Morgunblaðið - 07.09.1971, Page 15

MORGUNRLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. SEPTEMBER 1971
15
í logum
samtök ganga undir nafninu
„Apprentice Boys of Derry“.
Þau samtök hrundu af stað
óeirðunum fyrir tveimur árum,
sem urðu forleikur neyðar-
ástands þess, sem nú rikir, þeg-
ar þau efndu til árlegrar skrúð-
göngu til að minnast atburð-
anna við Londonderry 1689.
• „YIÐ SJALFIR“
Árið 1801 var írland sam-
einað Englandi og Skotlandi, og
það leiddi til þess að sett var
á laggirnar hreyfing þjóðernis-
sinna, sem kröfðust sjáifstæð-
is. Irskir forystumenn reyndu
þó lengst af að berjast fyrir
því í brezka þinginu, að Irland
fengi heimastjórn. Frægasti
baráttumaður heimastjórnar,
Charles Stewart Parnell, hafði
nána samvinnu við William
Gladstone, foringja Frjálslynda
flokksins í Englandi. Parnell
féll hins vegar i ónáð einmitt í
þann mund, þegar aðeins vant-
- ' '
...
g§g|

rjaldanna þrumu lostnir.
aði herzlumuninn að koma mál-
inu heilu í höfn. Neðri málstof-
an samþytókti frumvarp Glad-
stone um heimastjórn 1893, en
lávarðadeildin felldi það.
Irar misstu smátt og smátt
trúna á það, að heimastjórn
gæti orðið að veruleika. Sú bar-
átta var líka löng og árangur
hennar lítill. Flokkurinn Sinn
Fein, sem útleggst „við sjálfir
mmm
Faulkner
einir“, var stofnaður árið 1900
og varð merkisberi þeirrar
þjóðernisbaráttu, sem bar þann
árangur að Irska lýðveldið varð
að veruleika.
Heimastjóm var að lokum
samþykkt árið 1914 eftir erfiða
baráttu, sem hófst árið 1911,
þegar Asquith þáverandi for-
sætisráðherra tafemarkaði neit-
unarvald lávarðadeildarinnar
og margir áhrifamenn úr
Frjálslynda flokknum voru aðl-
aðir. Mótmælendur i Úlster und
ir forystu Sir Edward Carsons,
lögfræðingsins fræga, hótuðu
þá að gera uppreisn, ef heima-
stjórnarlögunum yrði fram-
fylgt. Sjáifboðaliðsher Úlsters
var settur á fót, og því var svar
að með stofnun Irska lýðveld-
ishersins. Uppreisn var gerð í
brezka hemum, og borgarastrið
hefði að öllum likindum skollið
á ef fyrri heimsstyrjöldin hefði
etóki brotizt út um sama leyti.
Heimastjórn var lögð á hill-
una um stundarsakir, en Irar
gerðu áætlanir um byltingu.
Uppreisn var gerð á páskum
1916. Beiskjan, sem það blóð-
bað olli, hefur aldrei hjaðnað.
Baráttunni fyrir sjálfstæði Ir-
lands var haldið áfram eftir
skiptingu Irlands 1921 og borg-
arastríðið brauzt út. Sex af 32
héruðum Irlands mynduðu
Norður-Irland, en 28 Irska fri-
ríkið, sem heitir Eire eða Irska
lýðveldið. Ibúar Norður-írlands
eru rúmlega 15 milljónir, og
þar af eru tveir þriðju kaþólsk-
Leitað að vopnura eftir næturlanga bardaga I Belfast.
í
ir, sem hafa ekki gleymt
draumnum um sameiningu við
trúbræður sína i suðri.
Norður-Irland er brezkt hér-
að og hefur eigin rikisstjórn og
forsætisráðherra. Stjórnin á
Norður-Irlandi hefur hvað eft-
kaþólskum. Fjórðungur full-
orðinna hefur ekki kosninga-
rétt, þar sem meðal annars er
tekið tillit til efnahags í kosn-
ingalögunum og farið eftir ýms
um flóknum reglum, sem úti-
loka kaþólska. Sambandsflokk-

mm

i 7-
Norður-írski krossinn.
ir annað á síðari árum frábeð-
ið öll afskipti stjórnarinnar i
London af málefnum landsins.
• SKELEGG ÞINGKONA
Kosningalögin eru þannig
sniðin, að þau gera mótmæl-
endum hærra undir höfði en
Brezkir hermenn ráðast frain í I.ondon derry
ur mótmælenda hefur farið
með völdin í hálfa öld s£tm-
fleytt, þótt hann sé i algerum
minnihluta á mörgum svæðum.
Atvinnuleysi hefur venjulega
verið 10%, en 20% kaþólskra
hafa ekki atvinnu. Menntun
tryggir ekki atvinnu né hús-
næði, heldur trúarskoðun. Þött
kaþólskir séu i meirihluta eru
þeir eins og kúgaður minni-
hluti.
Tveir kunnustu fulltrúar
kaþólskra og mótmælenda og
jafnframt þeir öfgafyllstu, eru
Bemadette Devlin og séra Ian
Paisley. Bæði eiga sæti í neðri
málstófunni og hafa flutt þang-
að óminn frá götubardögunum
i Belfast. Bæði hafa snúið aft-
ur til rústanna í Belfast siðan
óeirðirnar byrjuðu að nýju og
haldið þrumandi æsingaræður.
Bernadette Devlin hefur krafizt
alisherjarverkfalls og óvirkrar
andstöðu allra kaþólskra ibúa.
Séra Paisley hefur hvatt til
lokabaráttu gegnum „svörtum
pápisma og nýju stjórninni."
Bernadette Devlin er 22 ára
gömul og leggur stund á sálar-
fræði. Hún missti báða foreldra
sina og ól upp fimm systkini.
Hún var gersamlega óþekkt
þegar hún bauð sig fram í auka
kosningum árið 1969 gegn konu
úr Sambandsflokknum. Hún
háði skelegga kosningabaráttu
og sigraði öllum á óvart. Hún
var yngsti fulltrúinn í brezka
þinginu og hefur tíðum valdið
taugaóstyrk og jafnvel hneyksi
un í virðulegum sölum þess,
Síðast olli hún umtali þegar
hún varð fyrsta einstæða móð-
irin, sem setið hefur I brezka
þinginu.
Ungfrú Devlin er fulltrúi rót-
tæks vinstriflokks, sem kallast
Alþýðulýðræði (People’s Demo-
cracy). Helzta baráttumál henn
ar nú er óvirk andstaða
kaþólskra ibúa Norður-írlands.
Hún hvetur tU þess, að þeir
hætti að greiða skatta og raf-
magnsreikninga, geri verkföli
og fleira. En dregið hefur úr
áhrifum ungfrú DevUn. Frum-
kvæðið er nú algerlega I hönd-
um Irska lýðveldishersins, sem
margir höfðu gleymt, en er
kominn aftur fram úr nátt-
myrkrinu, sem hafði falið hann.
• MÆLSKUR PRESTUR
Fulltrúi hinna öfganna,
öfgafullra mótmælenda, er séra
Ian Paisley, sem er ekki síð-
ur hættulegur ofstækismaður.
Hann sagði skilið við kirkjuna
og flokk sinn, Sambandsflokk-
inn, og hvatti tU skeleggari bar-
áttu. Hann er mælskur og ó-
vandur að meðulum. Hann var
fyrst kjörinn á norður-írska
þingið í Stromont og síðan í
neðri málstofuna. Nú hefur
hann kaUað mótmælendur til
vopna og telur engum vafa
undirorpið, að hann sé sjálf-
kjörinn til þess að taka við
starfi forsætisráðherra af
Brian Faukner. Sá möguleiki er
alls ekki óhugsandi, ef öfga-
sinnar ná undirtökunum í
stjórninni, þinginu, flokknum
og meðal þjóðarinnar.
Jafnframt þvi sem götubar-
dagar hafa geisað í bæjum og
borgum Norður-Irlands, hefur
risið hörð rimma milli Irska
lýðveldisins og Norður-Irlands.
Lynch forsætisráðherra hefur
krafizt þess, að stjóm Faulkn-
ers segi £if sér. Alvarlegt á-
stand hefur einnig orðið i sam-
skiptum Irska lýðveldisins og
Bretlands. Lynch hefur sakað
brezka herinn á Norður-Irlandl
um að hafa ráðizt 30 sinnum
yfir írsku landamærin á und-
an förnum árum. Þá ' bendir
allt til þess að viðræður norð-
ur-írsku stjórnarinnar og þeirr
ar brezku hafi farið út um þúf-
ur vegna versnandi sambúðaœ
þeirra. Málefnalegar samninga-
viðræður þessara þriggja aðila
virðast því ekki lengur mögu-
legar. Enginn virðist lengur
ráða við þróunina. Hún er eins
og hringiða, sem hrífur allt
með sér.