Morgunblaðið - 02.02.1973, Blaðsíða 22

ATORG1 r>*Bí,AÐTÐ, FÖSTÚtíAÓúft 2. FÉIÍftÚAR T973 **
Minningarorð:
JÓN PÉTURSSON,
fyrry. prófastur, Kálfafellsstað
I>ótt fflestir menn kjósi að ná t Undirstöðuna að velfam-
saemilegum aldri, fylgir þvi þó sú
raim að verða að sjá góða vini
hverfa „inn í rjóðar rökkurhall-
ir, riki dauðans, einn og tveir“,
eins og Guðmundur Guðmunds-
son skáld orti, hinn góði og
ógleymanlegi kennari minn þeg-
ar ég var barn. Síðastur þessara
vina var séra Jón Pétursson frá
Kálfafellsstað. Ég var staddur
hjá honum, ásamt eldra
syni hans að kvöldi hins 23. þ.m.
þegar andardráttur hans hægð-
ist og fjaraði síðast út með öllu.
Eftirminnilegri mannsævi var
lokið.
Hann var fæddur hinn 1. marz
1896 að Kálfafellsstað í Suður-
sveit, sonur frú Helgu Skúiadótt
ur bónda að Sigríðarstöðum í
Ljósavatnsskarði, Kristjánsson
ar, og manns hennar séra Pét-
urs prests á Kálfafeilsstað (d.
1926) Jónssonar háyfirdómara í
Reykjavík, Péturssonar prófasts
á Víðivðllum í Skagafirði, en
hann var eftirmaður séra Odds
á Miklabæ.
t
Útför bróðu.r okkar,
Snorra Raben Gíslasonar,
sem iézt 23. jaaaúar, fer fram
frá Keflavikurkirkju laugar-
dagiam 3. febrúair ki. 2.
Fyrir hönd systkinanna.
I>öra Gísladóttir.
t
Mfammgsairathöfn föður okkar
Matthíasar
Aðalsteinssonar
frá Hólmavík,
verður í Akraneskirkju laug-
ardaginn 3. febrúar kl. 2. —
Jarðsett verður í Hólmavlk
miðvikudagirui 7. fébrúar.
Þeir sem vildiu minnast hans
er bent á Elflíheimilið Akra-
nesd.
Börnin.
aði þessarar ættar lagði séra
Pétur prófastur á Viðivöllium,
sem taldi staðgóða menrrtun
sinna þriggja gáfuðu sona hina
beztu f járfestingu og arf þeim til
handa, enda varð árangurínn eft
ir þvi. Brynjólfur Péturs-
son varð ráðxmeytisstjóri í Kaup
mannahöfn, Jón, afi séra Jðns,
|varð dómstjóri við landsyfirrétt
inn, Pétur varð biskup landsins.
Þessi menntabraut þeirra
þriggja kostaði ærið fé, en
Mæcenas þeirra bræðra varð
höfðingsmaðurinn Blöndal sýslu
maður í Vatnsdal, með rlflegum
lánveitingum gegn veði í hverju
strái Víðivalla. Þessi mál
er hvorki ráð né rúm að rekja
hér, en að einu 130 ára gömlu
leyndarmáli vil ég þó leyfa mér
að nantia. Pétur á Víðivöllum
bar þá von í brjósti, að náin
tengsl mættu bmdast miHi Jóns
sonar harts og sýslumannsdóttur
| innar að Hvammí í Vatasdal.
Hvatti hann Jón í bréfi að Ijúka
! námi sem fyrst og hraða
sér heim, meðan hún væri í færi,
en svo fór, að hún gekk aðra
sióð. Heimiliskennarar hafa við-
ar reynzt skæðir en í Skálholti.
Eftir fermingu hóf Jón Péturs-
son nám í Menntaskólanum í
Reykjavík, en varð fyrir þeirri
ógæfu að veikjast af heiftugri
taugaveiki. Hann sneri að visu
aftur til lífsins, en æskuhreysti
hans var horfin og eftir þetta
áfaUi varð hann aldrei sam-
ur þaðan í frá þau 60 ár er
hann átti ólifuð. Auk þess tafði
þetta áfall nám hans í fimm ár.
Haustið 1921 hóf Jón að sækja
aftur á brattann á sinni mennta-
braut í 4. bekk Merwitasikól'ans,
og næstu þrjú árin þar taldi
hann döprust í sínu Hfi. Heilsa
hans var veil. Skólínn var traust
ur en gamaldags og námið þungt.
Ytri aðbúnaður skólans var frá
1846. Heilbrigðiseftfrlit var ekki
t
Útför móðuar mdmiar,
Rakelar Helgadóttur,
fer fram frá Fossvogskirkju
laiuigardagirm 3. febrúax W.
10:30.
Fyiir hönid systkhua mflmna og
og armiarra vamdamaninia.
Jóhann Geirharðsson.
t Systir mín.
HELGA KALMAN,
lézt í Genf 31. janúar.
Fyrir mína hönd og fjarstaddra bræðra minna
Hildur Kalman.
t Systir okkar.
Asgerður Olafsdóttir
frá Stóra-Skógi,
andaðist að Reykjalundi 1. febrúar. Bræðumir.
t
Útför eiginmanns míns,
SNORRA HALLGRlMSSONAR,
práfessors,
fer fram frá Dómkirkiimni laugardaginn 3. febrúar kl. 10.30.
Fyrir hönd barna okkar og tengdabarna
Þuriður Finnsdóttir.
til. Kennararnír voru skyldu-
ræknir gagnvart skólanum.
Nemendurnir áttu við rétt-
látt h'Iutleysi að búa. ÖH tungu-
mál voru kennd sem dauð mál.
Vrðsýnið var frá Himmeibjærget.
Að afloknu stúdentsprófi inn
ritaðíst Jón í guðfræðideild há-
skólans hausitið 1924, þar fannst
honum hann vera kominn inn I
Kyrrahafíð, og fjórum árum síð-
an íauk hann embættisprófi með
sóma. Sama ár hélt hann aftur
heim I átthagana og var skipað-
ur sóknarprestur eftir föð-
ur sinn að Kálfafellsstað í hinni
tignarlegu Suðursveit, þar sem
há fjöll risa með stærsta jökul
Norðurálfu að baksvíði, en út-
hafið á hina hlið við sendna
strönd. Þarna þjónaði séra Jón,
ásamt öræfasveit, óslitið til árs-
ins 1944.
Söfnuðirnir þar eystra höfðu
tekíð tryggð við foreldra séra
Jóns. Hann hafði verið einkason-
urinn á heimilinu, og með Ijúf-
mennsku sinni og hæfileik-
um áunnið sér hvers manns
hylli. Viðtökum þessara safnaða
við hinn nýja sóknarprest verð-
ur bezt lýst með þvi, að þegar
hann hafði flutt sína fjrrstu
messu á Kálfafellssrtað, reis grá-
hærður öldungur úr sæti sínu,
þakkaði hinum unga presti fyrir
kenninguna og tautaði síðan með
sjálfum sér: „Drottinn, Iáttu nú
þjón þinn i friði fara.“
Séra Jón var eniginn Savon-
oroia, enginn Jón Vídalín. Hann
hafði ekki róm til að rífa þak af
neínni kirkju, en mál hans var
mótað af miWi og manirvítf, og
það var hlustað með athygli á
hvert hans orð.
Það er sjálfsagt mikilvægt að
vera skýstóipi á hátíðum kirkj-
unnar og tyllídðgum, en það er
mest um vert að vera prestur
aHa daga ársins, velunnarí og
athvarf allra sóknarbamá
og hofflur ráðgjafi í hverri raun,
og það var séra Jón með sannl.
Árið 1936 gekk hann að eiga
eftirlífandi konu sína Þóru Ein-
arsdóttur. Faðir hermar, Einar
Jónsson, var um margra ára
skeið ráð.smaður á Hvanneyri og
síðan í aldarfjórðung vegaverk-
stjóri á Austfjörðum, mér liggur
við að segja vegamálastjóri Aust
rarlands. Frú Þóra naut æskuár-
anna á Hvanneyrí, þegar hún
þurfti að taka við búsforráðum á
Kálfafellsstað, í góðum þegn
skap við tengdamóður sína. Þau
hjón eignuðust þrjú börn, sem
öU eru á lifi, Pétur, viðskipta-
fræðing, Helgu Jarþrúði, og Ein
ar Guðna, kvæntan Jórunni
Oddsdófctur, sem er nýskipaðiur
prestur í því kalli, sem eftir níu
alda hefð heitir réttu nafni
MiklahoItsprestakaU.
Erfiðast fyrir séra Jón var að
þjóna öræfum, þótt sú fámenna
og merkilega þjóð, sem þar býr,
bæri hann á höndum. Þessi ann-
exxuleið var bæði vegalaus og
brúalaus og lá, meðal annarra
fljóta, yfir fordæðuna Jökulsá á
Breiðamerkursandi. Væri hún
kolófær varð að fara á jökli, sem
var bæði torsótt leið og hættu-
leg imnan um jökulsprungur. —
Séra Jón var satt að segja Htið
hneigður fyrir lífshættur, og
skal ég það engum lá, en einn
var sá voði, sem hann bauð
óhræddur birginn, en það voru
jökulvötn, og þar hefði ég ekki
viljað feta í fótspor hans. Hann
var þaulvanur að sjá af straum
kasti hvar væri reitt, svo og
hvar hættur af sandbleytu gætu
leynzt i botni. Leiðin frá Hofi í
öræfum og heim að Kálfafells-
stað eT um 60 km löng. 1 frost-
hörkum og stormi, sem stóð af
VatnajöfcK gat Breiðamerkur-
sandur orðið ærið torsóttur og
spordrjúgur. Af heilsufarsástæð
um varð séra Jón að segja af sér
prestskap árið 1944 og var þá
kirkjuþjónustu hans lokið að
því undanskildu, að einn sumar-
tima þjónaði hann Landakirkju
í Vestmannaeyjum. Áðumefnt ár
fluttist hann með fjölskyldu sína
hingað til Reykjavikur og stund
aði kennslu við Iðnskólann hér,
meðan starfskraftar entust. Éinn
ig á þessu sviði tókst honum að
láta gott af sér leiða m.a. með
því að hjálpa efnilegum iðnaðar-
mönnum gegnum próf og inn í
atvinnuréttindi, þótt þekking
þeirra í dönsku, eða öðrum hé-
góma væri eitthvað af skomum
skammti. Sumir þessara manna
hafa síðar orðið með ötulustu
byggingameisturum í höfuðborg-
inni.
Öll sln skólaár hér átti Jón
heima í húsi Hannesar Þorsteins
sonar við Klapparstíg, hjá syst-
ur sinni og manni hennar, Sig-
fúsi M. Johnsen, þáverandi
stjómarráðsfulltrúa. Þar bjó
líka f jölskylda mín. Jón og móð-
ir mín voru fljót að finna hvort
annað. Hann var langt frá sinni
góðu móður og leitaðí til móð-
ur minnar með flest sin vanda-
mál, þau skiptust á fróðleik og
bundust vináttuböndum, sem
héldust meðan bæði lifðu. Á út-
farardegi móður minnar 20. júH
1953, kom ég um morguninn að
dánarbeði frú Helgu móður Jóns.
Ég sagði við hann: „Far þú ekki
að þessari jarðarför, mér virð-
ist sem hver stundin geti orðið
hin síðasta hjá móður þinni."
Hann svaraði stutt og ákveðið:
„Ég fer sarmt.“ Þegar hann kom
aftur heiim, var frú Helga sofn-
uð svefninum langa.
Þótt séra Jón flyttist til
Reykjavikur, gleymdi hann ekki
fyrri sóknarbömum sínum. Þeg-
ar leið að ævikvöldi hinna
fomu vina og þeir þurftu að
Ieita sér Hknar og læfcninga til
sjúkrahúsanxia i höfuðborginni,
áttu þeir hér sannariega hauk í
horni, sem tók á móti þeim og
sat við sjúkrabeð eða dánarbeð
þeirra. Hann héít kirkjulega
minningu við þedrra síðasta
hviiurúm, og hölzt hefði hann
ekki viljað yfirgefa þá, fyrr en
þeir, í átthögunum eystra, væru
heiðarlega og endanlega komn-
ir til kojs.
Endurminningar mínar um
þennan forna vin verða ekki
taldar, og mörg góð ferðalög átt
um við saman, stundum austur
að Lómagnúp eða um aðra
landsfjórðunga. Eitt sinn fórum
við saman viös vegar um Norð-
urland, er ég þurfti að innheimta
frá prestum kirkjubækur, sem
láðst hafði að skila Þjóðskjala-
safninu. Okkur var hvarvetna
vel tekið, og ánægjulegt var að
aka með séra Jóni i sumarbirtu
Norðurlands, og ekki aðeins það,
heldur og um liðnar aldir. Höf-
uðbólin runnu hjá með sínar
merku minningar, sem fylltu bil-
ið frá einum sögustað til hins
næsta, enda var ég hjartanlega
samdóma vini mínum: Við lítum
ekki á kotl
Minnishæfileikinn í föðurætt
séra Jóns var fyrirbrigði, jafn-
vel þótt hjá milljónaþjóð hefði
verið. Slikt er ómetarileg stoð
við vissar fræðigreinar, en á hitt
ber að Hta, að „gleymskunnar
hnoss" getur líka verið ein af
gjöfum guðs. -— Þau eru nú orð-
in mörg árin sem liðið hafa, sið
an faðir séra Jóns og föðurbróð
ir, sem líka varð prestur,
þá kornungir menn, fóru með
öðrum Reykvíkingum í skemmti-
ferð austur að sýslumannssetr-
inu í Árnessýslu. Þeir urðu sein
ir fyrir og gistú i hlöðu i Ölf-
usi. Þegar félagar þeirra ætluðu
að taka á sig náðir, þama í haust
húminu, tóku þeir bræður að
þylja eftir minni jarðabók Áma
og Páls um Ölfushrepp, orði til
orðs. Þessu var tekið með þol-
inmæði, því brátt mundi ölfus-
ið þrjóta, en þá tók ekki betra
við, þeir bræður byrjuðu
á Grímsneshreppi.
Séra Jón hiaut líka sinn minn
ishæfileika I arf, en í farsæluim
mæli, sem beindi huga hans
snemma inn á braut humanist-
iskra fræða. Hann varð með
aUra færustu ættfræðingum
þessa lands, bæði fyrr og síð-
ar. Allar helztu ættir landsins
blöstu við huga hans eins og
stálgrind í skýskafa, fyndi
hann nýjan stein, vissi hann óð-
ara í hvert hólf ætti að skipa
honum. Saga var honum hugleik
in alla tíð, og ég hefi engan
mann þekkt, sem stæði honum
jafnfætis í landafræði, og þar
dugði honum ekkert minna en
að hafa hnöttinn í takinu.
1 húsi mínu hjó á fjórða ár
franskur sendikennari, ættaður
frá Toulouse. Hann og séra Jón
hittust öðru hvoru og urðu mál-
kunnugir. Eitt sinn sátu þeir hjá
mér og ræddu um Suður-Frakk-
land, en urðu ósammála um legu
einhverra þriggja dalverpa, og
skildu svo, að hvor át úr sínum
I>oka. Niðri í bókasafni kennar-
ans var rit í 18 þykkum bind-
um, aðalkennslubók í landafræði
við Sorbonne háskóla. Um kvöld
ið kom kennarimn upp til mín.
með lafandi eyru, og eitt bind-
ið opið í höndum, og sagði:
„Hvers konar maður er hann
eiginlega þessi prestur? Hann
þrætir við mig um mitt eigið Suð
ur-Frakkland, og hann hefir á
réttu að standa."
Fyrir um það bil hálfu öðru
ári förlaðist séra Jóni svo heilsa,
að hann gat þurft á úmönnun
að halda á hverri stund sólar-
hringsins sem var. Fékk hann þá
athvarf á sjúkraheimilinu Sól-
vangi i Hafnarfirði, þar sem
hann naut til hinztu stund-
ar gæzku og nærgætni frá
hjúkrunarkonum hælisins,
hversu þreyttar og fáliSaðar sem
þær voru. SUkt ber bæði að
muna og þakka.
Nú er séra Jón horfinn sjón-
um og samvistum, og hætt er við
að nánustu vinum hans þyki
vetrarkvöldin lengur að liða þeg
ar sálufélag við hann er rofið,
en hér er við stóran að deila.
Vel mætti hann vera kvaddur
sömu orðum og göfugur guðfræð
ingur og skólastjóri hér í borg
fyrir hálfri öld:
Það er gott til Guðs að hvenfa
góðum manni eins og þér.
Kjartan Sveinsson.
Kveðja frá skólabróður.
Rúm hálf öld er Hðin síðan
við sáumst í fyrsta sinn, sum
hver, verðandi bekkjarsystkin,
er síðar urðu að stúdentaár-
ganginum Viginti quattuor, eins
og við kölluðum hann síðar, þar
sem fæðingu hans bar upip á það
Herrans ár 1924.
Það var haustið 1921, er við
hittumst í fjórða bekk Mennta-
skólans, víða aðkomin af land-
inu. Þennan vetur vorum við her
bergisnautar Jón Auðuns, siðar
dómprófastur. Við bjuggum I
Þingholtsstræti 28 i mjög rúm-
góðri stofu á neðstu hæð. Auk
sæmilegs næðis til bóknáms, var
hægt að iðka þar hinar fjöl-
breyttustu líkamsæfingar og afl
raunir, án þess að kvartanir
bærust frá húsrúðendum eða ná
grönnum.
Svo sem að lökium lætur, var
oft gcstkvæmt hjá okkur þenn-
an vetur. Hvort tveggja var,
staðurinn miðsvæðis og herberg
ið stórt og rúmgott. Erindi gest-
amna voru margvisleg. Sumir til
að sýna sig og sjá aðra eins og
gengur, aðrir til að reyna með
sér hvers kyns aflraunir, and-
legar og Hkamlegar og enn aðr-