Morgunblaðið - 14.07.1973, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 14. JÚLÍ 1973
„í stjórnarsáttmála segir alls ekki að
varnarlið skuli skilyrðislaust hverfa
brott fyrir lok kjörtímabils“
*
segir Olafur Jóhannesson, forsætisráðherra í
viðtali við Morgunblaðið
1 DAG eru tvö ár liðiin frá þvi
að núverandi ríkisstjóm var
mynduð. Af því tilefni hefiur
Morgiuinblaðið ábt samtal við
Ólaf Jóhanmesson, forsætisráð-
herra, um stjórnarsamistarfið
og viðhorfim í þeim máltum, sem
nú eru belzt á döfimmi.
— Forsætisráðherra, hefrnr
saanstarf stjórnarflokkanna og
ráðherranna gerngið betur eða
ver þessi 2 ár em þér áttuð vom
á í upphafi?
— Það má segja, að það haifi
orðið betra, þótt ég hafi ekki
verið svartsýmn í upphafi, seg-
ir Ólafur Jóhamnesson, forsætis
ráðherra. Flokkarmir hafa mis-
munandi sbefmur og sjónarmið,
en ailir ráðherramir hafa að
miínum dómi sýnt mikinn sann-
starfsvilj a, en í suirnum etfmum
hefur málamiðium orðið að
koma til.
— Að hvaða l'eyti hefur
stjórnarsamstarfið orðið betra
em þér áttuð von á?
— Mimni árekstrar. Ráðherr-
amir hafa verið samvimmuþýð-
ari og fastur vilji hjá öllumi til
að standa að því að koma
stjórmarsáttmálanum í fram-
kvæmd. En auðvitað erum við
ekki alltaf sammála.
— Nú hefur einu sinni verið
Skýrt frá því opimberlega í sam
bandi við ákvörðum um flug-
brautarlemigiingu, að ágreininigs-
mál inmam ríkisstjórnarimmar
hafi verið leyst með aitkvæða-
greiðslu, sem mum nánast eims
dæmi í samsteypuistjórmuom í
vestrænum lýðræðisríkjum. Er
það rétt, að sú regia sé orð-
im ailmemn inman rí'kisstjómar-
imnar, að leysa ágreimimgsefmi
með þessum hætti?
— Það er f jajrstæða, að þetta
sé aimemm regla. Sjálfsaigit hetf-
ur það komið fyrir, en þá meira
formsins vegma em að um al-
varlegam ágreinimg hafi verið
að ræða. En það er alger undan
teknimg, að nokkuir meiriháttar
mál hafi verið afgreidd inmam
rikisstjómarimmar með at-
kvæðagreiðsilium.
— Nú er það almemmt mat
manna m.a. í Framsóknar-
flokknum og ekki sízt úti á
ilandsbygigðinmi, að Alþýðu-
bandalagið hafi algerlega ráðið
ferðixmi í þessari ríkisstjóm, og
að Framsóknarflokkurinn hafi
hvað eftir annað orðið að lúta
í lægra haldi fyrir ráðherrum
þess innan ríkisstjórnarinnar.
Mikil óánægja er með þetta í
yðar flokki. Hvað viljið þér
segja um þessa gagnrýni?
— Ég held^ að hún sé á alger
um misskilningi byggð. Ég hef
farið ut um lándsbyggðina og
ekki orðið var við slíka ó-
ánægju. Það er þvert á móti
meiri ánægja með rikisstjóm-
ima þar en i Reykjavík, að því
er ég hygg, og sú uppbygiging,
sem þar á sér stað, er eimmitt í
samræmi við stefmiu Framsókn-
arflokksins.
— Svo að ég nefni eitt ákveð
ið dæmi um það, að Alþýðu-
bandaalgiið ráði algjöriega ferð
imni, þá var það greinileigt
haustið 1971, að Einar Ágústs-
son, utamrikisráðherra, tók al-
giera forystu í landhelgismál-
imiu, júns og vera bar, þar sem
um 's!*nsk pti við ömnur ríki er
að ræða. En ég hyg'g, að það
sé almanma mál, að síðustu 12
mániuði a.m.k. hafi Lúðvík Jós
epsson, sjávarútvegsráðherra,
giersamlega tekið foiysbuma úr
höndurn Einars Ágústssonar,
og að utanríkisráðherra hafi
að öllu leyti fallið í skuigganm.
— Ég vil ekki taka nieitt blóm
úr hnappagati Lúðvífcs, segir
forsætisráðherra, en ég héld,
að þetta sé á mtsskilninigi
byggt. Utanríkisráðherra hefur
að sjálflsögðu forystu út á við í
þeiim samininigatilraumum, sem
fram hafa íarið, en það þótti
vænlegra, að í þeim sammimiga-
viðræðum tækju þátt fu'llltrúar
frá himum stjórnarflokkumum.
Landhelgisgæzlan er algerlega
urndir minmi stjóm. Hitt er svo
ákaffliega eðliliegt, að imn á við
kynni sjávarútvegsráðherra
sér viðhorf útgerðarmanna og
sjómatma og kynni þeim líka
þær hugmymdir, sem verið hafa
uppi um hu'gsamlega samninga.
Landheligismálið er samsett.
Formleig ákvörðun um útfærslu,
heyrir unddr sjávarútvegsráð-
herra. Þetta er mál, sem kem-
ur þanmig undir fleiri ráðu-
neyti og sem betur fer haifa all
iir stjómmál'aflokkar í mieginat
riðum verið sammála um mál-
ið, og ég heití að það sé óheppi
legt, að einn eða neinn sé að
eigna sér eitthvað sérstakt í
því sambamdi.
— Hvað teljið þér bezt hafa
til tekizt á þessum tveimur ár-
um, og hvað hefur valdið yður
mestum vonbrigðum?
— Ég tei, að þessi stjóm hafi
beitt sér fyrir nýrri stefnu í
nokkrum stórkostlaga þýðing-
armikium málaflokkum, fyrst
og fremst í landheligismálimu,
þótt svo igiftusamlega hatfi tek-
izt til, að Alþingi bafi orðdð sam
mál'a um stefmiuna í þvi með á
lyktun sinni frá 15. febrúar ’72.
1 öðru lagi tel ég, að stjómdn
hafi beitt sér fyrir mýrri at-
viinniuuppbyggimigarstefmu. Þar
er það sem tekið er etftir, tog-
arakaupin, og uppbyggimig
frystihúsanma. 1 þriöja lagi tel
ég, að aiukim áherzla hafi yerið
lögð á byggðastefmu. Loks eru
miki'lvægar umbætur i trygg-
inga- og félaigsmálum.
Það sem erfiðast hefur verið
er veiðbólgan og dýrfSðin.
Markið þar var að vísu ekki
sett mjög hátt, miðað við að
halda verðbóliguþróun í svipuð
um skefjmim og í helztu ná-
granma- og viðskiptalöndum.
Þessi mál hafa verið mjög erfið
viðfangs, bæði mikil spemna
hér innanilands, sem hefur átt
sinn þátt í eftirspúrn, stórkost-
feg verðhækkum á mörgium imm
flutninigsvörum og ákaflega
mikil hreyfing á genigi við-
skiptaþjóða okkair, sem hefur
verið okkur í sjálfu sér óhag-
stætt vagma þess, að dollarimm
hefur lækkað, en við séljum
mest af okkar afurðum fyrir
doilara em gemgið á innflutninigi
hefur hækkað. Þetta hefiur
bjargazt vegna gífurlegra verð
hækkana á heíztu útfliutnámigs-
vörum okkar og eru þær reynd
ar enm að hækka, þótt verð-
stöðvun i Bamdaríkjuinum hafi
sietit stopp þar. Yfir þessum
verðhækkunum á útflutnimigs-
vörumum erum við ákaflega
glaðir, en við megum ekki
halda, að fiskur sé það eina,
sem hækkar í heimimum. Mér
virðast vera óskapleigar verð
hækkanir als staðar. Ég er
ekki ánægður með, að ekki
skuli hafa tekizt betur í þesa
um málum. Af stjómvaida
hálfu hefur þó verið reynt að
stamda giegn beiðmium um verð
hækkandr, sem sótt er fast eft
ir af immflytjiemdu.m, jafmved op
inberum aðiluim, nú og blöðun-
um t.d. og sjálfsaigt oft með
frambærilegum rökum.
— Þér nefnduð togarakaiup,
sem dæmi um nýja stefmu rík-
isstjórnar yðair í atvimmuiupp-
bygigingiu. Ekki viijið þér þó
halda því fram, að þar sé ein-
gömgu um verk vinstri stjórnar
inmar að ræða, þar sem samm-
ingar voru gerðir um kaup
fyrstu átta stóru togaranna í
tíð fyrrverandi rikisistjórnar?
— Nei, nei, ég vil ekki halda
því fram. Það var búið að semja
um þessi stóru sk p þá. Við

Ólafur Jóhannesson,
forsaetisráðherra.
settum markið ekki hærra en
15—20 togara, en ég hygg, að
þeir séu kominir yfir 40.
Viðhorfin
í landhelgis-
málinu
—- Ef við snúum okkur að
landhelgfl'smálimiu, forsætisráð-
herra, þá er auðvitað ljóst,
hvert lokamírkmið þjóðarimmar
er í þeim efnum. En hvað umn
viðhorfim nú í dag? Er það
stefna ríkisstjórnarimnar, að
semja beri við Brefa eða ekki?
Ég spyr vegna þess að Lúðvik
Jósepssom taldi á fumdi á Isa-
firðl, að timi væri til kominm
að setja ákveðin timamörk um
frekari viðræður. Eftir það
yrði þeim ekki haldið áfram af
okkar hálifu.
— Það heíur alltaf verið min
stefm.a, aið við ættum að reyna
að komast að bráðabirgðasam-
komiulagi við Breta og Vestur-
Þjóðverja. En samningaviðræð
ur við Breta geta ekki átt sér
stað meðan flotinn er hér. Ég
hef sagt, að etf þeir færu út
fyrir, mætti byrja þar sem frá
var horfið og okkar tilboð
stæðu. Þetta var auðvitað sagt
skömmu eftir að þeir komu inm
með herskipin. Ég vil auðvitað
ekki segja, að þessi atstaða sé
adigerlega ótímabumd'.n. Að þvi
getur komið, að ég og aðrir, tök
um þessi sjónarmið til endur-
skoðuinar. Hvenær sá tími er
komirrn get ég ekki sagt. Flota
inmrásin var kærð til Atlants-
hafsbandalagsins, sem hefur
haft málið í athugun. Mér
finnst það hafa gienigið seimt,
en hvemær atf okkar hálfu á að
sagja að þetta geti ekki gemgið
iemgur, er ég ekki tiltoúinn til
að segja uim. Ég veit að þetta
hefuir haft mikil áhritf á aimetnm
inig'sálitið hér, þaminiig að fólki
finmst At'l'amtsh atfisba nd a lagið
hafa verið heldur svitfasednt.
— f ti'lefni þessara síðuistu
orða, forsætisráðherra', eruð
þér þeirrar skoðumar, að stjóm
má'.’alieiðtogar og foirystuimenm
þjóða eigi að hlaupa eftir al-
menningsálitinu eða hafa for-
ystu um mótum þess?
— Rlkisstjórn á aiuðvitað að
le.'ða almemmimgsáli'tið eimis otg
stjómmálamienin yfirleitt. Em i
reynd mun það hafa verið svo,
í lýðræðiislömdum, að ríkisstjóm
ir verði að taka tiilit tii almiemn
imgisálits. Ríkisstjórnir sitja
©kki liemigi án vilja kjósenda.
— Nú er augljóst, að ágrein-
imgur er milli yðar og Lúðvíks
Jósepssonar, sj ávarútvegsráð-
herra um það, hvort tilboðim til
Breta frá því í byrjum maí eigi
að standa. Þér hafið sagrt, að
þau skuild stamda. Sjávarútvegis-
ráðherra sagði skömmiu eftir
flotainniráis'ma, að þau væru úr
gi'ldi fallin. Hefur þessi ágrein-
imgur ykkar á milli verið leyst
ur?
— Sagði hanm það? Það heíur
ekki reymt á það enn. Mér dett
u.r ekki í hug, að þessi tiltooð
geti staðið ótímabuindið, ef þeir
hreyfa si.g ekki neitt.
— Það reynir þá á það hvor
ykkar Lúðvíks verður ofan á,
ef og þegar samnimgaviðræðuir
hefjast á ný?
— Já, það reymir á það, ef
þeir fara út fyrir.
— Nú eru uppi tvær skoðanir
í lamdiniu um landheJigismálið.
Sumir segja, að alls e'kki eigi að
taia við Breta eða semja við þá.
Aðrir, að heppilegra sé að ná
samkomulagi. Þér hafið lýst
skoðun yðar, að semja beri við
Breta. Á hvaða rökum byggist
sú afstaða?
— Ég tei, að það sé okkur far
sællia á marga lund. Þessari bar
áttu fylgja svo mörg vand-
kvæði. Við sögðum það strax í
upphafi og um það voru adlir
sammála, að sanmgjarnt væri
að veita þessum aðilum umþótt
umartíma. Fyrst og fremnst af
því, að miðað við þær upplýs-
imgar sem við höfum fengið er
ástæða til að ætla, að okkar
sjóniarmið muni eiga mikliu
fylgi að fagmia á væntamiegri
hafréttarráðstefnu, svo að vænt
amiiega er aðeiins um tímabumd-
ið ástand að ræða. Við höfum
alltaf viljað samnirnga ti'l
tveggja ára. Ég tel betra að
reyna að halda frið við þessar
þjóðir en að standa í stríði við
þær, ef kostur er að ná þeim
saimnimgum, sem við teijum okk
ur geta verið sæmda af, en í því
feffist mjög veruteg minnfcun á
aflamagmi, að samið sé um tölu
og stærð togara og fundim ör-
ugg leið til þess, að ísleindimigar
geti haft fullkomið eftirlit með
því að sammimgar okkar verði
haldnir.
— Nú eru ýmsir útgerðar-
memn og sjómenn þeirrar skoð
unar, að núveramdi ástand á
miðumum sé það versta hugsan
lega. í fyrsta iagi vegna þess,
að meðan Bretar veiða undir
herskipavemd á ákveðmum
svæðum þurrki þeir þessi
svæði svo gersamlaga upp, að
þar sé ekkert kvikt að finma
eftir að þeir hafi verið þar. 1
öðru lagi miðað við þau tilboð,
sem þeir hafi gert imegi gera
ráð fyrir, að við töpum 40—50
þúsund tonnum af fiski á árs~
'grumdveili meðam engir samm-
ingair eru gerðir og i þriðja lagi
vegna þetss, að svo virðist sem
þeir nái því aflamiagmi sem
þeir telja sig eiiga rétt á sam-
kvæmt úrskurði affiþjóðadóm-
stólsims, jaifnvel áður en þessu
veiðitímahili lýkur.
— Ég hef enga trú á því, að
þeir nái þessum afla. Ég tel það
alvag fjarstæðu að þeir nái hom
uim. Ef svo væri, hefðu skip-
stjórarmir ekki farið út fyrir ag
heimtað herskipavermd.
— Jón Olgeirsson, ræðis-
maður okkar í Grimsby, lýsti
þvi mjög nýlega yfir í viðtalii
við Morgunblaðið, að aUt benti
til þess, að þeir mundu ná
þessu aflahámarki áður em
veiðitímiabiiimiu lyki. Viljið þér
halda því fram, að Jón Olgeirs
son fari hér rangt með?
— Ég talaði við Jón Olgeirs-
son í maí og þá hafðd hamm ekki
tsrú á þessu. Ég trúi ekki á
þetta. Á himu er sjálfsaigt
hætta, að þeir séu í hnapp á
ákveðmum svæðum meðan þar
er fisk að fá, og þessar fregmir
um smáfiskadráp þeirra eru
náttúrlega ógeðslegar. En mað
ur verður að vona, að fiskurimn
komi afitur á þessu svæði. —
Þetta er það sem gerist í veiði-
skap.
— En úr því, að þér trúið
ekki upplýsingum Jóns Olgeirs-
somar um aiffliamagn Breta á fs-
landsmiðum og þá væntamlegia
ekki heldur upplýsimgum
brezka landbúnaðar- og sjávar
útvegsraðumeyti'sims,. hvemig
steindur þá á þvi, að ríkisstjóm
in hefur gert tillögu ti'l Breta
um 117 þús. tonrna hámarksaflla,
án þess að gera nokkrar tillög-
ur um það, hvermig eftirliti yrði
háttað með því?
— Það er eimmitt eitt erfið-
asta atriðið I þessum samning-
um. Við höfium gert kröfiu til
þess að varðskipin geti fylgzt
með tagurumuim.
— En ekki geta varðskipim
fyilgzt með aflamagmi togar-
amrna og ríkisstjómim hefur má
kvæmlega engar tiilögur gert
um það, hvernig eftirliti með
þessu hámairksafflamagni yrðl
háttað.
— Það er of mikið sagt. Ýms
ar hugmymd r hafa verið uppi.
Við gætum haft rnenin í brezk-
um höfmum til þess að fylgjast
með þessu. Við vorum ekki með
hámiarksafla í okkar ti'Högum
í upphafi, eimmitt út frá þessu
sjómarmiði.
— En hvers vegna hefur rík-
isstjórnim þá gengið inin á tffl-
lögur Breta um hámarksafla?
— Ti'l þess að koma tii móts
við þeirra sjómarmið og greiða
fyrir sammingum.
— Er ríkisstjórnin reiðubúim
til þess að hækka sig eitthvað
frá tilboðinu um 117 þús tonm?
— Ég vil ekki segja það nú,
hvort við erum réiöubúnir til
að fara upp fyrir 117 þúsumd
tomn.
— Hvers vegna hefiur ríkis-
stjórn'm ekki kært framferðl
Breta til Öryggisráðsins?
— MáliÖ hefur verið hjá At-
lamtshafsbamdalaginu. Það er
rétt að sjá, hvort það mær
nokkrum áramgri. Ef ekki, tök
um við hitt fyrir, þ.e. kæru tii
öryggisráðsins eða Allsherjar
þingsims. Emgum ieiöum hefur
verið lokað.
— Sendiherra okkar hjá Sam
eimuðu þjóðunum hefur áitt við
ræður við fulltrúa þeirra rikja,
sem sæti eiga í Öryg'gisráðimi
um þetta mád. Hvað hatfa þesis-
ar viðræður leitt í ljós? Er þess
að vænta að málstaður Islands
hljóti þar stuðninig?
— Ekki er hægt að fullyrða
'um, hvemig atkvæðagreiðsla