Morgunblaðið - 02.02.1973, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 2. FEBRÚAR 1973

Otgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
Áskriftargjald 225,00 kr.
i lausasölu 15,
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Eyjclfur Konráð Jónsson.
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjöm Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10-100.
Aðalstræti 6, sími 22-4-80.
á mánuði innanlands.
,00 kr eintakið.
Ctjórnarflokkarnir eru ber-
^ sýnilega þeirrar skoðun-
ar, að þeim geti haldizt uppi
hvers kyns vitleysa, einungis
ef hún er gerð í nafni þjóðar-
einingar. Þetta er mikill mis-
skilningur. Á örlagatímum
getur þjóðareining því aðeins
orðið, að þjóðin eigi forystu-
menn, sem eru vandanum
vaxnir og leiða þjóðina fram
til átaka á þann veg, að sam-
rýmist réttlætisvitund al-
mennings. Slíka forystumenn
á íslenzka þjóðin því miður
ekki í ríkisstjórn í dag. Þess
vegna hefur komið upp sú
einkennilega staða, að meðal
þjóðarinnar sjálfrar hefur
skapazt eining um það,
hvernig bregðast skuli við
vandanum, en fyrir utan þá
þjóðareiningu stendur fá-
mennur hópur manna, ríkis-
stjórnin og fylgisveinar henn-
ar.
Sú þjóðareining. sem hefur
skapazt meðal fólksins í
landinu, mun tryggja, að
byggð rís á ný í Vestmarana-
eyjum með því að skynsam-
stjórn til þess að hverfa frá
upphaflegri afstöðu og taka í
þess stað upp viðræður við
fulltrúa vinaþjóða okkar um
það í hvaða formi aðstoð
væri bezt þegin.
Fólkið í landinu er líka
þeirrar skoðunar, að sjálfsagt
sé og eðlilegt að leita eftir
löngum erlendum lánum til
þess að standa undir kostnaði
við uppbyggingarstarfið í
Eyjum, þegar að því kemur
að það hefst. Vitað er, að okk-
ur mun reynast auðvelt að
fá slík lán erlendis til langs
tíma með lágum vöxtum, og
mun það greiða mjög fyrir
endurreisn Vestmannaeyja-
kaupstaðar. Loks er almenn-
ur vilji fyrir því, að hver og
við allri þeirri vitleysu, sem
frá þessari ríkisstjórn hefur
komið frá því að eldgosið
hófst. En sú „þjóðareining“,
sem ráðherrarnir þar tala um,
er aðeins til í hugarheimi
þeirra sjálfra. Hún er ekki
til í raun meðal fólksins.
Fátt sýnir betur hversu lít-
ils trausts þessi ríkisstjórn
nýtur meðal fólks en sú stað-
reynd, að strax einum til
tveimur dögum eftir að eld-
gosið hófst komu fram radd-
ir meðal fólks um það, að rík-
isstjórnin mundi grípa tæki-
færið og gera víðtækar efna-
hagsráðstafanir í trausti þess,
að við því yrði ekkert sagt
vegna áfallarana. Jafnvel
hörðustu andstæðingar ríkis-
ÞJÓÐAREINING - EN RÍKIS-
STJÓRNIN UTANVELTU
legum ráðstöfunum verði
beitt til þess að standa
straum af þeim kostnaði, sem
þetta gífurlega áfall hefur í
för með sér. Almenningur í
landinu er þeirra-r skoðunar,
að sjálfsagt sé að taka á rnóti
fjárhagslegri og tæknilegri
aðstoð, sem fram er boðin af
öðrum þjóðum, og það er
þetta almenningsálit, sem
hefur knúið ráðvillta ríkis-
einn fullvaxta einstakhngur
leggi fram sinn skerf í formi
t.d. einfaldrar skattheimtu til
þess að vinna upp áfallið í
Eyjum.
Um allt þetta hefur skapazt
þjóðareining meðal fólksins
sjálfs. Ráðherrarnir og mál-
gögn þeirra kvarta hins vegar
undan því, að Morgunblaðið
hafi rofið þjóðareiningu með
því að segja ekki já og amen
stjórnarinnar vildu ekki trúa
slíkum getsökum — en því
miður reyndust þær á rök-
um reistar. Hvað kemur vísi-
töluskerðing og verkfallsbann
við áföllunum í Vestmamna-
eyjum? — svo eitthvað sé
nefnt af því, sem ríkisstjórn-
inni kom til hugar.
Sannleikurinn er sá, að
þessir örlagadagar hafa leitt
í ljós þá hryggile-gu stað-
reynd, að þeir, sem valizt
hafa í ríkisstjórn íslands, eru
ekki menn til þess að veita
þjóðinni þá forustu, sem hún
þarf, þegar slíkir ógnarat-
burðir verða. Og því miður
hefur það komið í ljós, að
fólk er hætt að trúa því, sem
frá ríkisstjórninni kemur.
Það traust, sem hún karan að
hafa átt eftir, hefur horfið
eins og dögg fyrir sólu síð-
ustu daga.
Þótt Morgunblaðið sé and-
stætt þessari ríkis-stjórn fagn-
ar það ekki þessum stað-
reyndum. Á örlagatímum í
lífi einstaklinga og þjóða ríð-
ur á samstöðu. Pólitískt þra-s
og dægurdeilur á að leggja
til hliðar. Þega-r hamfarirnar
hófust í Vestmanraaeyjum
greip samhugur um sig með-
al þjóðarinnar. Strax í upp-
hafi lá ljóst fyrir, að sterk
samstaða gæti tekizt um það,
hvernig við þessum áföllum
yrði brugðizt. Þess vegna
urðu það mikil vonbrigði,
þegar fram kom, að ríkis-
stjórnin ætlaði að blanda
saman ólíkum vanda-málum
og stofraa þar með þjóða-r-
einingu í hættu. Með því
varð hún utanveltu við þá
þjóðareiningu, sem þegar var
tryggð. Ríkisstjórnin hefur
enn tækifæri til að breyta
um stefnu. Hún hefur þegar
gert það að því er erlenda
aðstoð varðar. Með því að
falla frá frumvarpi því, sem
hún lét semja, getur hún
enn bjargað nokkru.
Gunnar Thoroddsen;
Fjárþörf og fjáröflun
vegna eldgossins í Eyjum
BÚSIFJAR BORNAR AF
Þ.JÓÐINNI ALLRI
ÞAÐ VAR vel ráðið, að Alþingi sam-
þykkti síðastliðinn mánudag álykt-
un þess efnis, að búsifjar af völdum
náttúruhamfaranna i Ve.stmanna-
eyjum skuli bornar af þjóðinni allri
sameiginlega. Þar er mörkuð sú
stefna, sem allir landsmenn telja
sjálfsagða og munu styðja heils hug
ar. 1 ályktun þingsins var ákveðin
500 milljón króna fjárveiting til
bráðabirgða til þess að greiða áfall-
in útgjöld og þá aðstoð, sem nauð-
synleg er á næstunni. Um leið var
kosin nefnd sjö alþingismanna til
þess að gera tillögur um fjáröflun
vegna alls þess skaða, sem eldgos-
ið veldur.
Með þessum hætti vinnst nokkurt
tóm til þess að skoða málið nánara.
Var sú leið, er Alþingi valdi, æski-
legri en hin leiðin að lögfesta með
hraði nýjar milljarða álögur í einu
og öðru formi.
F.IÁRÞÖRFIN
Það er erfiðleikum bundið að gera
sér nú grein fyrir því, hver fjár-
þörfin verður. Slík óvissa er um elds
umbrotin, hraunrennsli, vikur, gjall
og öskufall, og svo mjög er tjónið
komið undir veðri og vindáttum,
að heildaráætlanir um tjón er tæp-
ast hægt að gera nú, svo að nokk-
urt gagn sé að. Hins vegar má gera
sér grein fyrir, hver kostnaður er
þegar orðinn og áætla nokkurn veg-
inn, hver útgjöld verða á næstu vik-
um. Auk kostnaðar við björgunar-
missir atvinnutekna. húsnæðiskostn-
aður, félagsleg aðstoð og fjölmargt
fleira.
SÉRSTAKUR S.TÖRI R
Tillögur hafa komið fram um að
stofna sérstakan sjóð, er hefði það
hlutverk að bæta tekjumissi og eigna
tjón, greiða kostnað vegna björgun-
arstarfa og stuðla að endurreisn
hyggðar í Vestmannaeyjum. Vilja
menn velja honum hið gamia heiti
Viðlagasjóður, en lengi var til bjarg-
ráða- og varasjóður með þvi nafni.
Um tekjustofna sliks sjóðs eru þeg-
ar uppi margar tillögur, svo sem
að taka um sinn í sjóðinn þær 6 og
7% kauphækkanir, sem launþegar
eiga að fá 1. marz samkvæmt samn-
ingum, leggja skatt á fiskframleiðsl
una, hækka -söiuskatt, hækka útsvör
og hækka eignarskatt. Er gert ráð
fyrir, að þær álögur muni nema tvö
til þrjú þúsund milljónum, til við-
bótar öllum þeim sköttum og gjöld-
um, sem fyrir eru og upp á síðkast-
ið hafa hækkað sem þvi nemur, að
útgjöld ríkisins hafa tvöfaldazt á
tveim árum.
LEIDIR TIL F.IÁRÖFLUNAR
1 Viðlagasjóð, sem væntanlega
verður stofnaður, með því verkefni
að bera búsifjar af völdum eldgoss-
ins, virðist eðlilegt, að renni fé úr
fjórum áttum:
1. F.járframlög innanlands. Þar hafa
Rauði krossinn og Hjálparstofnun
kirkjunnar haft myndarlega for-
göngu. Ef þessar ágætu stofnanir
teldu það heppilegra, að söfnunarfé
á þeirra vegum yrði haldið aðgreindu
og úthlutun yrði undir þeirra stjórn,
en sjálfsagt að hafa þá skipan. At-
vinnuleysistryggingasjóður á að
2. Framlag ríkissjóðs. Ríkissjóður
á að leggja fram álitlega upphæð,
t.d. einn milljarð, án nýrra skatta.
ar heilt byggðarlag missir atvinnu
sína á einni nóttu.
hlaupa myndarlega undir bagga, þeg-
Þessu ætti að mæta með því m.a. að
fresta framkvæmdum hins opin-
bera, sem fé er veitt til í fjárlögum
eða í framkvæmdaáætlun ríkisins.
Af tuttugu og tveggja milljarða fjár
lögum ætti ekki að vera ómögulegt
að lækka útgjöld um þessa fjárhæð.
til þess að rikissjóður, sem borinn
er uppi af þjóðinni allri sameigin-
lega, leggi sitt af mörkum. Þegar
efnahagserfiðleikar, þótt allt annars
eðlis væru, steðjuðu að árið 1968,
flutti Magnús Jónsson fjármálaráð-
herra frumvarp um lækkun rikisút-
gjalda, nokkru eftir að fjárlög höfðu
verið afgreidd. Það frumvarp varð
að lögum og fól í sér hlutfallslega
meiri niðurskurð útgjalda en þann,
sem hér er stungið upp á.
3. Lán frá alþ.jóðlegum hjálpar-
sjóðum. Á vegum Sameinuðu þjóð-
anna og Evrópuráðsins eru til stofn-
anir og sjóðir, sem gegna því hlut-
verki, að veita lán til langs tíma með
vægum vöxtum, þegar tjón verður
af óviðráðanlegum ástæðum. Rífleg-
ar fjárhæðir ættu að fást úr slíkum
sjóðum til uppbyggingarstarfsins.
4. Aðstoð frá öðrum þjóðum. Marg
ar þjóðir brugðu þegar við, er frétt-
ist um eldgosið, og buðu fram fjár-
hagslega aðstoð. Alla slíka aðstoð á
að þakka og þiggja. Það er engri
þjóð minnkun eða vansæmd að taka
erlendri hjálp, þegar slíkan voða ber
að höndum sem Vestmannaeyjagos-
ið er. Ekki er vitað, að nokkur þjóð,
hversu stolt og viðkvæm sem hún
er, hafi slegið hendi við hjálp að
utan, þegar jarðeldar, landskjálftar,
flóð eða önnur firn hafa skollið á.
Gunnar Thoroddsen.
Forsætisráðherrann hefur lagt sig
fram um það í fjölmiðlum með
nokkrum hneykslunarblæ að bera til
baka sögusagnir um að ríkisstjórn-
in hafi hafnað eða sýnt tregðu við
að þiggja erienda aðstoð. Annað að-
almálgagn stjórnarinnar hefur þó
átt drjúgan þátt í þvi að lyfta þeim
orðrómi á kreik og ljá honum vængi.
Blaðið sagði þrem dögum eftir að
gosið hófst, að erlenda aðstoð skyld-
um við þakka, en eldskattinn ættum
við að gjalda sjálf og láta gjafakorn
ið renna á aðra staði; Bandarikja-
mönnum var bent á, að bezta fram-
lag þeirra væri að fara af landi brott,
en Bretar og Þjóðverjar fengu þær
kveðjur, að þeirra aðstoð ætti að
vera í því fóigin að skila aftur fisk-
inum, sem þeir hefðu tekið ófrjálsri
hendi á íslandsmiðum. Stundum
finnst manni meiri þörf á því, að
forsætisráðherrann reyni að siða
samherjana en að áminna landslýð-
inn.
★
Trúlegt þætti mér, þegar þessir
liðir koma saman, að þeir nemi há-
um fjárhæðum, ekki undir tveim
milljörðum króna. Alla þessa mögu-
leika þarf að grandskoða, áður en
stórfelldar nýjar álögur eða launa-
skerðingar eru lagðar á landsmenn.