Morgunblaðið - 28.11.1971, Blaðsíða 10

10
1761 ,H!!íSrM&TVCW .85! .H^.Jí.>ÁQITV)MTJB vŒTV\.I iOHO.Í/
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. NOVEMBER 1971
Konungsnáðin
er endaslepp
í KVÖLD er þáttur um Joh. Fr. Struen-
see, sem um skeið var líflæknir Krist-
jánis VII Danakonungs og hafði svo mikil
áhrif á konunginn, að um tíma var hann
voldugasti maðurinn í Danaríki. Mörg
dönsk skáld hafa gert sögu Struensee að
uppistöðu í verkum sínum, bæði í skáld
sögum og leikritum. Líf hans var þrung
ið ævintýralegri spennu. Hann var mað-
ur, sem teldi djarft, komst á tindinn og
hrapaði síðan með ógnarlegum afleið-
ingum.
Struensee var fæddur í Halle í Þýzka-
landi 1737. Hann var sonur læknis, sem
setti son sinn til náms í læknisfræði. —
Struensee varð góður læknir, fylgdist
vel með í fagi sínu og var undir miklum
áhrifum skynsemisstefnu samtíma síns.
Hann var frjálslyndur maður en ágeng-
ur og framkoma hans slík, að hann hafði
tnikiil á’nrif á þá, sem umgengust hann,
Sem læknir gat hann sér góðan orðstír.
Árið 1768 varð Struensee læknir Krist-
jáns VII Danakonungs, sem að framan
Johann Friedrich von Struensee
greinir. Gerðist það fyrst, er konungur
var á ferðalagi, en hann fylgdi siðan kon
unginum til Kaupmannahafnar í janúar
1769. Hafði hann fljótt mikil áhrif á
konunginn, sem var geðveikur. — Var
Struensee skipaður líflæknir konungs og
síðan ríkisráð.
Struensee talaði ekki dönsku og þekkti
lítið til lands og þjóðar i Danmörku, en
hann var metnaðargjam og kom fljótt
auga á þá möguleika, sem fyrir hendi
voru hjá ríkisstjóm, er starfaði á grund-
velli þeirrar ímyndunar, að geðsjúkur
maður gæti verið einvaldur, en hann
hlaut sjálfur að vera á valdi þeirra
manna, sem haft gátu áihrif á hann.
Struensee fór sér hægt í byrjun og
lagði í fyrstu áherzlu á að bindast vin
artengslum við þá menn, sem áhrifa-
mestir voru við dönsku hirðina. Einkum
náði hann þó áhrifum með því að koma
sér í mjúkinn hjá Caroline Mathilde
drottningu, sem fyrst bar til hans þakk-
læti og traust, sökum þess að Struensee
dró úr ruddaskap konungs gagnvart
drottningu, en smám saman varð hún
ástfangin af lækninum, sem endaði með
því, að hún varð honum auðmjúk og auð
sveip í hvívetna. Tilfinningar hans til
hennar voru á hinn bóginn ekki jafn
hreinar og óblandnar og hindruðu þenn
an lífsþyrsta mann ekki í því að eiga vin
gott við aðrar konur, enda kærði hann
sig kollóttan um flestar siðareglur, hvort
heldur þær voru kirkjulegar eða borg-
aralegar.
Á árinu 1770 stóð Struensee á hátindi
valda sinna. Hann var þá í rauninni alls
ráðandi við dönsku hirðina og kom því
til leiðar, að konungur losaði sig við þá
ráðgjafa, sem Struensee hafði andúð á,
en valdi sé raðra, sem Struensee taldi sér
auðsveipari. Þar kom að, að hann varð
leyndarráð konungs með valdi til þess
að undirrita tilskipanir með sömu áhrif-
um og það væri konungurinn, sem und-
irritaði þær. Þetta var í rauninni valda
rám og stjómglæpur, nægilegur til þess
að velta honum úr sessi, er andstæðingar
hans fengu færi á honum. Eftir refsirétt
ar- og ríkisréttarhugmyndum þessa
tíma var þetta og líflátssök.
Valdatími Struensees stóð ekki lengi,
enda engin stjómmálaleg forsenda fyrir
hendi fyrir gengi hans. Flestir innan kon
ungsfjölskyldunnar, aðallinn, embættis-
mannastéttin og borgarastéttin hötuðu
hann.
Nóttina 17. janúar 1772 að loknu grimu
balli var gefin út konungleg handtöku-
skipun á Struensee, drottninguna og
fleiri. Var Struensse komið í opna
skjöldu í svefnherbergi hans í Kristjáns
borgarhöll og hann fluttur í hlekkjum í
fangelsi.
Handtaka Struensees vakti almennan
fögnuð. Hann varð síðan að verja gerð
ir sínar fyrir dómstóli, þar sem hann
varði sjálifan sig af hörku gegn ásökun-
um um að hafa meðhöndlað konunginn
og krónprinsinn illa svo og gegn ákær
um um valdarán. En hann viðurkenndi
samband sitt við drottninguna. Hann
var dæmdur til dauða 25. apríl og tekinn
af lífi þremur dögum síðar.
Atriði úr Deiit meS tveim: Frá v. Herdis Þorvaldsdóttir, Halia Guðmundsdóttir,
Elín Edda Árnadóttir og Brynjólfur Jóhannesson.
Mánudagur:
Daglegt líf
nútímans
ANNAÐ kvöld frumsýnir Sjónvarpið
leikritið Deilt með tveim eftir Kristin
Reyr, rithöfund og listmálara. f tilefni
af þessu snerum við okkur til Kristins
og báðum hann að lýsa leikritinu i stuttu
máii.
Kristinn Reyr
„Þið setjið mig í hinn mesta vanda. Ég
er dauðhræddur um að fari ég út í að
lýsa því verði úr því allt annað og nýtt
leikrit," svaraði hann og hló við. „En
mér er óhætt að segja, að efni þess sé
úr daglega lífinu og það sé nútíminn,
sem þarna er á ferðinni; ýmsar hug-
myndir i því sambandi — klipptar og
skornar. Staðhættir eru reykvískir og
öll útiatriðin eru tekin hér í borg."
Þetta er frutmraun Kristins í skrifum
fyrir sjónvarp, en hann hefur þó áður
fengizt við leikritaskrif. Fyrir fáeinum
árum kom út bók með leikverkum hans
— og hún hafði að geyma eitt útvarps-
leikrit, eitt sviðsverk og tvo leikþætti.
Öll hafa þessi verk verið flutt. Við spurð
um Kristin hvort hann fyndi ekki mik
inn mun á því að skrifa fyrir leiksvið og
sjónvarp: „Af kynnum mínum af þessu
tvennu virðast mér þetta vera tveir ólík
ir heimar. í sjónvarpinu er tæknin á
ferðinni, og hún bíður upp á — mér ligg
ur við að segja næstum ótakmarkaða
möguleika. Það er hreinasti galdur sem
hægt er að gera með þessum mynda-
vélum. Og það er síður en svo að ég sé
kominn í takt við þennan fjölmiðil.“
Kristinn hefur þó gert sér far um að
kynnast sjónvarpstækninni eftir mætti,
og var ekki með öllu ókunnugur henni,
er hann skrifaði Deilt með tveim. í hitti
fyrra var honum boðið að fylgjast með
upptöku á Amalíu Odds Björnssonar. —
„Ég var þarna inni í sjónvarpi í þrjá
daga,“ segir hann, „og hafði mjög gott
af þeirri reynslu. En þá átti ég í fórum
mínum smádrög að leikriti, og eftir
þetta fór ég að huga nánar að þeim með
hliðsjón af sjónvarpsflutningi og nú er
það sem sagt orðið að veruleika. Annars
hefur vinur minn Gisli Alfreðsson verið
mér stoð og stytta varðandi samningu
þessa leikrits. Hann las drögin yfir,
hvatti mig til að halda áfram og gaf
mér ýmsar góðar ábendingar.“
Við spyrjum Kristin hvort hann hafi
í hyggju að halda áfram leikritun fyrir
sjónvarp: „Auðvitað veltur það á ýmsu.
Sjái ég að leikrit þetta hlýtur hljóm-
grunn og jákvæðar viðtökur mun ég
vafalaust hugleiða það. Ég fékk núna að
fylgjast með upptöku á þessu leikriti,
sem var mjög lærdómsríkt. Hins vegar
er þess að gæta að við erum algjörir ný
græðingar á þessu sviði og hér hefur
ekki skapazt sú reynsla og hefð sem ein
kennir leikritun fyrir sjónvarp erlendis.
Því verð ég nú að treysta á guð og lukk-
una.“
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
NÁMSKEIÐ
Tilkynning til eigenda
og vélstjóra
CATERPILLAR
bátavéla.
★
NÁMSKEIÐ verður
haldið í meðferð og
viðhaldi Caterpillar
bátavéla í skólastofu
HEKLU H/F. — dag-
ana 8., 9. og 10. des.
ÞÁTTTAKA TILKYNNIST
FYRIR 4. DESEMBER.
bMpto, M g m en úrsen rinnoti
Sími
21240
HEKLA hf
Laugavegi
170-172
Dómkirkjusöfnuður
Safnaðarfundur verður haldinn í Dómkirkjunni mánudaginn
29. nóvember '71 kl. 20.30.
Fundarefni: HÆKKUN SÓKNARGJALOA.
SÓKNARNEFNDHM.
Verzlun
með nýlenduvöruverzlun o. fl. í fullum gangi
í kauptúni á Suðurnesjum er til sölu eða
leigu.
Tilboð merkt: „Verzlun—verstöð — 717“
sendist afgr. Mbl. fyrir 5/12. 1971.