Morgunblaðið - 27.02.1972, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. FEBRÚAR 1972
Úr írlandsferð blaðamanns Morgunblaðsins 3. grein
Forystumenn kaþólskra á
Norður-írlandi leggja margir
áherzlu á, að kaþólski minni-
hlutinn þar hafi aldrei geng-
izt sjálfviljugur undir
brezka stjórn og aldrei sam-
þykkt skiptingu. Hann geti
þvi ekki talizt bundinn af
stjórnarskrá og lögum N-ír-
lands. Þessu sjónarmiði
hafna talsmenn mótmœlenda
og stjórnarinnar, á þeirri for
sendu, að stjórnin á Suður-
Irlandi hafi samþykkt skipt-
inguna; stjórn, sem kosin
hafi verið í löglegum kosn-
ingum. Því er eindregið hald
ið fram að einnig de Valera
hafi samþykkt skiptingu Ir-
lands — Sinn Fein-flokkurinn
hafi ekki klofnað út af henni,
heldur hafi ágreiningurinn
fyrst og fremst staðið um
orðalag samkomulagsins við
Breta, að því er laut að fram
tíðarstöðu Suður-Irlands
gagnvart brezku krúnunni.
Hvað sem rétt er í þessu,
varð ágreiningurinn innan
Sinn Fein að vopnaðri bar-
áttu milli hinna stríðandi
arma flokksins. Annars veg-
ar var sá hluti flokks-
ins, sem samþykkti samning-
inn og myndaði stjórn undir
forsæti Williams T. Cosgrov-
es. Hins vegar lýðveldisarm-
ur de Valera, sem ekki gafst
I Bogside, hverfi kaþólskra í Londonderry sl. siiniiudag, 20. febr. Ungiir piltur hleypur und-
an gas- og reyksprengjum brezkra hermunna. Áður liöfðu leyniskyttur IRA skotið á hermenn
ina úr kirkjiitiirni og uppþot orðið í hverfinu. (Ljósm. mbj.).
upp fyrr en árið 1923. Arm-
ur Cosgroves skipti um nafn
og kallaði sig fyrst
CUMAN NA NGAEL en síð-
ar FINE GAEL og heitir svo
enn.
Stjórn S-írlands gerði sér
vonir um, að við endurskoðun
landamæraákvæðanna, sem
stóð ' yfir 1923—24 mundu
þau svæði á Norður-írlandi,
sem að mestum hluta
voru byggð kaþólskum
mönnum, færast yfir á um-
ráðasvæði Suður-írlands.
Taldi hún, að slík ráð-
stöfun mundi leiða til sam-
komulags þinganna í Belfast
og Dublin, og komið yrði á
einu allsherjar þingi fyrir
sameinað Irland. En af
þessu varð aldrei og árið
1925 samþykkti stjórn S-lr-
lands landamærin, eins og
þau höfðu verið ákveðin við
skiptinguna 1920.
Árið 1927 sleit de Valera
sig úr böndum við Sinn Fein
og leiddi flokk sinna stuðn-
ingsmanna, sem nú settu
sjálfstæðisbaráttu S-írlands
öllu ofar, til þings á ný und
ir flokksheitinu FIANNA
FAIL. Flokkur þessi komst
til valda árið 1932 og hefur
oftast verið í meirihlutaað-
stöðu síðan, — skipar nú
stjórn landsins undir forsæti
Johns Lynch.
Árið 1949 varð írland lýð
veldi. Síðan hafa helztu
stjórnmálaflokkar landsins
verið Fianna Fail og Fine
Gael. Pólitískur ágreiningur
þeirra hefur ekki verið stór-
vægilegur en hinar gömlu
væringar hafa sett nokkuð
mark á samskipti þeirra. Á
síðustu árum hefur Fianna
Fail færzt nokkuð til hægri
en Fine Gael til vinstri og
er stundum borinn saman við
Frjálslynda flokkinn brezka.
Róttækir lýðveldissinnar
hafa haldið áfram að starfa
undir nafninu Sinn Fein. Ár-
ið 1969 klofnaði flokkurinn
enn á ný og var ágreining-
urinn þá hversu róttæk mark
mið hans í þjóðfélagsmál-
um skyldu vera. Eru nú starf
andi tveir flokkar, sem báðir
kalla sig Sinn Fein og hefur
hvor um sig hernaðar-
arm, sem báðir kalla sig
írska lýðveldisherinn —
IRA. í fréttum af atburð-
unum á Norður-lrlandi hef-
ur oft ekki verið gerður
greinarmunur á því, hvor
fylkingin hefur átt í hlut
hverju sinni. Hefur það átt
sinn þátt i því hve erfitt hef
ur verið að átta sig á ástand
inu þar. En á írlamdi er gerð
ur glöggur greinarmunur á
„Official“ Sinn Fein og IRA
og „Provisional" Sinn Fein
og IRA. Fyrri fylkingin er
skipuð kommúnistum, aðal
lega marxistum, sem hafa það
endanlega markmið að koma
á sósíalistísku þjóðskipulagi
í Sameinuðu írla-ndi.
Hernaðaraðgerðum hefur
„Official" IRA beint gegn
brezkum hermönnum fyrst
og fremst, meðal ainn-
ars tóku þeir ábyrgð
á sprengingunni í Aldershot
á Englandi fyrir nokkrum
dögum, þar sem sjö manns
biðu bana. Forystumenn
„Official" IRA hafa heitið að
lífláta á næstunni 13 brezka
hermenn til að hefna fyrir þá,
sem skotnir voru til bana i
Londonderry um siðustu
mánaðamót. Þeir hafa einnig
vegið að embættismönn-
um á N-írlaindi, nú síðast
að ininain'ríkisráðherranum,
John Taylor.
Nýlega voru nokkrir
helztu forystumenn þeirra
handteknir í Dublin og
bendir það til þess að
stjórn Johns Lynch ætli nú
að beita sér gegn starfsemi
þeirra. Þrátt fyrir áhuga á
sameiningu landsins er
Lynch í mun að viðhalda
sæmilegum samskiptum við
Bretland vegna hinna mikil-
vægu efnahagslegu tengsla
landanna. Jafnframt óttast
hann undirróðursstarfsemi
„official11 Sinn Fein og
IRA, sem beinist ekki síður
gegn rikjandi þjóðskipulagi
írlands.
„Provisional" Sinn Fein og
IRA eru fyrst og fremst fylk
ing kaþólskra þjóðernissinna,
sem setja sameiningu ír-
lands ofar öllu en stefna jafn
framt að sósíaldemókratísku
þjóðfélagi. Stjórnmálaskoðan
ir félagsmanna þessa arms ná
þó yfir viðara svið og stuðn
Heimsókn
í skrifstofur beggja
aðila í Dublin
John Garland
Tony Heffernann
Valter O’I.oinsigh.
ingur meðal kaþólskra ibúa
írlands er sagður miklu al-
mennari við „provisional“
IRA en við „official" IRA.
Það eru fyrst og fremst „pro-
visional" IRA eða „provos“,
eins og þeir eru kallaðir í
daglegu tali, sem standa að
sprengingum í Belfast og öðr
um borgum Norður-írlands.
Þeir segjast velja fórnar-
lömb sem þeir telji hafa veitt
brezkum hermönnum eða
stjórn N-Irlands sérstak-
an stuðning. Fylgi „provisi-
onal“ IRA er geysisterkt í
kaþólsku hverfunum í Bel-
fast og Londonderry og íbú-
arnir leggja sig í líma við að
halda yfir þeim hlífiskildi.
í Bogside, kaþólska hverf-
inu í Londonderry eru stuðn-
ingsmenn IRA svo öflugir og
starfsemi þeirra, að brezkir
hermenn voga sér ekki inn í
hverfið. Þeir hafa sett upp
varðstöðvar við öll gömlu
borgarhliðin og víðar og það-
an svara þeir skothríð leyni-
skyttna IRA eða skjóta inn
reyk- og táraigaissprengjum ef
mannsöfnuður verður of mik-
ill einhvers staðar innan
skotmáls.
Ekki er enn ljóst hvað stjóm
Irlands ætlar að aðhaf-
ast varðandi þennan arm lýð
veldishersins, — en ef marka
má ummæli þeirra manna,
sem ég talaði við í Dublin
er henni talsverður vandi á
höndum þar sem fylgi „pro-
visional” IRA meðal kjós
enda er sterkara en svo, að
Lynch geti með góðu móti
beitt sér gegn þeim af veru-
legri hörku.
Aðalskrifstofur beggja fylk
inga Sinn Fein og IRA oru í
Dublin, þair sem þær gefa út
blöð og bæklinga til árétting
ar málsstað sínum. Ég heim-
sótti þessar skrifstofur báðar
og ræddi smásfund við fram-
kvæmdastjóraina, Tony Heff-
ernann hjá „official" Sinn
Fein og Valteir O’Loinsigh
hjá „provisional" Sinn Fein.
Ennfremur hitti ég John Gar-
land, sem starfar að skipulagn
ingu fyrir „official“-arminn,
en bæði hann og Heffernamn
hafa nú verið handteknir.
Báðar fylkingarnar hafa
bækistöðvar í gömlum húsum
með brakaindi stigum og
dimmum göngum. Á skrifstof
unum var ys og þys og aug-
sýnilega í mörgu að snúast.
Áberandi var, að starfslið og
gestir í skrifstofu „official”
voru talsvert yngri en í skrif-
stofu „provisional”.
Skýringar fulltrúa beggja
aðila á klofningi flokksins
voru nokkurn veginn sam-
hljóða, þótt þeir leggðu mis-
munandi áherzlu á ágreinings
efnin. Þeir sögðu, að deilur
hefðu s'taðið innan flokksins
um nokkurra ára skeið um
framtíðarstefnu hans í þjóð-
málum og um það hvort flokk
urinn ætti að bjóða fram til
heimaþings N-írlands og til
brezka þingsins.
Vinstri armurinn vildi taka
þátt í stjórnmálabaráttunni
samkvæmt þeim kommún-
ísku kenningum, að hægt væri
að eyðileggja lýðræðislegá
flokkaskipan innan frá, á
þingræðislegum grundvelli.
Hinir róttæku þjóðernissinn-
ar og sameiningarsiinnar voru
þessu andvígir; þeir vildu
undir engum kringumstæð-
um viðurkenna heimaþingið
og yfirráð Breta í N-írlandi
með opinberri þátttöku í
st j órnmálabaráttu.
Á ársþingi flokksins í Dubl-
in, árið 1969, náðu deilurnar
hámarki. Vinstri armurinn
Framhald á bls. 30