Morgunblaðið - 17.07.1971, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. JÚLÍ 1971
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavik.
Fremkveemdastjóri Haraldur Sveinsson.
Rilstjórar Matthías Johannessen.
Eyjóifur Konráð Jónsson.
Aðstoðarritstjóri Styrmir Gunnarsson.
Ritstjómarfulitrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Bjöm Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjóm og afgreiðsia Aðalstræti 6, sími 10-100
Auglýsingar Aðalstræti 5, sími 22-4-80.
Áskriftargjald 136,00 kr. á mánuði innanlands.
( lausasölu 12,00 kr. eintakið.
ÁHYGGJUR HJÁ FRÆNDÞJÓÐ-
UM EN ÁNÆGJA í MOSKVU
t'róðlegt er fyrir okkur ís-
* lendinga að kynnast við-
brögðum erlendra aðila við
stefnuyfirlýsingu ríkisstjórn-
arinnar og þá ekki sízt því,
sem sagt er meðal frænd-
þjóða okkar á Norðurlöndun-
um, um þá fyrirætlan vinstri
stjórnarinnar að segja upp
vamarsamningnumvið Banda
ríkin og stefna að brottflutn-
ingi varnarliðsins. Ætla má,
að forystugrein í einu þekkt-
asta dagblaði Svíþjóðar,
„Svenska Dagbladet“, lýsi vel
afstöðu margra á Norðurlönd-
unum, en blaðið sagði m.a.:
„Stjómin (þ.e .vinstri stjóm-
in) vill vissulega ekki að
landið fari úr NATO, en
brottflutningur bandarísku
bermannanna frá íslandi er
ekki mál, sem aðeims varðar
íslendinga. Hann getur breytt
styrkleikahlutföllunum á
mjög hemaðarlega mikil-
vægu svæði. ísland missir
ekki aðeins álit’.egar tekjur,
heldur hefur eflaust ekki bol-
magn til að annast eigin varn-
ig Á fjórum árum gæti mynd-
azt her hættulegt hernaðar-
legt skarð í Norður-Evrópu á
meðan allt bendir til þess, að
Sovétríkin séu að flytja sínar
fremstu vamarlínur á móts
við Færeyjar og ísland. ör-
yggismálalega séð geta afleið-
ingamar orðið mjög hættu-
legar fyrir hin Norðurlönd-
in.“
Þessi tilvitnun í forystu-
grein hins sænska blaðs gseti
ef til vill vakið einhverja til
vitundar um það, sem ekld
hafa gert sér grein fyrir því
óður, að vamir íslands era
ekki einungis mál, sem varð-
ar okkur sjáifa. Vegna legu
landsins skiptir það einnig
máli fyrir aðrar þjóðir og þá
ekki sízt frændþjóðir okkar á
hinum Norðurlöndunum,
hvort ísland er varið eða
vamarlaust. Við Islendingar
eram ekki einir í heiminum
og verðum að taka tillit til
annarra þjóða og hagsmuna
þeirra alveg á sama hátt og
við krefjumst þess, að aðrar
þjóðir virði sérstöðu okkar og
hagsmuni.
Talsmenn Ablantshafsbanda
lagsins hafa einnig látið í
ljósi áhyggjur vegna þessa
ákvæðis í stefnuyfirlýsingu
vinstri stjómarinnar og eftir
bandarískum talsmanni er
haft, að Atlantshafsbandalag-
ið íhugi nú að útiloka ís-
lenzku ríkisstjómina frá ýms-
um trúnaðarskjölum banda-
lagsins vegna þess, að tveir
kommúnistar ættu nú aðild
að ríkisstjóm íslands. í við-
tali við Morgunblaðið í gær,
taldi Ólafur Jóhannesson, for-
sætisráðherra, slíkar hugleið-
ingar móðgun við íslenzku
ríkisstjórnina. Sama fyrir-
komulag mun hafa verið tíðk-
að á dögum vinstri stjómar
Hermanns Jónassonar með
hennar samþykki, að því er
segir í fréttum erlendis frá.
Viðbrögðin erlendis við
stefnuyfirlýsingu vinstri
stjómarirmar x utanríkismál-
um era hins vegar ekki öll
á þennan veg. Við annan tón
kveður nú í Moskvu en verið
hefur um langt skeið í garð
íslands. Aðilar í Moskvu hafa
lýst sérstakri velþóknun sirmi
á utanríkisstefnu vinstri
stjórnarinnar og mætti það
verða okkur íslendingum
nokkurt íhugunarefni, hvers
vegna slík ánægja hefur grip-
ið um sig þar eftir stjómar-
skiptin og birtingu málefna-
samnings vinstri stjórnarinn-
ar.
Eins og fram kemur í frétt-
um Morgunblaðsins í dag og
einnig að nokkru leyti í gær
bafa viðbrögð armarra þjóða,
sem við eigum mikil viðskipti
og samstarf við, verið mjög
sterk og mjög á einn veg.
Hvarvetna — nema í Moskvu
— hafa menn lýst áhyggjum
sínum vegna þróunar mála
hér á íslandi.
Auðvitað hljótum við Is-
lendingar að taka okkar eig-
in ákvarðanir í okkar mál-
um, hvað sem öðra líður. En
framvindan í samskiptum
þjóða xmdanfama áratugi hef-
ur verið á þann veg, að sam-
skipti og samráð þeirra í milli
hafa sífellt orðið nánari,
a.m.k. miili þeirra, sem sam-
eiginlegra hagsmuna eiga að
gæta.
Það er ljóst, að stefnuyfir-
lýsing vinstri stjómar Ólafs
Jóhannessonar í utanríkis-
málum, hefur nú þegar orðið
okkur íslendingum álits-
hnekkir á erlendum vettvangi
og rýrt það traust, sem við
höfum þar notið á undan-
fömum áram verulega. Hvað
sem öðru líður ættu viðbrögð-
in erlendis ef til vill að sann-
færa þá af ráðherrunum, sem
ekki era í þjónustu heims-
kommúnismans um, að hyggi-
legast er að einbeita sér
að því verkefni í byrjun að
tryggja viðurkenningu á 50
sjómílna fiskveiðilögsögu við
ísland — og hefja ekki deilur
utanlands og innan um mik-
ilsverð utanríkis- og öryggis-
mál á meðan unnið er að því
lífshagsmunamáli þjóðarinn-
ar.
UST

UÆiVras
iii
Sartre, Flaubert
og Sartre
JEAN Paul Sartre er sá
heimispekingur tuttugustu ald-
arinnar, sem hvað djarfaatur
hefu.r verið í að lifa og hrær-
ast í kenningum sínum;
harrn framkvæmir þær á
sjálfum sér. Það er ekki unnt
að greina Sartre í sundur í
einhvers konar frumparta
einis og stundum tíðkast,
þegair gagnrýnendur fjalla
um suma andainis menn;
manineslkjan, Skáldið, stjórn-
miálamaðurimn . . . o. s. frv.
Jean Paul Sartere er ein, sam-
brædd, existemsíalísk heild.
Þó að existensíalisminn eða
tilvistarspekin sé ákaflega
vafasöm og brothætt heim-
spekistefma, verður það að
viðurkenmast að Sartre, sem
er hennar þekktasti boðberi í
dag, hefur tekizt, og senni-
lega vísvitandi reynt, að færa
heimspeki niður á jörðina;
gera hana hluta af daglegu
lífi furðu margra af læri-
sveinum sínum, og enginin
vafi er á, að áhrifamáttur
Sartres liggur mest í hversu
sjálfum séa: samkvæmur hanin
er í bæði andlegu og verald-
legu lífi og starfi (nægir í
því sambandi að benda á
þátttöku Sartres í stúdenta-
óeirðunum í Frakklandi fyrir
nokkrum árum). Hitt er svo
annað mál, að ýmsir hafa séð
á3tæðu til að kalla slíkt
sjálfsauglýsingu og bera hon-
um á biýn lýðskrum, upp-
reisnaráform o. s. frv.
Sartre hefur haft heldur
hægt um sig á bótomenmta-
sviðinu undanfarið, en hins
vegar tekið þátt í dægurmál-
um heiima fyrir og annars
staðair af miklum torafti (t. d.
hefur hann verið ábyrgðar-
maður „neðanjarðar“-blaðs af
pólitískum toga). Síðan hann
sendi frá sér sjálfsævisögu-
legt bókarkorn í skoplegum
dúr, Les Mots (Orð) árið
1964, hefur hann ekkert gefið
út fyrr en á þessu ári. Nú
hafa kornið út tvö fyrstu
bindin af miklu verki um
franska skáldið Gustave Flau-
bert og heitir það L’idiot de
la Famille (Fíflið í fjölskyld-
unni). í viðtali við blaðið Le
Monde Weekly skýriir Sartre
frá tildrögum verksins ásamt
ýmisu er varðar vinmubrögð
sín og viðhorf almennt.
Hann segiist fyrst hafa lea-
ið Flaubert í æsku og síðan
endurlesið harm rækilega á
skólaárum sínum í Ecole Nor-
male Supérieuxe, en beztu
kynni af Flaubert segist
Sartre hafa fengið við lestur
bréfasafns hanis á stríðsár-
unum. Ákvað hainn þá að ein-
hvem tima skyldi hann rita
bók um þenman mann, „sem
mér fannst ógeðfelldur"; en
einnig persónurnar í verkum
Flauberts eru Sartre ógeð-
felldar, sem hann segir að sé
vegna þess að „Flaubert gekk
sjálfur i storokk á þeim, og
þar eð hann var sadisti og
maaochisti birtast þær okkur
sem bæði mjög óhaminigju-
samar og mjög óaðlaðandi.“
Sartre hafnar því aðskoti
spyrilsinis að hann hafi við
úrvinnslu og notkun heimilda
verið að leita staðfestinga á
því sem hann hafi haft fyrir-
fram á tilfinningunnl um
Flaubert: „Alls ekki. Það var
á meðan ég var að lesa við-
komandi bækur að ég komst
að ýmsu um hann, — t. d.
um kynlíf hans. Maður þurfti
aðeinis að túlka. Það er aðeins
nú nýverið að staðfesting
hefur komið fram í nokkrum
óútgefnum, og áður ritskoð-
uðum hlutum af bréfum, sem
hann sknifaði á ferð sinni til
Austurlanda. Það sem kemur
hvað greinilegast fram í þeim
ásamt kynvillutilhneigingu
Flauberts, er að hann er í
kynlífi sínu þolandi en ekki
gerandi, passívur.“ Sartre
segist hafa eimibeitt sér að
þessu einkenmii á sálarlífi
skáldsinis, og nálgazt þenrnan
þátt með sálgreiningaraðferð
í anda Freuds gamla; leitað
að orsökum í uppeldi og um-
hverfi Flauberts í bernsku;
harðhent móðir, yfirgangs-
samur faðir o. s. frv.: vand-
Gustave Flaubert
meðfarinn og sérlega ófrurn-
leg og þröngsýn aðferð, sem
raumar er furða að skuli vera
stunduð í dag.
Hins vegar er það athyglis-
verðara að Sartre hefur einnig
brúkað hina félagslegu marx-
ísku nálgun bókmenntaverka
og höfunda og aflað ná-
kvæmira sögulegra heimilda.
„Ég motaði báðar aðferðir
saman frá byrjun. Mér finnst
ekfci hægt að ræða um bam
eða úngan mann án þess að
fella hann imn í saimhengi
timans. Ef Flaubert hefði
verið sonur skurðlæknis 50
árum síðair hefðu viðhorf
hahs til vísinda verið önnur
t. d.“
Tvö fyrstu bindi verksins
fjalla þannig um hvemig hið
félagslega umhverfi samsam-
ast inniri veröld skáldsins sem
barns. í þriðja bindinu ætlar
Sartre að reyna að sýna fram
á, að taugaveiklun Flauberts
hafi verið óhjákvæmilegt
skilyrði þess, sem hann nefnir
„hinn hlutlæga anda“ tíma-
bilsins, þ. e. toröfur raunsæis-
stefnunnar og matúralismams
um vísindalega og hlutlæga
meðhöndlun viðfangsefniisims.
„Það sem er mikilvægt að
rannsaka er saga allrar lista-
hreyfingarininar í kringum
1850, þaT sem athugaðir yrðu
rithöfundar eina og Concourt-
Jean Paul Sartre
bræður (raunisæishöfundar
sem sumir telja upphafsmenn
hetonildaskáldsögunnar) og
fyrst og fremst Leconte de
Lisie. Allir þessir höfundar
voru meira eða mdnna tauga-
veiklaðir".
Sartre heldur því fram í
viðtalinu að unnt sé að kryf j a
persónuleika manna; hann
segir: „Ég þektoi Flaubert; ég
get mælt hann út. Og þetta
er einmitt það, sem ég hafði
í huga: að sanna að hægt sé
að þekfcja alla menn< svo
framarlega sem maður hefur
réttar upplýsingar og aðferð-
ir.“ Hins vegar liggur í aug-
um uppi að alltaf er matsatriði
hvað er „rétt“ í þessu efni og
raunar er staðhæfing Sartres
endaleysa. Sjálfur segir hann
að það mundi gleðja sig ef
einhver reyndi að útskýra sig
síðar meir á svipaðan hátt,
en líklegt þykir manni að sú
sögulega myndxistytta yrða
Sartre ekki að akapi ,hvað þá
að hann teldi hana sýna sig
„eirns og hann er“.
Þrátt fyrir vafasamar at-
hugasemdir hlýtur verk
Sartres að teljast merkilegt,
kamniski fyrst og fremst vegrxa
þess að hanm virðist nota
ýmsar aðferðir við saimndnig-
una; þainniig verður t. d. síð-
asta bindið bókmenntaleg
textarannisóton á „Madame
Bovairy“ þar sem hann motar
strúktúralistískar aðferðir,
(tæfcnileg uppbygging sögu-
sviðs og efnisatriða o. fl. þ. h.)
Næst á dagstoránni hjá sér
segir Sartre vera leikrit og
stjórnmálayfirlýsing; hvenær
hann kemur því í verk veit
hann ekki; Flaubert gengur
fyrir ásamt dægurmálunum.
„Við Flaubert eigum mjög
fátt sameiginlegt. Reyndar er
það ein ástæðan fyriir þvi að
ég kaus að átorifa um hanin."
Þó að þesair tveir höfundar,
Sartre og Flaubeirt, séu sanm,-
arlega mjög ólíkir, þá eiga
þeir þó eitt sameigiinlegt
a.m.k.: þeir leggja sig báðir I
verk sín, á miamunandi hátt
að vísu: „Madame Bovary, c’est
moi“ sagði Flaubert forðum
daga. I dag segir Jean Paul
Sartre: „Ég held að hinn nýi
menmtamaður eigi algj örlega
að afhenda sig fjöldanum. Eg
er viss um að maður geti
gengið langt í þessa átt, en.
ég er ekki viss um hvernig;
það er eitt af því sem ég eir
að leita að“.
Á. K