finna fjandskap
Indlandt er stundum líkt við riki Habsborgaranna. Þar ægir saman mörgum þjóðum og víða
er háð barátta fyrir aðskilnaði. Hér eru Síkhar að leggja áherzlu á kröfur sínar um sjálf-
stæði.
Sjálfstæði fagnað í Tanzaniu.
tungumálahópurinn er þjóð.
Frönskumæiandi Kanadamenn
eru þjóð og eru ekki aðeins frá-
brugðnir enskumælandi nágrönn
um sínum heMur einnig frönsku
þjóðinni. Ef til vill mætti kalia
þá franska Amerikumenn, sem
eru að öllu leyti eins amerískir
og spænskir Amerikumenn,
portúigalskir Amerikumenn eða
bandarískir Ameríkumenni, Þeir
eru ekki Frakkar, en þeir eru
þjóð, sem talar frönsku og býr
að vissu marki við franska
menningu á sama hátt og íbúar
Bandarókjanna eru þjóð, sem tal
ar enska tungu og býr að vissu
marki við enska menningu. En
staðreyndini er ekki aðeins sú,
að engin kanadósk þjóð er til —
aðeins kanadiskt riki — einnig
er í meira lagi vafasamt, hvort
enskumælandi íbúar Kanada
sóu þjóð.
Þeir hafa staðið svo lengi í
ten.gslum við England og hafa
búið svo lengi í nábýli við
Bandarlkin, að þeir hafa orðið
fyrir djúpstæðum áhrifum frá
báðum þessum löndum og hafa
haft liiítii tækifæri til þess að
öðlast sjállfstæð þjióðareinkenni.
Ef Quebec verður aðskilið ríki,
gætu aðrir hlutar Kanada tæp-
lega haldið uppi sjálfstæðri til
veru óháðri Bandaríkjunum.
Því er jafnvætgi milli Quebec og
hinna landishlutanna nauðsyn-
milli enskumælandi og afrikaans
mælandi manna, en meirihluti
hinna fyrrnefndu hefur sætt sig
við forystu hinna siðarnefndiu
og eru á góðri leið með að
mynda eina þjóð ásamt þeim.
Niðurstaðan hefur verið and-
stæða þess sem hefur gerzt í
Kanada, þótt það þurfi ekki endi
lega að tákna, að framtiðarhorf
ur Kanadamanna séu verrt eti
framtíðarhorfiur hvitra manna I
Suður-Afriku þrátt fyrir manti-
rán og morð FLQ.
• SVART VALD
Halda rnætti, að Bandaríkja-
menn hafi staðið sig bet.ur en.
þeir báðir: land þeirra er auð-
ugra, íbúarnir eru langtum
fleiri, þar eru engin stór sam-
stæð þjóðarbrot, hvorki innlend
né af evrópskum stofni. Hins
vegar urðu þeir ekki aðeins að
greiða þetta dýrara verði en
bæði Kanadamenn og Suður-
Afrlkumenn i mannslifum og
verðmætum á árunum 1861—65:
bólgið sárið, sem ef til vill
var meginorsök hörmunganna*
er ennþá ógróið. Eins og annars
staðar þóttust bjartsýnir frjáls-
hyggjwmenn sjá fyrir lækningu
með iðnvæðingu, flutningum
fóiks til borga, almennri mennit
un og búfterlaflutningum mílli
landshluta og þar sem annars
Framhald á bls. 2L