Morgunblaðið - 03.12.1972, Blaðsíða 12

44
MQRGUNBLAÐIÐ, SU'NNUOAGUR 3. DESEMBER 1972
MORGUNBLAÐIÐ, SU'NNUDAGUR 3. DESEMBER 1972
45
^ Meðal hinna ótal mörgu mannvirkja, sem eyðilögð voru
í Póllandi í framsókn Rússa undir lok heimsstyrjaldar-
innar síðari, var neðanjarðarvígi eitt, sem Þjóðverjar höfðu
gert. Undir rústum þess lokuðust sjö menn, sem þar höfðu
verið að starfi. Þeir fundu þar birgðir matvæla og kerta
og lifðu þar áfram, óvitandi um gang og lok styrjaldar-
innar — og án þess að nokkur hefði hugmynd um þá.
^ Sjö árum síðar var hreinsað til á þessum stað og bygg-
ingin rifin og kom þá í ljós, að tveir þessara manna
voru ennþá lifandi. Þeir voru þó svo illa farnir, hæði and-
lega og líkamlega, að annar þeirra dó, þegar er hann var
dreginn fram í dagsljósið, en hinn lifði aðeins í sólarhring.
^ Frakkinn Paul Clebert notaði þetta efni sem uppistöðu
í skáldsögu, sem hlaut talsverða viðurkenningu í
Evrópu. Menn gerðu sér og fljótt ljóst, að hún væri eftir-
sóknarverð til kvikmyndunar og voru gerð af henni nokk-
ur kvikmyndahandrit, sem gengu milli kvikmyndagerðar-
manna — hið síðasta eftir John Gould. Enginn treysti sér
þó til að ráðast í gerð myndarinnar fyrr en Anthony Rufus-
Isaacs kom til sögunnar. Hann er ungur maður, sem hafði
stundað bankastörf, en hætt við það og snúið sér að gerð
sjónvarpsauglýsinga með skjótum og góðum árangri — og
nú fannst honum tími til kominn að snúa sér að alvöru-
kvikmyndagerð. Hann hafði stofnað dálítið fyrirtæki utan
um starfsemi sína og kallaði það Nelson-films. — Nú breytti
hann því í Galactacus Productions og kom sér fyrir ásamt
liði sínu á eyjunni Guernsey í Ermarsundi, þar sem enn
þann dag í dag eru óskemmd mikil neðanjarðarmannvirki,
Kvikmyndatakan fór fram á
suðvesturhorni Guernseyjar í
Pleinmont einu af fáum auðum
svæðum, sem þar eru enn eftir.
Þar eru klettar og grasi vaxn-
ir höfðar og leifar margra ára
hersetu nasista.
Franski rithöfundurinn hafði
fært sögusviðið frá Póllandi tii
strandar Normandy, þar sem
nasistar láta fanga reisa vigi í
nauðungarvinnu. Það á að
vera liður í vörnum gegn inn-
rás Bandamanna og það er einm
itt í innrásinni, sem inngangur-
inn að víginu er lagður í rúst
og sjömenningarnir lokast inni.
Kvikmyndin er öll tekin í
Pleinmont, bæði úti- og imniatr-
íiði og í stað þess að kvik-
mynda hina ýmsu þætti sögunn
ar án tillits til stöðu þeirra í
handritinu, eins og svo títt er í
kvikmyndagerð, lögðu aðstand
endur myndarinnar, þeir Rufus-
Isaacs og leikstjórinn Clive
Rees, áherzlu á, að kvikmynda
söguna frá byrjun í rétti röð —
til þess að betur mætti takast
að byggja upp spennu hennar
og andrúmsloft.
LEIZT STRAX VEL A
HLTTVERKIB
Peter Sellers leikur hlutverk
skólastjórans Roquets, sem get-
ur haldið sér lifandi meðan
noíkkurt kerti er eftir, meðan
hann hefur Ijós til að lesa og
skrifa — en ekki lengur. . . .
Hann dregur ósjálfrátt að sér
athygli manna, sem komnir eru
til að forvitnast um hvað þarna
er á seyði. Sellers segir:
„Ég las fyrst kvikmyndahand
rit að þessari sögu fyrir tveim-
ur eða þremur árum og hafði
þar áður lesið bókina. Mér
fannst strax að þarna væri hlut
verk, sem ég gjarnan vildi leika
— þetta verður merkileg mynd,
ef hún tekst.“
Spitfire-vél þýtur yfitr . . . að-
eins 3—4 metra frá klettabrún,
það er verið að kvikmynda inn-
rásaratriðið.....Hafið þér séð
hana þessa. Þetta er makalaust
eintak, árgerð 1942 i fullkomnu
lagi.“
Það er oft sagt um Sellers, að
hann sé persónulaus maður, sem
lifi einurugis í þeim Mutverkum,
sem hann hefur leikið. En hann
er sá leikaranna sjö, sem mest
hefur fengizt við að leika í
kvikmyndum, sem byggjast á at
burðarás og tæknibrögðum
fremur en á orðum og andblæ.
í hans augum er Spitfire-vélin
kannski aðeins fallegur hlutur,
án tilfinningalegra tengsla við
Per Oscarsson í hlutverki sínu . . . „Ég hef mestan áhuga
á að afla fjár .. . hljómar það illa?
atburðina fyrir 28 árum. Hann
gerir sér sennilega grein fyrir
þessu sjálfur, því að hann seg-
ir. „Það, sem við erum að gera
hérna úti er ekki annað en
skátaleikur. Annað mál er, þeg
ar við komum inn fyrir, í myrkr
ið og rakann, ég veit, að það
hefur mikil áhrif á okkur and-
lega. Jafnvel búningurinn hef-
ur strax áhrif,“ bætir hann við
og bendir á föt sin.
Per Oscarsson, sænski leikar
inn, sem kunnastur er af kvik-
myndinni „Sultur" eftir bók
Hamsuns, liggur í grösugri
brekku og drekkur te. Hann
er 45 ára að aldri fremur smá-
vaxinn, gráhærður og með áber
andi sterklegar tennur. Ellefu
ára sonur hans leitour sér í
kringum hann. Oscarsson hefur
átt í erfiðleikum í hjónaþandi
og verður að hafa son sinn með
sér.
„Ég hef mestan áhuga á að
afla fjár,“ segir Oscarsson og
bætir við „Hljómar það illa?
— Mig langar að skrifa og
stjóma og til þess að vera frjáls
að því að geta gert það, þarf
ég peninga. Þegar maður leikur
í kvikmynd fer svo mikill tími í
vafstur og bið . . .“ Það er
hann einmitt að gera þessa
stundina, bíða.
„Ég verð að viðurkenna, að
ég er að verða dálítið latur við
að leika, kamnski hefur mér auk-
izt sjálfstraust. Ég hef komizt að
því, að skrifi ég ekki handrit-
ið sjálfur, hef ég ekki svo mik-
inn áhuga á því, það verður
mér ekki eins nákomið. En þeg-
ar ég hugsa um þessa sögu. . . .
sjö ár lokaður inni. . . áhugi
sem nasistar gerðu í styrjöldinni meðan þeir höfðu eyjuna
á valdi sínu.
^ Meðal liðsmanna Rufus-Isaacs voru þeir sjö leikarar,
sem hann hafði fengið til að fara með hlutverk mann-
anna, sem lokuðust inni, þeir Peter Sellers, Charles Azna-
vour, Per Oscarsson, Jeremy Kemp, Peter Vaughan, Leon
Lissek og Nicholas Jones. Brezkur blaðamaður dvaldist
um hríð í Guernsey og fylgdist með kvikmyndatökunni og
reyndi að gera sér grein fyrir því fyrst og fremst hvernig
leikararnir sjö færu að því að lifa sig inn í hlutverk mann-
anna, sem hlutu svo ömurleg ævilok. Er eftirfarandi úrdrátt-
ur úr frásögn hans af starfinu í Guernsey.
Frá töku
kvik-
myndar
um líf
manna
í ein-
angrun
minn eykst eftir því sem á
myndatökuna líður Þessi mynd
fjallar um hæfileika mannsins
til þess að lifa af og ég er sjálf-
ur maður, sem lifir af.“
FANN SÉR
FÆÐINGARSTAÐ
Jeremy Kemp kemst næst Pet-
er Sellers í fjölda kvikmynda.
Hann leikur Grabinski — Pól-
verja, sem fyrst hefur nokkurs
konar forystuhlutverki að
gegna í hópnum en missir smám
saman tökin, því að hugur hans
snýst allur Um samband hans
við sér yngri mann — hann er
kynvilltur. Kemp er stór maður
eins og hnefaleikari en málróm
urinn er þægilegur og þýður.
Fyrsta verk hans við að und-
irbúa hlutverkið var að finna
sér ákveðinn fæðingarstað í Pól
* '

Að ofan:
Leon Lissek i hlutverki Kohzecks . . . „Áhugavert að
mennirnir hætta að vera nún>er í flokki, þegar þeir lok-
ast inni, — þeir verða aftur einstaklingar . . .“
Að neðan:
Peter Vaughan leikur verkstjórann Aufret. „Hann verð-
ur að fá útrás . . .“
landi og li'fa sig inn í hlutveirk-
ið með það umhverfi að bak-
grunni. Grabinski er harður í
horn að taka en eirðarlaus.
Hefur hann áhyggjur af kyn-
villuatriðunum? spyr blaðamað-
ur.
— Ef þér eigið við hvort
ég óttist, að fólk haldi héðan í
frá, að ég sé kynvilltur, læt ég
mér það í léttu rúmi liggja, svar
ar Kemp — það varðar mig alls
engu.
„Þegar við byrjuim héma
niðri,“ heldur hann áfram, „verða
tvö atriði að þróast með oktour,
hatur —' og húmor. Jafnvel í
dag, við þá litlu hættu, sem
skapaðist af sprengingunum fyr
ir myndatökuna, voru þau við-
brögð áberandi, að menn fóru
að grínast. Þessir menn hafa
áreiðanlega látið brandara
fjúka — svona fyrst i stað að
mininistia kosti.“
Þegar lokið er kvikmyndun á
upphafsatriðunum úti við, verð
ur hlé á starfinu. . . 1, 2 og
3 dagar, sem leikstjórinn notar
til þess að hugsa á ný um hvert
atriði í handritinu. Leikararnir
ættu að taka þessu hléi með
þökkum, en þeir verða æ upp-
stökkari, rétt eins og þeir finni
skugga fangelsunarinnar, sem
fram undan er, færast yfir þá.
Ekki batnar skapið við að
læknir liðsins er sífellt að kalla
þá til bólusetninga. Það er allt
gert, sem hægt er, ti'l að byggja
upp viðnám þeirra gegn sýk-
ingu, seim hætta er á í rötou,
imnibyrgðu loftinu neðanjarðar.
Nicholas Jones er ungur og
kátur og lítur út eins og hægt
væri að hugsa sér norrænan
víking. Hann bregður sér á hest
bak eða sjóskíði.
Jones er að mestu óþekktur,
hefur leitoið notokrum siinnum í
sjónvarpi. Fyrir hann gæti þessi
kvikmynd orðið stóra tækifærið
i lífinu. Hann leitour unga mann-
inn, sem ástleitni Grabinskis
beinist að.
„Við Jeremy höfum þegar átt
sarnain langt samtal," segir Jon-
es — „mjög náið og opinskátt.
Við unnum að þvi klukkustund
um saman að finna hvernig við
gætum lýst þessu sambandi rétt,
lýst því sönnu og með tilhlýðd-
legri blíðu og viðkvæmni."
VERÐA AFTUR
EINSTAKLINGAR
Leon Lissek var valinn eftir
að hann hafði leikið í sjón-
varpisau.glýsiíngu sem Rufus-
Isaacs gerði fyrir ESSO. Hainn
hæfir einstaklega vel í hlutverk
vinnuþrælsins, höfuðið kringl-
ótt, hárið strítt, augun dauf-
gerð. Hann fer með hlutverk
Cauvins, sem í bótoinni er
franskur búðareigandi en í
kvikmyndahandritinu hefur því
verið breytt — þar heitir hann
Kohzeck og er tékkneskur.
Hann á að hafa mikið dálæti á
pylsum. „Þetta er dálítið hrjúft
hlutverk," segir Lissek, ,,en allt
í lagi með það. Áhugavert er
það atriði, sem fljótlega kemur
upp í samskiptum mannanna sjö
— þeiir hafa verið númer í vinnu
flokki en verða aftur sjö ein-
staklingar, þegar þeir eru lok-
aðir inni saman."
Lissek hefur haft samvinnu
við Peter Vaugham um ýmis atr-
iði, en Vaughan leikur verk-
stjótrann Aufret, sem er fransk-
ur en hefur haft nægilega sam-
vinnu við Þjóðverja til þess að
komast í trúnaðarstöðu. Kohz-
eck er háður því öryggi, sem
venjur veita honum, hann verð-
ur að fá þrjár máltíðir á dag
og þarfnast þess, að einhver
skipi honum fyrir. „Við höfum
komið okkur saman um að láta
þetta meðal annars koma fram í
því, að þegar Aufret gefur fyr-
irskipanir, byrja ég fyrstur að
hreyfa mig til að hlýða þeim —
en sé svo, að enginn annar ger-
ir sig líklegan til þess og átta
mig þá — og verð svo síðastur
til að láta undan.“
Enn er farið yfir handritið.
Leikararnir velta þvi fyrir sér,
hverju smáatriði. Peter Vaug-
han er ekki ánægður. „Aufret
verður að fá útrás með einhverj
um hætti, þegar þeir taka ekk-
ert tillit til þess, sem hann seg-
ir. . . Ég held mér hafi dottið í
hug dálítið i sambandi við yfir-
skeggið . . .“ segir hann og
leiðir leikstjórann burt um leið
og hann togar í skeggið og geifl
ar sig.
Aznavour leitour Visconti,
annan þeirra tveggja, sem lifa
það af að sjá dagsins ljós. Lít-
ill maður og skæreygur, andlit
hans rist djúpum dráttum.
„Stundum hafna ég atriði af þv!
að mér finnst það verða upp-
gerðarlegt. Þetta verður allt að
verða eðlilegt, eins og ósjálf
rátt. Visconti er mjög líkur mér,
— eða réttara sagt þeim manni,
sem ég eitt sinn var. Hann er
Peter Sellers í hlutverki Roquets skólastjóra. „Þetta verður merkileg mynd, ef hún tekst
venjulegur maður, reiður yfir
því að vera í vinnubúðum Þjóð-
verja. Hann er ítalsk-franskur,
— ég er armensk-franiskur
Hann er fæddur í Frakklandi
en þó ekki venjulegur Frakki.
Einu sinni á stríðsárunum —
þegar ég var sautján ára og
orðiinn söngvari, söng á veitinga-
húsum og jafnvel á götuhom-
um —- lentum við tveir fé-
Laigar einu sinni skyndilega imni
í hóp ungra manna, sem
Þjóðverjar voru að uimkrimgja
og tina úr memn til að
senda í vinnubúðir í Þýzka-
landi. Meðal þeirra vair framsk-
ur lögreglumaður. Ég tók
strax viðbragð, þegar ég sá
hann, fór til hans og sagði.
Gætuð þér haft okkur afsak-
aða? Rétt si svona — og hann
sleppti okkur framhjá. Ekkert
hik, enginn ótti, aðeins dálítið
skrítin tilfinning hérna inni fyr
ir“ —- segir hann og bendir á
brjóst sér.
„Þeir, sem sjá þessa mynd,
eiga eftir að velta því fyrir sér,
hvernig þeir sjálfir mundu
bregðast við í slíkum aðstæðum,
hugsa um hvernig hegðun
þeirra yrði. Ég mundi sjálfsagt
verða að einhverju leyti eins og
skólastjórinn, ég gæti ekki hugs
að mér að vera lokaður inni án
þess að hafa penna — ég verð
að geta skriíað. Visconti er sá
maður, sem ég hefði getað orð-
ið. Hann er hinn litli, sem verð
ur að berjast vegna þess, að
hann er litill. Hann verður árás
argjarn, sífellt að storka fólki.
Hann getur verið afar hættu-
legur, maður veit aldrei upp á
hverju hann kann að taka. En
hann lifir af — og ég lifi af.
í skemmtanaiðnaðinum er sá
eiginleiki nauðsynlegur."
VERK VINNUÞRÆLA
Þarna i Pleinmont var á
stríðsárunum byggð bygging
inni í hæð einni. Var annar hlut
inn sjúkrahús, hinn hlutimn
skotfærageymsla. Það, sem enn
er eftir af sjúkrahúsinu er opið
ferðafólki, þa á meðal líkhús-
ið. Djúpt imni skotfærageymsl-
unni er svið kvikmyndarinnar.
Þar hefur ver<ð komið fyrir
plastleiðslu til Mftræstingar en
steinsteypan er grá og slírwug
og ofan úr I-»fthvelfingunni
hanga steypudrönglar. Þetta er
verk vinnuþræla. Að minnsta
kosti 54 Frakkar, °ólverjar og
Belgar eru jarð®ettir þarna
skammt frá og v«falaust eru
bein margra annar-a grafin í
rústunum við innganginn. Loft-
ið er rakt og mollm'egt, lyktar
af plastinu, sem no*«ð er við
sviðsgerðina og öð-u hverju
bregður fyrir ilmi »f steiktu
svínsfleski, það hrer«<r svolít-
ið upp á andrúmsloftia
Sviðið er eitt hor < byrgis-
ins, þar sem mennirnir *>afa bú-
ið um sig, þar eru dýnnræskni
og teppi á gólfinu, niðnrsuðu-
dósir, vínflöskur, alls xonar
vín, sem var eini vökvin sem
mennirnir sjö höfðu til tllra
þarfa, — og kertaljósi* eru
þarna eini ljósgjafinn.
Sellens er sofiandi á dýnuinmi
simni, — ektoi að leiikia — hann
steiinisefur með munmiinn opdnn.
Ekltoi sérlega stjömu'legur, Sell-
ers er yoga-iðkandi oig hefur
lært að fá sér hæniuiMund, hve-
nær sem tækifæri gefst. Þegair
hann er vatoinn til starfa er
hanm þegar í stað fuillur starfs-
ortou og gtaðværðajr. Dagiamir
líða andrúmsloiftið í byrginu
hefur mismunandi áhiriif á menn.
Peter Sellers virðist enn ósnort-
dnin, aðrir eru farnir að tatoa
svefntöflur eða önnuir róandi
lyf og allir eru komnir með sær
indi í hálsinn.
Kvikmyndunin heldur áfram
skref fyrir skref. Kvikmynda-
vélar eru settar upp, ljósum
komið fyrir og breytt, stellingar
athugaðar og afstaða. „Burt með
pappírsbollana . . .“ Clive Rees
sér fyrir hverju smáatriði.
Döktohærður, keltneskur í yf-
irbragði, klæddur grænum
gallabuxum og vinrauðri peysu.
Hann hefur aldrei stjórnað
svona kvikmynd áður en allir
eru sannfærðir orðnir um, að sé
hann ekki þegar orðinn frábær
leikstjóri eigi hann sannarlega
eftir að verða það.
Atriðin eru tekin hvert af
öðru. Mennirnir velta þvi fyrir
sér hve lengi þeir hafa verið
lokaðir inni. . . fyrsta rifrild-
ið, handalögmál. . .
Að kvöldi snúa mennirnir
uppgefnir til dvalarstaða sinna.
Sumir fá sér myndarlegan
sjúss. Peter Vaughan segir, að
þeir sem hafi þá reglu að lokn-
um vinnudegi, þoli spennuna í
neðanjarðarbyrginu betur en
bindindismennirnir. Samt finnur
hann þegar dregur að lokum
upptökunnar, hvernig örlög
hans sjálfs og persónunnar, sem
hann er að leika, fléttast í hon-
um. Hann á fyrir höndum að
fara heim til konu sinnar og
sonar en hann tekur þangaó
með sér áhrif endaloka Aufr-
ets, sem verður smám saman ein
angraður í hópi sjömenninganna
úrhrak, sem biður ömurlegan
dauðdaga.
Þeir ræða um það, sem að
baki tækninni býr, því það
skiptir mestu máli. Það er svo
margt, sem ekki er hægt að
ákveða fyrirfram, ekki hægt að
sjá fyrir og þá er að skynja,
hvað ber að gera á hverju
augnabliki, skynja þegar eitt-
hvað gerist, sem er handan þess
sem handritið segir eða sviðið
j og staðan.
1 Tilviljanirnar skipta mestu
ntáli, segir Rees — og listin er
að hafa stjórn á þeim.
Og þanmig heldur áfram starf-
^ ið að kvitomynd um menmina sjö
fáeina af þeim huindruðum
vimnuþræl'a, sem haildið var
nauðugum á þessum stað. Það
er ektoi stoáldsaga hélduir sann-
im atburðir -— svo nærri otokur
í tima. Spurningir. er, hvort
steinamir á þessari eyju geta
talað til mammamina, sem leit-
ast við að bregða upp mynd af
því sem gerðist í lífi sjö manna,
— og gert þeian fært að skiila
því á sannam. og eðlilegan hátt.