Morgunblaðið - 19.07.1972, Blaðsíða 12

Morgunblaðið - 19.07.1972, Blaðsíða 12
12 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 19. JÚLÍ 1972 TÖNLIST GUÐMUNDUR EMILSSON Fordómar Rétt þegar menn voru byrj aðir að safna kröftum á nýj- an leik eftir viðburðarika Listahátíð, voru auglýstir harmonikkutónleikar í Norr- œna húsinu, nokkurs konar rúsina í pylsuendann. Þar var á ferðinni italinn Salva- tore di Gesualdo, sem kom hingað á vegum innlends að- ila, áhugamanns um harmón- ikkuleik. Tónleikarnir voru vel sóttir og ánægjulegir. Af sérstökum ástæðum hvíldi skuggi yfir heimsókn Gesualdo. 1 viðtali, er ég átti við hann, tjáði hann mér að áhrifamiklir tóniistarmenn hefðu fullir hneykslunar gagnrýnt efnisval hans með þeim orðum að það væri móðgún við minningu gömlu meistaranna að leika verk þeirra á harmonikku. Lá við að aflýsa yrði tóoileikum, þar sem skarst í odda með umboðs manni hans og aðila, er ég sé ekki ástæðu til að nafn greina. Fáfræði og fordómar for- ustumanna tónlistar á skeri úti í miðju Atlantshafi eru dæmalausir. Hingað kemur háskólamenntaður hljóðfæra- leikari, prófessor við tónlist- arháskólann í Pesaro, og er hann þá ávítaður eins og bam fyrir að voga sér að „klæmasí" á verkum Bachs og Frescobaldi. Ég ætla mér ekki að eyða fleiri orðum að þessari framkomu íslendinga, en ætla þess í stað að benda viðkomandi aðilum á nokkrar athyglisverðar staðreyndir: Að harmónikkan er eitt út- breiddasta hijóðfæri í heim- inum, að uppi eru harmósn- ikkusnillingar á sama hátt og pianósnillingar, að mörg meiri háttar tónskáld, bæði fyrr og síðar, hafa samið verk fyrir harmónikku blygð unarlaust, að tjáningarmögu- leikar hljóðfærisins eru ekki síðri en annarra. Hins vegar er sjóndeildarhringur íslend inga svo takmarkaður að þeir setja harmónikkuna ósjálf- rátt í samband við dansiböll og fyllerí, meira að segja menntaðir tónlistarmenn er ættu að vita betur. KlNVEBSK HJLflÓÐFÆRI Deitan stendur sem sagt um það hvort „leyfiiegt" sé að leika orgelverk á harmón ikku. Þessu vil ég svara á þá leið að réttur harmónikkunn ar er ekki síðri en réttur org elsins (harmónium) til þess ama. Ef til vill verður það einhverjum orgelleikaranum áfall, en svo einkennilega vill til að ætt stofuorgelsins, sem er um tvö hundruð ára gam alt, má auðveldlega rekja beinustu leið til kínverska munnorgelsins CHENG (sem meistari Bach og samtíma- menn hana litu aldrei augurn). Þjóðverjinn Vogler 1749— 1814), sem var kennari Web- ers og Meyerbeers, hafði Cheng heim með sér úr Rúss landsför og gerði síðain til- raunir með smíði svipaðra hljóðfæra, er við þekkjum í dag undir íslenzku heitunum harmónikka og harmóníum. Eini eiginlegi munur þessara hljóðfæra er sá að belgurinn, er miðlar hljóðgjafanum (blöðrunum) lofti, er ýmist þaninn sundur og saman eða fylltur lofti með fótdælum. Tónsvið og tónblær er sá sami og þvi erfitt að greina þau í sundur, ef um er að ræða ný og vönduð hljóð- færi. Enginn hefur mér vit- andi haft nokkuð við það að athuga þótt íslenzkir orgelleik- arar lékju orgelverk J.S. Bach á kínverskt/þýzkt harmónium og því töluvert misræmi í þankagangi þeirra er for dæma að þessi sömu verk séu leikin á harmónikku, hljóð- færi af sama sto-fni. SAMFÉLAG siAlfumglaðba TÓNMINfTAVABÐA Til að fyrirby-ggja þess hátt ar misræmi i framtiðimni, Iegg ég til að stofnaður verði félagsskapur. Hamn skal heita Samfélag sjálfumglaðra tónminjavarða og hafa eitt mál á stefnuskrá sinni: Að for dæma afskræmdan flutmimg tónverka og reyna með öllum hugsanlegum ráðum að koma í veg fyrir slík helgispjöll Og svoma rétt til að gefa mönn-um hugmynd um brýrna nauðsyn félagsins skulu nú nefnd nokkur atriði, er hann getur látið til sín taka. 1. Að harmónikkuleikurum verði bannað að leika verk Bachs, þar sem þau eru sam- in fyrir harpsikord. 2. Að stofuorgeileikurum verði banmað að leika verk Bachs, þar sem þau eru sam- in fyrir harpsikoird. 3. Að píamóleikurum verði bannað að leika verk Bachs, þar sem þau eru samin fyrir harpsikord. 4. Að harpsikordleikiirum verði bannað að leika verk Bachs, þar sem þau eru suni samin fyi-ir klavikord. Og svo höldum við áfram: 5. Að Pablo C-asals verði bannfærður fyrir að voga sér að útsetja verk Bachs fyrir cello. 6. Að Segovia verði bamn- færður fyrir að voga sér að útsetja verk Bachs fyrir git- ar. 7. Að W. T. Best verði bannfærður fyriir að voga sér að útsetja verk Bachs fyrir orgel. 8. Að Niconor Zabaleta verði bannfærður fyrir að voga sér að útsetja verk Baehs fyrir hörpu. 9. Að Bach verði bannfærð- ur fyrir að voga sér að út- setja og mnsemja konsertinn i D-moll eftir Vivaldi fyrir hljómsveit: Og fleiri aðila er vert að banmfæra: 10. Stókowski, fyrir að út- setja orgelverk Baohs fyrir hljómsveit. 11. Weingartmer, fyrir að útsetja Hammerklavier són- ötu Beethovens fyrir hljómsv. 12. Ravel, fyrir að útsetja Myndir á sýningu eftir Muss- orgsky fyrir hljómsveit. 13. Jón Leifs fyrir að út- setja íslenzk þjóðlög fyrir hljómsveit. 14. Sinfóníuhljómsveit ís- lands. hljóðvarp og sjónvarp Framhald á bls. 21. Guðmundur G. Hagalín: Bókmenntir Sízt er það að lasta, að-til séu skáldsagnahöfundar hjá okkur íslendingum, sem hyggja mjög á fé og frægð úti í hinum stóra heimi. Og víst er um það, að uppfyliing slíkra óska og vona væri meira en I-itið aaskileg, bæði vegna fjárhagslegrar af- komu höfundanna og sem 'kynn- ing lands og þjóðar. En sann- leikurinn er sá, að svo margt og margvíslegt, sem þar er upp á boðið, þarf ærið mi-kið tál þess, að isienzkum höfundi falíi þa* í skaut fé og frægð — og engan veginm nóg, að út komi á Norð- urlandamálum misjaflnlega vel eða máski beinlínis illa þýdd skáidsaga, þó að hún fái frekar góða dóma i nokkrum blöðum — mætti teijast frekar happ eða tilviljun en veiviljað og raun- hæft mat, ef eitthvað verúegt væri vð slíka þýðingu unnið. Og hvað sem öðru iíður, öðlast höfundur ekki síður, heldur miklu frekar, varanlega at- hygU eriendis, ef skáldsaga hans fjallar þannig um islemzk, en þó sammannieg vandamál, að þau bari sannfærandi svip ís ienzkra aðstæðma, íslenzkrar náttúru og íslenzkra mennimgar erfða, - sem sé: að heimurlmn sé sýndur í sannislenzkri hnot- skurm. Hims vegar þurfum við enigan veglnn að búast við því að við eignumst Nóbelsskáld á hverjum ’mamnsaldri, hvað þá á enm skemmiri tíma. Þar er ekki aðeims við mörg og mikil skáld að keppa, heldur og metmað og áhrif margra þjóða, sem eiga sér merkar bókmenntir, en hafa ekki orðið þess heíðurs aðnjót- amdi, að nokkurt skáld þeirra hafi hlotið Nóbelsverðlaun. En islenzkur skáldsa-gnahöf- undur hefiur mikiu hl-utverki að gegna heim-a fyrir, því að skáld- sagan- getur túl’kað á óbundm- ari og víðteekari hátt persónu leg og aimenn vandamál en önn- ur skáldskaparfor-m. En auð- vitað verður höfundurinn að v-inna verk sitt af listræmni al- Vöru, að hvaða markmiði sem hann stefnir, en það markmið þarf að mí-num dómi að koma eimhverju á framfæri, sem stiuðil- ar að því, sem Tómas Guðimumds son hefur kaiiað „að koma skipulagi á giundroðamn í lif- inu. Óg það er ekki aðeins þjóð höfundarins fyrir beztu, heldur homum sjálfum, að form hans sé ekki svo torrætt — eða fó'gið í svo m'klu „skrafelsi" (ég hef orðið frá Laxmees) heimspeki- legu eða þjóðfélagslegu, að Ihugsamdi og ailvel uppfrædd- ir landar hans bolni hvorki upp né niður í skáidsögummi eða beimlímis nenni ekki að liggja yfir að stauta sig fram úr henni, svo að ég tal-i nú ekki um anmað eins fyrirbæri og þvimgandi sým ból og loftfimlei-ka i stií — eða að efni og orðfæri, að bein'inis sé hætit við að það -spilli and- rúms'oftimu í kringum lesand- ann! Höfundar og útgefendu-r munu og re-ka si-g óþyrmii'leiga á það, að það er ekki hæg-t til lengdar að se-gja fói’kinu — lærðu eða leiku — að slíkt sé óviðjafnan-leg snilid. Það læ-tur ekki hafa sig að ginningarfífli til langtframa. Ólafur Jóhann Sigurðsson hef- ur rnargt ritað af sniiii. Það eru prýðiskafiar í tveimur stærstu skáldsögum hans og Li-t- bri-gði jarðarinmar er sanmar- lega meiri að skáldlegu gildi en að biaðsiðutali. Hamn hefur og samið nokkrar mjög vei gerðar smásög-ur. En ég hef hi-tt fáa, se*n hafa gefið því snjal-1- asta, sem eftir hann liiggtur, v-erð ugan ga-u-m. Það er sagan Spói, sem gefimn var út sem barma- Heima og erlendis — náttúra og ónáttúra bók í andkannalegu -formi og hefiur trúlega goldið þess. En sanmleikurinm er sá, að sagan er ekki bamabók. Hennar verður ekki notið nema lesandinn beri skyn á, að henni er sannarlega beimt af djúpri alvöru og á mjög listilegan hátt að mannlífinu, flormáð er mjög hmifim-iðað og leymir á sér. Svo kom í vor frá Ólafi Jóhanni bók, sem heitir Hreiðrið. Ég ías þá bók tvisvar af mik- illi ámægju — og í þriðfja simn, þeg-ar ég hafði lesið um hana ritdóma. Bókin er vel rituð og jafn vei og snyrtiliega gengið frá máii og sfiíl og Ólafur Jóhann yfirleitt gerir, en hins vegar er sagam ekki meðal þess smjallasta sem skáidið hefur skri-fað — séð frá skáldskaparle-gu sjóma:- miði. En ég hreifst af anda henn ar og markmiði, og ég féfc-k eng- an vegimn skilið það, að sumir ritdómararnir virtust ekki — eða létust ekki — skilja, hvað skáidið væri þarna að fara, en mér sýnist það liggja í augum uppi. Mikiil og vitur rithöfundur, sem hefiur skrifað eina bókina af anmarri um hið illa, sem hon- um virði-st yfirþynman-di í fari í raunimmi flestra manna, verð-ur fyrir því áfalli, að þrastahjón taka upp á að hreiðra s-ig og unga út eggjum sinum í blóma- kassa á svö’um húss hans, og hið mikla sa.g-naskáid og spek- ingur á manmlegt eöli heiMast svo af þessu fiðurfé, að hann virðist ekki hugsa um an-nað, tal ar ekki um an-nað, sinnir engu öðru, svo að men-n fer að gruma, að hanm sé ekki með öllum mjalila, enda læt-ur ham-n hjá Mða að afihenda tii útgáfiu fu-Mgert handrit að nýrri skáldsögu um vonzku mannamma. Það er kon- an hans eim, sem skilur ha-nm — og -það ef fiil viái betur em nökkru sinmi áður. Þrestirnir, eldri sem yngri, eru ekki út af fyrir sig fluröulegri eða at- hygMsverðari en aðrir fiuglar, em þeir hafa kennt himum lærða refsara og sfcáldi, að í náttúr- unni þar á meðal mömnum- uoi — séu öfl, sent efcki mumi síður væmlegt að vekja afihygB á til mamm-bófia heldur en hvötin til hins iM-a — ófamaðar og t-ortiimimgar. Amnars er það nokkuð margt í bók-inmi, sem ætti að geta sýnt þeimn, sem sjá vilja og skiija, hverju höfundimum er mest í mun að koma á fra-mfæri. Það er ungur rithöfundur, fræmdi og hrifimm lærisveinn hins aldna meistara, sem Óíafur Jóhann lætur seg-ja all-a söguna. Hamn hefur sifith-vað furðulegt efifcir gamla manninum eftiir þá breyt- i-ngu, sem á honum hefiur orðið sakir athugumar hans á þröstum um og háttum þeirra. Unga skáldið spyr ha-nn um maí hans á nýrri skáldsögu eftir yngri höfiund, og hamn svarar: „Það má vafalaust áfelia mig og mí-na kynslóð fyrir vamþekk- im-gu á ýmsu-m sviðum og marg- háttaðia glóps-ku, en samt verður það ekki af okkur skafið, að við vissum allt frá barmæsfcu, hvað rúgibrauð og soðm-imig kostaði. Ég efast u-m, að maðttrinn sá ar-na og sumir ágætir höfundar á hans reki eða keimlífcir homum hafii afiað sér þeirrar vi-tn-eskju eða dregið af henni nokkrar álýktanir, en hvort tvegigja hói'i ég að væri bráðnauðsyn 1-egt.“ í öðru samtaii skáldamna er vikið að dauða frægrar íslenzkr ar feg-urðardrottn i-ngar, eldri dóttur hin-s svokalliaða „greifa í Veltu“. Lærisveinninn segir, að þessi þjóðarprýði hafi farið illa, enda altalað, að hún hafi amnað hvorí verjð myrt eða sfiytt eér aldur í hótelherbergi í Mexikó. Aldna skáWið spyr: „Nú, á hvem hátt ?“ Lærisveinnimm svarar: „Lestu ekki blöðin? Veiztu ekki, að fegurðardrottmim-gin úr númer fitntn er dáim? Hefurðu ekki heyrt neinar sögusagnir um afldrif hemmar." Gamli maðurinm segir og yppt ir öxrlurn: „Að húm hafi farið illa? Við hverju bjóstu?“ spyr hamm. „Lögmáli-ð er stramgt.” Þá segir svo i sögumni: „Tveir umgir Mstamemn æti-a að halda sýningu á verfcum sín- «m, annar kveðist eink-uim mái a hauslausar kýr og sálarlíf gervi tu-ngia, himm notar óvenjulegam efnivið til að tjú sig, mymdir hans eru gerðar úr ryðguðu-m skrúf-um og gaddavírsspottum, osti með ólikum mygLus-kámim, rúigbrauði o.g heMlhiveitibrauði.“ Enmflremur seg-ir þarma: „Tónskáld nokkurt hefur sam ið verk, sem það kaMar Óp-uss O-fO, en við flutning þess skal meðal anmars slíta fiðiiusifiremgi og mölva sex tómar flösfcur, þrjár glærar sódavatnsflöskur og þrjár dökkar þriigg-japela flöekur." Þetta og það, sem á undam er komið, ætti að nægjá til að sýna alMjósIega, hvað fyrir skáldimu Ólafi Jóhanni vakir. Ég t-el sög una mjög títtm-abæra og leyfi mér að flytja skáldimiu þakkir frá mér og hreint ekki svo fáum öflr um nokkurn vegdnn heilivita mönmum víðsvegar um byggðir þessa blessaða lands, sem hefiur enm og vomamdi alltaf upp á að bjóða viðáttumiikM svæði ómeng aðrar náfitúru. Á Lietahátið 1972.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.