Morgunblaðið - 09.01.1972, Page 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. JANUAR 1972
Vegir laxins í
hafinu
Aliri skuldinni skellf á.
Dani í laxastríðinu
Færeyskur sjómaður með lax frá Græiilandi.
HANN var 85 ára og við köll-
uðum hann Björkamo gamla.
Hann hafði fengizt við laxveiði
síðan fyrir aldamót þegar Eng
lendingar komu á ly'stisnekkj-
um sínum til Namsos. Björka-
mo gamli vissi allt um Iaxinn og
fann hann af eðlisávísun í bát
sínum, sem hann reri án sýni-
tegrar áreynslu, en eitt vissi
hann ekki: „Enginn þekkir vegi
laxins í hafinu.“
Björkamo gamli dó, áður en
sú vitneskja kom fram og áður
en sú saga hófst, þegar laxinn
varð hetja og Danir þrjótar. —
Hann hefði áreiðanlega verið á
bandi laxins, eins og margir
aðrir sem halda að Danir séu
mestu sjóræningjar sögunnar
síðan sjóránin í Persaflóa liðu
undir lok. Dönum hefur verið
afhent þetta hlutverk í laxa-
stríði undanfarinna ára. f>að er
háð með öllum ráðum, þar á
meðal heiðarlegum.
Sumir eru hlutlausir í þesau
artríði. Það eru lönd, sem ráða
ekki yfir laxveiðiám og stunda
ekki laxveiðar á úthafinu. Þau
fylgjast með þessu harðnandi
laxastríði með vaxandi undrun
og nokkrum ugg. Ásakanir og
ókvæðisorð hafa flogið á vixl,
fyrat yfir Norðursjó og nú yfir
Atlantshaf með miklum gný.
Skýringarnair eru ekki ótvi-
ræðar, en nokkrar þær helztu
eru eftirfarandi: Laxveiði er
sport, en bjartsýnismenn sem
rölta meðfram árbökkum með
stengur sínar og dýram útbún-
að eru ekki fjölmennir, að
minnsta kosti ekki i Evrópu, og
pólitísk áhrif þeirra eru tak-
mörkuð meðan þeir standa ekki
saman í laxaflokki og eiga ekki
fulltrúa á þingi. Náttúruvernd
kemur við sögu í deilunum, því
að allt í einu hefur heimurinn
vaknað til meðvitundar um, að
allar dýrategundir eiga yfir
höfði sér þá hættu að deyja út.
En fyrst og fremst er laxinn
peningur, og þess vegna er laxa
stríðið jafnheiftúðugt og raun
ber vitni.
Vissulega er peningur I þeim
laxi, sem kútterar frá Borgund
arhólmi og Færeyjum veiða við
Græniand, en það er hreint smá
ræði samanborið við þær millj
arðaupphæðir, sem eru fjárfest
ar í laxveiðum sem sporti, hvort
sem um er að ræða leigu fyrir
veiðileyfi, smíði á laxastigum,
klak, ráðningu starfsfólks við
ámar og framleiðslu á veiðibún
aði og alla konar arðbæra at-
vinnu í sambandi við laxveiðar.
öll þeasi atriði blandast inn í
moldviðri umræðunnar, og
menn geta aldrei verið vissir um
hvort ákveðin röksemd, sem er
færð fram, miðist við sérhags-
muni þess hóps, sem málsvarinn
segist bera fyrir brjósti.
Ekki er með öllu ljóst hverj-
ir eiiga heiðurinn af því að
hafa fundið vaxtarstöðvar lax-
ins á Davissundi við vestur-
strönd Grænlands. Danskir
fiskifræðingar höfðu árum sam
an gert athuganir við Grænland
og veiði Grænlendinga í net við
strendurnar sýndi, að vísinda-
legar athuganir voru hagnýttar
til eflingar grænlenzku efna-
hagslífi. Veiðiaðferðirnar voru
taldar eðlilegar í strjálbýlu
landi, þar sem íbúarnir lifa á
gæðum náttúrunnar.
Aukin viðskiptasjónarmið í
hagnýtingu laxaaflans með
notkun nýtízkutækni og geysi-
notadrjúgra veiðarfæra urðu til
þess að leiða Dani fram í sviða
ljósið. Ekki eitt styggðarorð var
sagt um Borgundarhólmara og
Færeyinga, sem töldu það eðli-
legt í ljósi reynslu sinnar i fisk
veiðum að hagnýta auðlegðir út
hafsins í samræmi við þá við
viðteknu venju, að það sé öilum
opið. Jafnvel fyrir harðskeytta
fiskimenn er það engin skemmti
ferð að kasta netum á Davis-
sundi á haustmánuðum, þegar
veiðin er mest. Á siðustu ver-
tíð, sem stóð frá 1. ágúst til nóv
emberloka, tóku meðal annars
Eftir Terkel
M. Terkelsen
þátt í veiðunum 11 danskir bát
ar, flestir eða allir frá Borgund
arhólmi, og fjórir færeyskir
bátar.
Erfitt gæti verið að gera sér
í hugarlund, að svona fá skip,
dreifð á geysistóru hafsvæði,
geti ógnað með útrýmingu öll-
um laxastofninum í Norður-
Ameríku og Norður-Evrópu, en
út á þetta ganga ásakanir á
hendur Dönum. En í þessum
málflutningi er gengið fram hjá
því, að þessar veiðar eru stund
aðar samfara vaxandi mengun,
sem menn hafa ekki horfzt í
augu við fyrr en á síðari árum,
og þar við bætast vatnsvirkjan
ir, sem á mörgum stöðum svipta
laxinn eðlilegum hrygningar-
stöðum sínum. Loks hefur veið-
in aukizt samfara banvænum
laxafaraldri, sem venjulega er
kallaður UDN (ulcerative der-
mal necrosis), sem gerir þenn-
an sterka fisk að óásjálegum
aumingja. Árnar á írlandi
hafa ekki hvað sízt orðið fyrir
barðinu á þessari plágu, sem
hefur breiðzt út til enskra og
skozkra áa. Hörðustu andstæð-
ingar Dana virðast steingleyma
þessum meðvirkandi orsökum
þess, að laxastofninn minnkar.
Miklu auðveldara er að skella
allri skuldinni á Dani.
Gagnrök Dania hafa ekki ver-
ið borin fram af nógu mikilli
festu. Frelsinu á úthöfunum er
haldið á loft og á það bent, að
laxinn nái 95% þyngdar sinnar
í söltum sjó, svo að eðlilegt
hljóti að teljast að hann sé lika
veiddur á úthafinu. Vísað hef
ur verið til þess af danskri
hálfu, að til eru engar visinda
legar sannanir um, að veiðin
við Grænland hafi í för með sér
verulega minnkun laxastofns-
ins á Norður-Atlantshafi, en sú
röksemd er borin fram á móti,
að laxinn verði útdauður, ef
bíða eigi eftir vísindalegum
sönnunum. Víðtækar merking-
ar á ungum laxi hafa að vísu
átt sér stað. Laxinn er merktur
áður en hann fer úr ánum, og
slíkur lax hefur veiðzt við Græn
land. En eina sönnunin, sem
menn hafa undir höndum, er
sjálft merkið á þessum veidda
fiski, og því er haldið fram —
sumpart að ósekju — að fiski-
mennirnir eigi til að fleygja
merkjunum i sjóinn í stað þess
að senda þau vísindastofnun-
um, sem hafa staðið fyrir merk
ingunum. Og ef þetta er tilfell
ið, eru menn litlu nær með vís-
indalegum sönnunum. Það er
lika til mikils mælzt, að sak-
borningurinn útvegi ákærend-
unum sönnunargögn.
Þrýstingur erlendis frá hefur
leitt til þess, að Danir hafa gert
vistsar tilslakanir í Grænlands-
veiðunum. Að vísu hefur vetið
hafnað kröfum um að laxveiðar
á úthafinu verði bannaðar í tíu
ár. En fallizt var á samning um,
að aflinn árið 1971 mætti ekki
verða meiri en aflinn 1969, að
veiðitíminn yrði enn styttur og
að svipaðar takmarkanir yrðu
samþykktar 1972 og 1973, nema
því aðeins að verulegar breyt-
ingar yrðu á laxastofninum eða
meiriháttar röskun yrði á afla-
brögðum strandsvæða laxveiði
landanna. Dönsk stjórnvöld
hafa ennfremur látið dönskum
fiskimönnum í té hagstæð lán,
sem gera þeim kleift að snúa
sér að einhverjum öðrum veið
um en hinum umdeildu laxveið
um. Loks hefur verið gerður
samningur um víðtæka merk-
ingu á laxi, sem er veiddur við
Grænland, þainnig að kleift
verður að ná aftur merkjunum
frá þeim ám og fljótum, þar
sem laxinn er veiddur. Gera má
fastlega ráð fyrir því, að lax,
sem sportmenn veiða, verði af-
hentur vísindamönnum, en
varla er algerlega tryggt að
sama verði upp á teningnum
hjá atvinnufiskimönnum. Á
vissum stöðum er sama tor-
tryggni ríkjandi í þeirra garð
og fiskimannanna við Grærv-
land. Merki, sem menn fleygja,
kjafta ekki frá.
Sú flóðbylgja gagnrýni, aetn
hefur skollið yfir lágar strend-
ur Danmerkur, átti upptök sín
í Englandi og Skotlandi, breidd
ust út með feiknaafli til Banda
ríkjanna og kallaði fram greini
legt bergmál í Noregi. Fróðlegt
er að athuga ólíkt tjáningarform
þessarar gagnrýni, því að það
sýnir muninn á þjóðareinkenn-
um þessara þriggja þjóða. Eng
lendingar eru reiðir, en mót-
tækilegir fyrir rökum, meðal
annars vegna þess að þeim
finnst þeir eiga einhverja sök á
ástandinu. Bandaríkjamenn
hafa sett allt hátalakerfið í
gang með Bing Crosby við
hljóðnemann, og Norðmenn eru
sorgmæddir fyrir hönd frænd-
þjóðarinnar í suðri, af þvi að
þeir halda að Danir þekki bara
reyktan lax og engan annan lax.
Norðmönnum finnst að Danir
geti ekki í fáfræði sinni um lax
inn dæmt um þá hagsmuni
sem þeir brjóta í bága við. Allt
það sem hefur verið skrifað um
laxinn mundi fylla mörg bindi,
en ágrip verður að nægja.
Þetta byrjaði sem sé fyrir
mörgum árum í Englandi. Rýrn
andi afli sportveiðimanna varð
til þess að fram kom hótun um
viðskiptabann sem yrði beint
gegn dönsku öli og dönsku bac
on. En nú viðurkennir ákafur
laxveiðimaður i síðasta tölu-
blaði enska fagblaðsins Trout
and Salmon, að hótunin sé raun
ar markleysa, því almenning-
ur hafi bara áhuga á verði og
gæðum og telji laxveiðar leifar
frá miðöldum. Viðskiptabann er
því ekki leiðin. í umræðunni í
Bretlandi hafa aftur á móti kom
ið fram áþreifanlegar upplýs-
ingar, sem miklu varða fyrir
allt mat á ástandinu í laxamál
unum. í septemberhefti Trout
and Salmon segir bréfritari
nokkur, að 40 merki úr gersam
lega óþekktri á, Axe, hafi verið
send frá Grænlandi, en það sam
svarar helmingi aflans í ánni.
Þó eru likindi til þess, að afi-
inn við Grænland hafi áhrif á
veiðarnar í ensku ánum. í janú
arheftinu 1972 er frá því skýrt,
að leyfi til veiða í reknet í ára
í Englandi og Wales hafi tífald
Framhald á bls. 23.
Verzlunarhúsnæði óskast
Óska eftir verzlunarplássi, helzt við Lau§(a-
veg eða á öðrum góðum stað.
Tilboð leggist inn á afgr. Mbl. fyrir 16. þ. m.,
merkt: „Verzlunarpláss — 5592“.
Hainarijörður — núgrenni
Stofan verður lokuð frá 15. janúar til
1. febrúar, vegna fjarveru minnar. — íris.
Ljósmyndastofa Hafnarfjarðar,
Strandgötu 35 (C).
—
ANTIK
Af sérstökum ástæðum eru til sölu mjög
vönduð Antik-húsgögn.
Upplýsingar í síma 36188.
ÚTSALA
HEFST MÁNUDAGSMORGUN.
BARNAPEYSUR frá kr 180,00
DÖMUPEYSUR frá kr. 295.00
BLÚSSUR. PILS, BUXUR og KÁPUR á mjög góðu verði
Útsölurnar hjá Iðu eru þekktar fyrir góðar vörur og gott verð.
IDA, LAUCAVÍGI 28
Aðstoðarumsjónarmaður
Kleppsspltalinn óskar eftir að ráða aðstoðarumsjónarmann.
Starfið er m. a. fólgið I eftirliti með viðhaldi bygginga spltalans
og verkstjórn iðnaðarmanna. Iðnskólamenntun nauðsynleg.
Laun samkvæmt kjarasamningum opinberra starfsmanna.
Umsóknir, er greini frá aldri, menntun og fyrri störfum, sendist
stjórnarnefnd ríkisspítalanna. Eiríksgötu 5, fyrir 19. janúar nk.
Reykjavík, 7. janúar 1972
Skrifstofa ríkisspítalanna.