Morgunblaðið - 05.09.1971, Blaðsíða 17

Saga Björns
Kristjánssonar
1 Lesbók - Morgunbl&ðsms
Ibirtist nú saga Björns Krist-
jtánssonar eins merkasta at-
haifna- og s t'j ó r n miálama n n s
'landsins. Ættu sem flestir, ekki
sizt hinir yngri, að lesa þessa
þætti, þvi að þeir eru vissulega
lærdómsrikir. Morgunblaðinu er
það mikill fengur að hafa feng-
ið þessa sögu tii birtingar.
Lif Bjöms Kristjlánssonar
var samfelld barátta. Hann
hugðist helga sig tónlist, en
komst að raun um, að ekki var
unnt að lifa af henni. Hann
sneri sér að atvinnurekstri og
tók jafnframt þátt í stjórnmál-
<um. Andistæðingar hans öfund
iuðu hsmn af atgervinu og dugn-
aðinum. Hann hafði hafizt uipp
úr sár-ustu fátækt til vegs og
virðimgar, og sfika frekju eiga
íslendingar erfitt með að um-
bera.
En hvað sem því líður er
vonandi, að mörgum æskuimann
tnum verði lestur þessara þáitta
hvatnimg til að eimbeita kröfit-
-um sínum að ákveðnum mark-
miðum í þágu lands og lýðs,
hvort heldur er á sviði listarinn
ar eða athafnalíifsins.
Hvað
er framundan?
Flest verkalýðsfélög hafa nú
sagt upp kjarasamningum og
renna þeir yfirleiitt út um næstu
miánaðamót. Eðlilegt er því, að
menn spyrji, hvað framumdan sé
í kjara- og verðlagsmálium.
Er vinstri stjórnin tók við
Völdum, lýsti hún yfir að hún
rniundi beita sér fyrir eftirtöld-
um ráðstöfunum i kjaramálum:
„1. Vinnuvikan verði með lög-
um stytt í 40 stundir, án breyt-
inga á viteukauipi.
2. Orlof verði lengt i fjórar
vikur og framkvæmd orlofs-
laga auðvelduð.
3. KaupgjaldsVisitalan verði
leiðrétt u-m þau 1,3 vísitöliustig,
sem felld voru niður með verð-
stöðvunarlögum, og komi leiö-
xéttinigin nú þegar til fram-
tevæmda.
4. Þau 2 visiitölustig, sem
áteveðið var i verðstöðvunarlög-
unum, að ekki skyldu reiknuð í
teaupgjaldsvísitölu fram til 1.
september, verði nú þegar tek-
in inn í kaupgjaMsvísitöluna.
5. Auk þeirra kjaraibóta, er að
fflraman greinir, telur rikis-
stjörnin, að með nánu samstarfi
launafóltes og rikissitjór-nar sé
mögulegt að auka í áföngum
kauipmátt launa verkatfólks,
bænda og annars láglaunafóliks
um 20% á næstu tveimur árum
og mun beita sér fyrir, að því
marki verði náð.“
Ríkisstjórnin hefur þegar
hrundið í framkvæmd þriðja og
tfjórða Lið. 1 þvi sambandi er
rétt að benda á, að fyrrverandi
ríkisst jóm hatfði ætlazt til að
Visitölustigin tvö kæmu til út-
bor,gunar 1. sept., en þau voru
greidd út 1. ágúst. Er þar um
tfrávik að ræða-sem ekki skiptir
meginmáli. 1 stjórnarherbúðuin-
um virðast menn ekki á eitt sátt
ir um miteilvægi þess fyrir laun
þega að stytta vinnuviteuna og
lengja orlbfið. Þannig segir einn
helzti forystumaður kommún-
iista í verkailýðshreyfingunni um
ératugaskeið, Björn Bjarnason í
Iðju, í Þjóðviljanum i fyrradag:
„Þetta tvennt eru gamlar o,g nýj-
ar kröfur verkialýðssamtakanna
en. framkivæmd þeirra nú orkar
að mínu áliti m jög tviimælis. Ég
tel að lágfaunastéttirnar hafi nú
miklu meiri þörf fyrir verulegar
launahækk'anir en styttan vinnu-
tíma og ótímabær vinniutíma-
stytting steapi m,jö,g alvarieg
vandamél, sem erfitt ,geti orðið
að leysa."
Sérstaða sumra
Verkalýðsfélögin eru um þess
ar mundir að undirbúa kröfugerð
sína vegna kjarasamninganna,
sem væntanlega hefjast á næst-
unni. Hefur verið ákveðið að
sameiginleg samninganefnd á
vegum ASÍ fari með þessi mál í
viðræðum við atvinnurekiendur.
Afstaða verkalýðsforystunnar til
þess, hvernig haga skuli samning
um virðist vera mjög breytileg.
Að þessu sinni var lögð á það
rik áherzla af hálfu forystu ASÍ
og nokkurra verkalýðsfélaga, að
um sameiginlega samninganefnd
yrði að ræða, en í kjanasamning
unum vorið 1970 voru þessir
sömu aðilar ófáanlegir til þess
að taka upp slík vinnubrögð.
Hin almenna kröfugerð liggur
ekki fyrir, hins vegar hafa ein-
stök verkalýðs- og launþegafélög
lýst því yfir, að þau telji sig hafa
nokkra sérstöðu í þessum samn-
ingum. Þannig hefur Verzlunar-
mannafélag Reykjavíkur sent frá
sér fréttatilíkynningu, þar sem
lagður er grundvöllur að k-röfu-
gerð félagsins og þar segir m.a.:
„Frá því að síðustu samningar
V.R. voru undirritaðir í júlí 1970
hafa orðið miklar breytingar á
kaupi og kjö-rum opinberra starfs
manna og bankamanna, sem
vinna sambærileg störf og verzl
u,nar- og skritfstofufólk á himum
frjálsa vinnumarkaði. Með nýj-
um samningum hafa opinberir
starfsmenn, bankamenn og nú ný
verið starfsmenn Reykjavíkur-
borgar tryggt sér mun betri kjör
en skrifstofu- og verzlunarfólk
hefur samkvæmt samningum
V.R. Þar sem sú meginregla hlýt
ur að gilda, að fólk, sem vinnur
sambærileg og skyld störf, skuli
bera svipað úr býtum, er það
stefna stjórnar V.R. í hönd far-
andi samningum, að tryggt verði
að verzlunar- og skrifstofufólk
fái sambærilegar kjarabætur og
framangreindir aðilar að við-
bættri eðlilegri hækkun vegna
atvinnuáhættu, sem starfsmenn
hins opinbera þu.rfa ekki við að
búa.“ Af þessari tilvitnun í grein
argerð V.R. er Ijóst, að félagið
telur sig eiga rétt til svipaðra
kjarabóta og opinberir starfs-
menn hafa fengið, en hins vegar
er rétt að benda á, að þau rök
voru færð fram fyrir samningum
opinberra starfsmanna, að með
þeim væri verið að bæta kjör
þeirra til jafns við það, sem I
gildi væri á hinum frjálsa vinnu
markaði meðal fólks, sem ynni
sambærileg störf.
Annað verkalýðsfélag, sem hef
ur sett fram ákveðnar teröfur er
Iðja, félag verksmiðjufólks í
Reykjavík. f viðtali við Morgun
blaðið hinn 24. ágúst sl. lýsti
Runólfur Pétursson, formaður
Iðju, afstöðu félags síns til kjara
samninganna með þessum orð-
um: „Kaupkrafan er 32% álag
á það kaup, sem er í dag, en það
er kr. 15.000,00 og verður því
um 20 þúsund krónur. Þá kröfu
byggjum við á skoðanakönnun,
sem framkvæmd var í sumar í
blaði okkar „Iðju, félagsblaði
verksmiðjufólks í Reykjavík".
Fylgdi blaðinu spurningalisti,
sem fjallaði um, hverjar félags-
menn teldu æskilegastar breyt-
ingar á samningum félagsina og
va.r fyrsta spurningin, „Hvaða
kaup telur þú nauðsynlegt og
sanngjarnt að greitt sé fyrir það
starf, sem þú stundar?“ Var gegn
umsneitt lágmark kr. 20.000,00 á
mánuði i grunnlaun fyrir þá
lægst launuðu. Einnig eru bornar
fram foröfur um breytingu á
vaktavinnu þess efnis, að vakta
álagið hækkar úr 10% í 15%,
eftirvinna greiðist með 50% álagi
í stað 40% og nætur- og helgi-
dagavinna með 100% álagi í stað
80%, sem áður var. Finnst mér
þessar kröfur mjög raunhæfar."
Greinilegt er, að þessir tveir
hópar, verzluinar- og skriifsitotfiu-
fólk og iðnverkafólk, telja sig
hafa nokkra sérstöðu í þeim
kjarasamningum, sem framund-
an eru, verzlunar- og skrifstoíu
fólk af ofangreindum ástæðum
og meðal iðnverkafólks virðist
hugmyndin um ákveðið iágmarks
kaup vera útbreidd. Af öðrum
hópum, sem gera má ráð fyrir, að
telji sig hafa sérstöðu má nefna
undirmenn á f arskipum, sem sjálf
sagt telja sig eiga rétt til kaup
hækkana til jafns við yfirmenn,
sem fengu verulega hækkun sl.
haust.
Eðlileg hlutdeild
í þjóðartekjum
Það hefur jafnan verið mjög
umdeilt, hversu langt væri hægt
að ganga í beinum kauphækkun-
um, án þess að atvinnuvegunum
væri iþyngt um of. Þá hefur það
einnig valdið verulegum erfið-
leikum, hve atvinnuvegirnir hafa
verið misjafnlega undir það bún
ir að taka á sig launahækkanir.
Á uppgangsárunum miklu 1964
—1967 var það yfirlýst stefna við
reisnarstjórnarinnar, að launþeg
ar fengju eðlilega hlutdeild í vax
andi þjóðartekjum, sem þeir og
fengu á því tímabili. Þegar erfið
leikarnir steðjuðu að viar það
einnig Ijóst, að launþegar yrðu
að taka á sig sinn hluta af byrð
unum og það gerðu þeir einnig.
Á síldarárunum va*r það svo, að
sjávarútvegurinn og fiskiðnaður
inn gátu staðið undir mun meiri
kjiaralbótum en aðrar atvinnu-
greinar, t.d. verksmiðjuiðnaður-
inn, en reynslan þá varð sú, að
ekki reyndist unnt að standa
gegn teröfum fólks í öðrum at-
vinnugreinum um svipaðar kjara
bætur og þeir fengu, sem unnu
við sjávarsíðuna.
Þegar gengið var til kjara-
Samninga vorið 1970 var því lýst
yfir hvað eftir annað af hálfu
þáverandi rikisstjórnar, að haguf
atvinnuveganna hefði batnað svo
mjög, að atvinnufyrirtækin gætu
staðið undir talsverðum kjara
bótum, sérstaklega þó sjávarút
vegur og fiskiðnaður og undir
það sjónarmið tók Morgunblað-
ið. En jafnframt var varað við
því, að gengið yrði of langt í
þessum efnum vegna verðbóligu-
hættuinnar.
Reyndin varð sú, að þær kjara
bætur, sem þá var samið um
voru alveg á mörkum þess, sem
unnt var að leggja á atvinnu-
vegina og ríkisstjómin, sem þá
var við völd, greip til verðstöðv
unar tii þess að koma í veg fyrir
nýja verðbólguöldu.
Nú er um margt svipað ástatt
og vorið 1970. Fiskverð nefur
hækkað mjög á Bandaríkjamark
aði frá þeim tíma, en hins vegar
er ljóst, að hinn nýi útflutnings
iðnaður, sem við erum að reyna
að byggja upp, er ekki í sömu
aðstöðu og sjávarútvegur og
fiskiðnaður til þess að taka á sig
kostnaðarhækkanir.
Af hálfu viðreisnarstjórnarinn
ar var einnig lögð mifcil áherzla
á, að leitast ætti við að bæta
hag þeirra, sem við lægst laun
búa án þess, að þeir, sem betur
væru settir hlytu sömu kjara-
bætur, Öll viðleitni í þessa átt
strandaði jafnan á þvi, að inn-
an verkalýðshreyfingarinnar
reyndist ekki grundvöllur fyrir
slíkum aðgerðum. Nú hefur for-
seti ASÍ lýst því yfir í sjónva-rps
viðtali, að viðhorfin séu breytt
að þessu leyti og er vonandi að
svo verði í raun.
Sá vandi sem nú er fyrir hendi
á vinnumarkaðnum er mikill.
Með nýjum samningum þarf það
tvennt að haldast í hendur, að
launþegar hljóti eðlilega hlut-
deild i vaxandi þjóðartekjum, að
kjör láglaunafólks verði bætt,
en að útgjaldaaukning atvinnu-
veganna ve-rði ekki slík að hún
leiði til nýrrar verðbólguöldu.
Hvernig fást
kjarabætur?
Nú er eðlilegt að menn spyrji,
hvernig fást kjarabætur? Svar-
ið við þeirfi spurningu er raun-
ar ofureinfalit, kjarabætur
verða einungis þann’ig til lang-
frama, að þjóðarframleiðslani
aukist. Að vísu geta einstafcar
stéttir aflað sér kjarabóta á
kostnað annarra, án þess að um
verðmætaaukningu sé að ræða,
en hér á landi er jöfnuður svo
mikill, að fátítt er, að fáar stétt-
ir ge.ti ruðzt fram úr og aflað
sér kjarabóta, án þess að aðrir
fylgi í kjöifarið.
En menn kunna þá að spyrja,
er ekki hagur atvinnufyrirtækj-
anna með þeim hætti, að þau
geti vel staðið undir kauphækk-
umuim, án þess að vörur þeirra
og þjónusta hækki i verði? Eims
og áður segir er hagur þjóðar-
heildarinnar nú góður og þar
með flestra atvinnufyrirtækja
miðað við það' sem venja er tii
hér á landi, en yfirleitt skiila
íslenzk fyrirtæki mun minni
arði en sambærilegur atvinnui-
rekstur í öðrum löndum. Þess
vegna kann að vera, að sum fyr-
irtæki geti tekið á sig nokkrar
kauphækkanir, án þess að um
verðhækkun verði að ræða, en
þó naumast svo að skipti mörg-
um tugum hundraðshluta. Þau
fyrirtæki, sem framleiða fyrir
innanlcindsmarkað, verða því að
fá að hækka vöru siha eða
þjónustu til að standa undir út-
gjöldum, sem nema veruleguim
fjárhæðuim.
Um útfl'utningsatvinnuveg-
ina er það að segja, að verðlag
hefur verið hagstætt og fyrir-
tækin yfirleitt gengið vel. Þau
kunna þvi að geta tekið á sig
nokkrar kauphækkanir, án þess
að um verulega erfiðleika verði
að ræða eða samdrátt í þeim at-
vinnuvegum, en áreiðaniegt er,
að einnig gagnvart þeim verður
að stilla kröfum í hóf.
Hver á að
ákveða kjörin?
Verkalýðsforingjar hafa ætfið
gagnrýnt það mjög harðlega, er
ríkisvaldið hefur gripið inn í
gerð kjarasamninga og ætlað
sér þar úrslitaáhrif. Til dæmis
hafa gerðardómar lengst af ver-
ið eitur í beinum launþega. Þeir
hafa sagt, að kaupgjald ætti að
ákvarðast í frjálsum samning-
um milli launþegasamtaka og
vmnuveitenda, og er það eðii-
leg afstaða af háltfu verkalýðs-
félaganna, því að venjuiega
hafa þau verið sterkari aðilinn
i slikum átökum.
Nú eru hins vegar teknir upp
nýir siðir. Nú á það ekki leng-
ur að vera á valdi launþega og
vinnuveitenda að ákveða um
kjaramálin, heldur setur ríkis-
stjórnin fram ákveðnar tillögur,
sem hún sjálfsagt ætlast tii að
eftir verði fariö. Naumast getur
hjá þvi farið, að þetta tfordæmi
dragi dilk á eftir sér. Vald það,
sem verkalýðstféiögin hafa, og
eiga að hafa, hefur mjög verið
skert. Rikisvaldið hef.ur hriifsað
til sín áhrif, sem það fram að
þessu hefur ek'ki haft á höndum.
Áreiðanlega eru þeir verka-
lýðsforingj'ar margir, sem i
hjarta sínu eru óglaðir yfir þess
ari framvindu mála, og ekki er
óMklegt, að einhverjir þeirra
muni hugsa sem svo, að þeir láti
rikisvaldið ekki komast upp með
slíkt háttalag, heldur hagi
kröfugerð sinni og félaga sinna
á þann hátt, sem þeir telja eðli-
legt, en ekki einhverjir stjórn-
arherrar.
Sá þáttur í stefnuyfirlýsingu
ríkisstjórnarinnar, sem hef.u.r
verið gerður að umræðuefni, er
vægast sagt mjög óhyggilegur,
bæði vegna þess að gripið er
fram fyrir hendurnar á verka-
lýðsfélögunum og einnig vegna
þess að rikisvaldið hvetur bein
línis til hárra krafna, enda iík-
legt, að verkalýðsfélögin muni
fara fram á meiri kauphækikian-
ir en þær, sem fram eru boðnar,
því að enginn verkalýðsforimgi
vili liggja undir því ámæii, að
gæta ekki hagsmuna félagis-
manna sinna til hins ýtnastai.