Morgunblaðið - 27.02.1973, Page 21

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 27. FEBRÚAR 1973
21
Guðmundur G. Hagalín
skrifar um
BÓKMENNTIR
Sjálfur
leið þú
sjálfan
SÍÐARI HLUTI
Það leið aldarfjórðung'ur og
nokkrum mánuðum betur, unz
við Richard Beck hiittumst næst.
Hann hafði þá sem fullttrúi Vest
ur-lslendinga og heiðursgestur
rí'kiss'tjórnarinnar, flutt kveðjur
og heililaóskir á lýðveMishátíð-
itnni í Reykjavíik, en ég mina
lýðveldisræðu vestur á Isafirði.
Svo fór ég tii Reykjavíikur til
ákveðinna sterfa, Þá hringdi til
mín Eysteinn Jónsson, frændi
Richards og sagði mér, að nú
væri hann á ferðalagi um Aust-
ur og Norðurland og l’angaði
rnjög til að sjá Vestfirði l&ka. Ég
brá svo við og kom því fram
simleiðis, að dr. Richardi Beck,
virðulegum fulltrúa Vestur- Is-
lendinga, væri boðið til Isafj'arð
ar — og að bæjarstjóm fagn-
aði honum með veizlu. Var síð-
an ákveðið, að við hittumst í
Hvammi í Norðurárdal, þegar
hann kæmi að norðan og héid-
u:m án tafar í bílnum til Hóltma
vífcur, en þaðan færum við með
Litla-Óðni til Isafjarðiar.
Auðvitað urðu með okkur
fagnaðarfundir, o| var Richard
spurull ag glaður sem bam á
ieiðinni norður hina söguríku
Dali. Úr Gilsfj'arðarbotni var
la>gt á Steinadalsheiði, og þar
fékk Richard valið tækifæri til
að undrast og iofa leikni bíl
stjórans, sem var Austfirðimgur-
inn Sófus Bender. Mun heið-
ursigesturinn varla hafa notíð
kvöKdfegurðarinnar, sem blasti
við af heiðinni, þvi að vissu-
lega var öryggi okkar þriggja
— sem og hinnar gliæstu bifreið
ar — algerlega undir kamdð ár-
vekni og leikni þess, sem við
stýrið sat. Hann brást engan
veginn, en þegar við komum nið
ur í hinn hýrlega Kollafjörð,
sagði RiChard, að varla hefði
harnn talið sig nokfcum táma i
meiri ffifshættu á sjó í áhlaupa-
veðrum í mynni Reyðarfjarðar,
heMuir en á leiðinnd niður af
Steinadalisheiði. En nú rikti svo
létt skap í bilnum affia leið til
H'ðlmavikur, að varla sómdi
svipur okkar og liátlbragð þeim
viirðulegu móttökum, sem biðu
okfcar um leið og stigið va>r um
borð í Óðin. Þar var skipherra
Eiríkur Kristófersson, síðar
þjóðlhetja Isilendinga, en fyrsti
sitýrimaður Pétur Siigurðsson,
lærður sem sjóliðsforinigi i sögu
frægum sjóher Dana, núverandi
yfirmaður landhelgisgæzliunnar
og þá um leið hins nýja þorstoa-
strlðs við „fjórða ríkið“ þýzka
og hið haltrandi birezka heims-
veldi.
Óðinn hélit strax af stað, og
við gengurn brátt til hvilu eftir
að hafa þegið góðan kvöldverð
Að beiðni okkar vorum við svo
vaktir, þegar komið var vestur
að Hombjargi, þvi að Ricbard
vildi sjá þá „turnafögru höll“,
Það var sitildiloign — og tindar,
brúnir, hilliur og stallar bjiargs-
ins voru lauguð gliiti hsekkandi
sólar.
„Fallega smíðar drottinn,"
varð Richard að orði, þar sem
hann stóð og bneiddi úit faðm-
inn í umdrun og aðdáun. Og
svo var það hið iðandi fugilalSf.
Mest þótti honum þar gaman að
vírða fyrir sér svartfuigliana og
liundana, sem flugu til heiim-
kyinna sinna með röð af sóLgldtr
þig
andi sílum í nefi. Síðan tók við
Homvlkin, Hæliavikurbjarg,
Hælavik, Kjaransvík og Hliöðu-
vík, svo Almenningar og Kög-
ur, síðan Fljót. Og ég beniti Ric-
hard á Atlastaði. Hann minnt-
ist á, að hér mundi ával'Lt hafa
verið harðbýlit, víöast toirfsert
og l'angt miffli bæja og náttúran
öll hrikaleg, fyndist sér ekki
undarLegt, þótit menn hefðu hér
verið taldir igöldiróbtir.
„Nei,“ sagði ég. „En hér hef-
ur löngum lifað furðuglatt í
hlóðum flornrar mennimgar, og
hér hefur mangur lítt sekur mað
ur, en hart dæmdur, hlotið
skjól og verið borgið i hollenzk
ar ag franskar duggur. Hór
voru sannarLega flieiri höfðingj-
ar að gerð en Atl'i þræll, sem
var slikrar gerðar, að höfundi
Landnámu þótti vert að gieta
verka hans og svara."
Óðinn rentndi í rjómaliogni fyr
ir Kögur og Hvestu og við stóð-
um á þilijum uppi. Þegar við vor
um staddir út af Rekavik bak
Látur, harst tal okkar, að sikip
herra áheyrandi, að sjó-
mennsku u ngli ngs ár a nn a. Þá
mæLti skipherra:
„Við höfum hér bæði færi og
hlíifðarföt. Kannski þið viljið
reyne, hvort þið kuranið enn við
brögðin og verðið varir?“
Þessu var tekið af föignuði, og
komu nú til hásetar, fengu ofck
ur oWusvun'tur og ermar o.g síð-
an færi. Var síðan varðskipið
stöðvað, og við renndum fasrum
við almenna athygli skipverja.
Matisveinninin hljóp jafnvel frá
matargerð sinni og stilllliti sér
upp með hendur undir hvitri
svunt'U. Svo fór, að við urðum
okkur ekki til hneisu. Á ör-
stuttri stund drógum við upp
undir það tuttuigu fiska hvor,
nýrunna af hafi og fagurlega
kviðhvita. Bn eraga fengum við
l'úðuna, og var lítilshátitar að
þvi innt, að ef til vil'l værum við
eittlhvað farnir að slævast af
bléknotkun og inniisetum. Bg
brást ilia við og sagði, að ef
við hefðum stanzað á svæði, sem
ég hefði bent á fram af Almenn
ingunum, þá skyMiu þeir Óðins-
menn hafa þurft að grípa til
haka og ifæru, en þar drægist
ekki Lukkufiskur, sem eraginn
væri undir.
Þegar við kamum út að lokn-
um morgunverði, var skipið
komið suður fyrir Rit, og var
raú stýrt inn hið breiða Isafjarð-
ardjúp með stefnu á Skutulis-
fj arðarmyrani. Þá meeLti Richard:
„Þetta er meira blessað veðr-
ið, blíðaloign og glampandi sól-
skin. Nú þarf ekki að stýra eft
Lr striki."
Það var engiran í nánd við
okkur í þessum svifum, og ég
greip í handlegginn á honum,
horfði á hann og sagði seinmæLt
ur og fastmæltur:
„Bg get ekki látið hjá Mða,
vitnur, að segja það við þig, að
frábært tel ég og furðuLegt, hve
nákvæmliega þér heíur tekizt að
hallda lífsfleytu þinni á því
heillastriki, sem þú sagðir mér
fyrir fuLLum aldarfjórðungi, að
þú hygðist stýra eftir!“
Richard Leit uradrandi á mig.
Svo brá allt í einu ljóma yfir
andlLt hans og hann mæliti og
rétti mér höndina, hlýja og
þétta:
„Þakka þér fyrir vinur . . . Já,
minnugur ertu.“
Almenna bókafélagið gaf út i
haust sem ieið bók er heitir
Útverðir íslenzkrar menningar.
Hún hefur að flytja ritgerðir
eftir dr. Richaird Beck, og í
þeim fjailar hann um sjö Banda
ríkjahorgara, sem aliir hafa
frægt íisltenzkar bókmenntir frá
liðnum öldum i heimalandi sinu
og flestir l'íika kynrat það afrek
ísLendinga að stoflraa til þjóðsfé-
lags á Grænlandi — og einnig
fund Ameríku og tiliraun ís-
lenzkra manna til að nema þar
land, hartnær fimm hundiruð ár
um áður en hiinn víðfrægi
Kristófer Kólumbus leiit þar
lönd risa úr sævi. Eins og vænta
má af nafni höfundarins eru
þessar ritgerðir vel ritaðar og
sarndar og fróðiegar öllium þeim
fjölmöxgu, sem lítt þekkja til
þess, sem þar er sagt, og er ekki
þörf á að fara um gerð bókar-
iranar fleiri orðum.
Tómas skáM Guðmundsson
fyl'giir henni úr garði með situtt-
um, en skilorðum og áihugavekj
amdi formála. Þar getur hann
þess, að höfundurinn hafi orð-
ið hálfáttræður á árirau 1972 og
þannig farast honum síðan orð
um það, hverjar rætotarskyldur
þjóðinrai beri að rækja við þá,
sem hafa kynnt hana og menn
ingu hennar erlendis:
„Ekki orkar það tvLmæiis, að
það sé Islendiragum sjálfsögð
ræktarskyLda að vLta deili á
þeim ágætismönraum, sem á ýms-
um tímum hafa borið hróður
þjóðar vorrar fyrir brjósti o>g
eflit hver á sírau sviði þekkingu
heimsiras á menniragu hennar að
fomu og nýju. Saga þeirra kem
ur oss öllum við, og mór eigum
þeim þökk að gjalde. En það
ætla ég, að lesendum þessarar
bókar múni ekki síður verða ttð
hugsað til höfundarins sjál'fs,
þesg manns, sem flestum fremur
á heiima meðal þeinra útvarða
þjóðar vorrar, er það er sagt
frá. Um hálfrar aldar skeið hef-
ur dr. Richard Beck ekki aðeins
verið óþreytandi forvigismaður
í þjóðræknismálum landa sinna,
heldiur jafnframt ötulasti mál-
svari og kynnir íslfenzkrar
metnningar meðal enskumælandi
þjóða vestan hafs. Hygg óg, að
ekki sé ofmælit, að sómi Isiands
og velferð hafi verið honum dag
tegit metnaðanmál og ævi-
ájstriða."
Þegar ég las þetta, rifjaðist á
nýjan leik upp fyrir mér það
sem okkur Richard Beck, rúm-
lega tvitugum, fór á míLli fyrir
um það bil sextiu og fjórum ár-
um á labbi okkar frarn og aftur
um eina af götum Reykjavitour.
Báðir höfðum við verið sjómenn
sinn á hvoru lands'hami og báð
Lr vorum við févana og vitandi
það, að við áttum ekki von
stuðnirags eða styrkja og datt
ekki í hug að óska slítos, hvað
þá krefjasit, en báðir vissum við
okkuir njóta fulls frelsis til að
móta framtið okkar í anda heiil
ræðisins: sjálfur leið þú sjáltfan
þiig. Um miig var al'lit annað en
það á huldu, að ég vildi leita
mér fuLLnægingar í þvi, sem ég
hafði þegar i bemsku hneigzt
að — og um leið reynast já-
kvæður og siistarfandi soraur
hinraar islenzku þjóðar, — sama
vakti fyrir Riehard, en sá var
munurinn, að hann var þegar
tekinn „að stinga út i korti“
stefrau lifs'fleytu siranar, svo að
ég noti sjómannamál. Og nú,
þegar við erum báðir, sam-
kvæmit settum lögum og regl-
um, dæmdir úir leik sem óstarf-
hæfir ölduragar, og ég leit yfir
hið furðulega mikla og fjöl-
þætta lífsstarf sjómannsins
austfirzka, varð mér ennþá ljós-
ara en áður, hve frábærlega vel
Framhald á bls. 20
Ný kveiifataverzhin er tekin til starfa og hyggst hafa á boð-
stólum kvenfatnað fyrir konur á ölhini aldri, að því er nnn-
ar eigandinn, Theodóra Stephensen tjáði blaðinu, en aðaHejjn
er þar fatnaður frá Englandi. Hinn eigandinn ear Guðný
-‘mundiulóttir og er verzlnnin til húsa á Hverfis<götu 39, þar
sem áður var i áratugi Bridde-bakarí, sem flestir kannast við.
Verzlunin heitir Dídó, og hér á myndinni sést Tlieodóra
(Dídó) afgreiða viðskiptavin í nýju búðinni.
Elías Davíðsson:
Stöðvið frumvarpið
AFGREIÐSLA frumvarps til
laga um grunraskóla steradur
fyrir dyrum.. Stefrat er að því
að gruninsikólakerfið framkvæmi
etos og kostur er ákvæði og
tillögur þessa frumvarps. Næsta
kynslóð verður því væntanlega
alin upp uindir merki frumvarps-
iras, ef það nær fram að ganga.
Þegar lesið er yfir þetta nýja
frumvarp va’knar fyrst hrifriing
á framsetrairagu, sikipulagi og
ýtarleika þess. Búiið er að leggja
mi'kla vtoinu í þetta frumvarp
og margir eru þeir, sem treysta
sér ekki að taka afstöðu til
fruimvarpsiins vegraa uimtfangs
þess og nákvæmni.
Gagncrýni hefur kornið fram
úr mörgum áttum á ýmsa fram-
kvæmdarþætti firumvarpstos, en
fáir hafa gefið gaum að kjarna
þass, þ.e. markmiðinu.
Það sem einikennir yfirlýst
markmið er uppgjöí eða hræðsla
við hlutfverk skólaras sem mót-
aradi þjóðtfélagsafls.
Þeir siem bera hag þjóðartonar
fyrir brjóstfi hafa lömgu bent á
þau einikenmi, sem virðast ríkja
hér og miagraast, mefnilega ein-
stakliiragsihyggju, eigmhagsmunia
togstreitu, óhóflega efnishyggju
og skort á samstarfsanda og fé-
Lagshyggju. Suirnir fullyrða, að
þessir eigiraleikar séu óhaggan-
legir í íalenzku þjóðfélagi og
séu m,a.s. hluti af sjálfu eðli
mararasins. Þessum fullyrðingum
vísa ég tid föðurhúsanna. Við
vitum, að ýmsir slikir eiginleik-
ar eru háðir þjóðfélagsskipara,
uppeldi og siðverajum. Með
breyttum forsendum og uppeldi
breytist etoraig viðhorf eirastekl-
inga tiil þessara mála og síðar
meir hegðuinin sjálf.
í fraim'kaminu frumvarpi er
ekki með neinu móti reyrat að
ráðast gegm þessum andfélags-
legu eiginleikum. Þvert á móti:
Fruimvarpið leggur etodiregna
blessun sína yfir úreltar aðferðir,
sem eru beinlínis mótaðar af
hugmyndafræði „frjálsrar" sam-
keppni og örvunartækni (motiva-
tion teondcs), eða hvað eru eink-
uranir og próf aniraað en smœkkuð
mynd af samkeppnisþjóðfélag-
inu, þar sem kuranátta og afköst
eru verðlaunuð með peniragum
og valdi? Það eru þessar aðferð-
ir siem eiga að móta hugarfar
og afstöðu barania okkar, verði
frumvarpið saimiþykkt. Fasitmótað
námsimat etos og frumvarpið
gerir ráð fyrir viðheldur þeirri
upphafratogu sem núverandi
fræðslukerfi veitir greindum og
aðlögumanhæfum börnum um-
fram hin. Greirad og dugnaður
í meðtöku námsefnis eru mæld
og borin samaira, era mannlegir
og áþreifanilegir eigimleikar, svo
sem S'amviimnuandi, heiðarleiki
og heilbrigð sfeynsemd eru ekki
mældir og skipta litfiu máli
þegar markmið skólans er fyrst
og freimst fræðsla.
Stigskipting skipulag sfcóla-
kerfis, frá yfirstjóm raiður í
yngstu nemendur, er mjög form-
fiast í þessu frumvarpi (sbr. hinin
ýtarlega kafla um stjóran graunn-
skóla) og er enn ein aðferðin
til að undirstrika í hugarheimi
barnanna hina óhagiganlegu skip
an þjóðfélagsins, þar sem fólk er
flotokað eftir ákvörðunarvaldi
þess yfir öðru fóiki.
Ekki nóg með það.
Skólayfirvöld og keranslan eru
þar að auki slitin úr samhengi
við athafnalífið, við heimilislífið,
og hvert námsefrai frá öðru. Á
þann hátt verður öll kenmslan
klofLn í ldtlar eindngar, sem
virðastf þægilegar í meðförum
frá stjórnuraarlegu sjónanmiði,
en þetta sniðgeragur aLgerlega
hugsanagamg uragra barna.
Börr> hugsa, til allrar hamta'gju,
á óhólfaðan hátt, þau reyraa að
skynja samhengi hlutarana. Böm
bera í sér þaran forða hugmynda-
flugs og drauma, sem virðist
vera etaa von rraanrakynsins um
betri framtíð. Böm geta litið
ferstoum augum á þjóðfélags-
fyrirbæri, sem við höfum aðlag-
azt og hmeykslumstf ekki leng-
ur á.
Al'Lan feraskleika, huigmynda-
flug og skapandi hugsun emm
við að bæla niður í nafni
hagkvæmra og áramgursríkra
keinnsluað'feirða, er hafa ekki hið
mimnsta uppeldisgildi. Eigum
við að láta óáþredfaralegt upp-
eldisimtndhiald fjöimiðla og íhalds-
saimar verajur móta hugarfar
barraanna?
Nokkur merki þessarar undan-
látssemi og sljóLeika félagslegra
afla gagnvart yfirgnæfandi ein-
staklingshyggju, sem reynt er
að viðhalda á lúmskan hátt, birt-
ast í auknum afbrotum, hrakamdi
aLmeninu siðgæði og minrakandi
andlegri starfsemi.
Etoki nóg rraeð það.
í frumvarpirau segir að vísu,
að stefint sé að samistarfi nem-
enda. Hvergi er þó mitonzt á
framkvæmd þessa atriðis, þannig
að grunur um orSagjálfur virðist
réttíætanlegur.
— Hvergi er miranzt á þá
möguleika að virkja nemendur
við rekstur og daglega umöran-
un skólahúsnæðis.
- Hveragi er miranzt á að skól-
*nn eigi að veraa eins konar Einnað
heimili barraarana í fylLatu merk-
ingu þeirara orða.
— Hvergi er minnztf á að skól-
inn eigi að vera opið hús fyrir
börniin, á öllum timium, þangað
sem þau getfi sótt fræðslu,
menntuira, félagsskap og skjól.
— Hvergi er mimmzt á að skól-
imin eigi að vera til amdlegrar
hvatningar og menmingarleg mið-
Framhald á bls. 20