Morgunblaðið - 09.08.1973, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ — FIMMTUDAGUR 9. ÁGÚST 1973
23
70 ára minning:
Dr. Victor Urbancic
í DAG, þanin 9. ágúst, eru l'ðin
70 ár frá fæðinigu hins þjóðkunna
listaimanns, dr. Victors Urbaincic,
siem meira en tvo áratugi miðlaði
íslenaku þjóðinni svo af sínum
fjölþætt’U hæf ieikum, að íslecizkt
tón’Listarlíf tók á því tímabili
meiri framflörum en á nokkru
öðru tímabiM í sögu þjóðariinnar.
Þogar dr. Uirbaincic dó, langt fyr-
ir aldur fram, aðe'ns 54 ára að
aidri, var það óbætainlegt áfall
öILuim Li'steLskanidi möninum, en
hann hefur ekki gLeymzt og miun
aldrei gLeymast, því verk hans
öil ag Listtúlikun, og m'enningar-
airfiur sá er hann eftirlét okkur,
lifir í fyrirmynd þeirra er hann
Skapaði, bæði siem sannur maður
og listtúlkandi, og eirmig í hug-
sjón þeirra, sem minniingarsjóð-
uir.'nn um hann var stofnaður til,
og þvi hlutverki sem sá sjóður
gegnir, og ég kem síðar að í þess-
ari grein.
Vegna þeirra er eigi þekktu
dr. Urbancic af persánulögom
kynnum, skal nú í stórum drátt-
um rakiinin æviferili hans.
Dr. Vietor Urbancic fæddist í
Ván 9. ágúst 1903. Foreldrar hanis
voru prófessor Ernst Urbancic,
sem var þekktur heilaskurðlækn-
ir þar i borg og frú Hi'lde Ur-
bancic, en afi hans var prófessor
Victor Urbancic sérlega vel met-
inn lækniir og þekktur á því sviði
langt út fyrir heimaland sitt.
Fróf. Victor Urbancic var auk
þess að vera víðfrægur læknir,
tónskáld gott og var rík tónlist-
argáfa í æbbum beggja foreldr-
anina.
Hinn unigi Victor Urbancic
erfði þessa tónliistargáfiu i ríkum
mæli og fór snemma að fást við
tónsmíðar og tónvísindi. Hamn
hlaut menntuin sína hjá frsegustu
mönnum þeirra tíma í Vinarborg,
svo sem Joseph Marx, dr. Paul
Weiinigartan og Clemens Krauss
svo nokkrir séiu nefnd r. Árangur
márns Urbancic kom líka fljótt i
ljós, því 15 ára gamall fór hamn
að stjóma tónsmlöuim og 22 ára
tók hann doktorspróf í tónvísimd
uim við háskólann í Vin og fjall-
aði ritgerð hans um verk tón-
sikáld'siinis Joh. Brahms, en einnig
tók Urbancic kennarapróf í
píanó-, orgel-, tónfræði og hljóm
sveitarstjórn við tónlistarháskól-
anin í Vín.
Hingað til íslands kom dr.
Urbancic ári'ð 1938 og hafði hann
þá gegmt fjölþættum trúnaðar-
störfum á sviði li'starimin'ar úti í
hinum stóra heimi, m.a. verið að-
stoðar hljómsveiitarstjóri í leik-
húsi próf. Marx Reimhardt í Vín,
hljómsve'tarstjóri í óperum oig
óperettum við rikisój>eruna i
Mainz í Þýzkalandi en jafnfraimf
óperettusönigstjóri v:ð KuirtLeik-
húsið Bad Kreuznach í Bad Neu-
he;m og Worms í Þýzkalamdi,
stjórnandi kamuinigleig'u óperumn-
ar í Belgrad í Júgóslaiviu sem
gestur og stjómandi og kemnari
við ÓperuiskóLarun í Graz og lekt-
or í tónlistarsögu við háskólann
þai' i borg. Af þessari upptaln-
iintgu má glöggt sjá að hér var
m'.'kil li'stamaður kom'nn til okk-
ar kaida lands, ásamt konu simni,
frú dr. Melitta Urbaincic, skáldi
og myndhöigigvara og doktors i
heimispeki frá Karl Jaspers i
He'delberg, og bömuim þeirra
hjóna, sem öll eru listraenum
hæfiLeiikum gædd. Dr. Urbancic
kom himgað tiL þess að helga ævi-
ár sin uppbyggingu háþróaðs tón
Li'Sitarlífs. Vandamáliin voru mörg,
og þjóðin fátæk og fámenn, en
eldmóður hins unga aðflutta tón-
listarmarms, sem tók sér íslenzk-
an rikisborgararétt, og bafði auk
þekkinigaritninar trúmerrrusku og
mamnikosti að Leiðarljósi, hreif
hiugi þjóðar nnar svo, að honum
var þegar trúað fyrir yfirgrips-
miklum listræmum verkefinum,
enda lét árangurinn ekki á sér
sbanda.
unidir stjórn hans varð Tón-
'listarfélags'kórinin talinn einn
bezti blandaði kór á Norðurlanda
söinigmótinu í Kaupm'annahöfn
1948, en þá hafði hann stjómað
kórnum frá stofniun, 1943. Kenn-
ari varð hamn strax 1938 vi-ð Tón-
lfebarskólann í Reykjaivík og org-
anleikari í Kr sts kirkju i Landa-
koti frá 1939 til dauðadaigs. Eítir
hains fyrirsögn var byggt nýtt
origel fyrir kirkjuna, hljóm'mikið
og faigurt. Þar vann hann oft að
k'rkjulleigum tónsmdðuim sínuim,
miessum, og lék við allar tegumd-
ir messuforma þar og þjálfaði
kór kirkjunnar. Þá var hanm og
st jórnandi Sinfóniuihl j ómsveitar
Reykjavíkur og siðar oft stjórn-
andi Siefómuhljómsveitar Is-
Lands. Tónskáld var hann gobt og
eft rsóttur píanóleikari og hef-
ur haldið sólóhljómleika á píanó
og orgel víðs vegar erlendis og
hér á landi. Formaður sönigmála-
ráðs Landssambands blandaðra
kóra var hann um lamigt sikeið og
útsetti fjölmörg pía,nó- og hljóm-
sveitarverk. Hann vair ráðinn
hlj ómsveitarstj óri ÞjóðLeikhúss-
ins L. febr. 1953 og sömgstjóri og
stofmandi Þjóðleikhúsikórsins, og
þessum störfum gegndi hanm til
dauðadaigs. Á árunum 1938 fci'l
1953 stjórnað'i hann oft ótrúlög-
um fjölda kórverkefna á vegucm
Tónlistarféla'gsiins og Tónlistarfé-
lag'skórsins. Loks stjórnaði hann
frá því hann var ráðinn hljóm-
sveitarstjóri Þjóðleikhússins svo
t 'l öllum sýnimguim á óperum og
óperettum þeim, sem ÞjóðLeiikhús
ið sýndi á árunum 1953 til 1958,
enda unnið að uppbygigingu
óperu hér áður, svo hainn mátti
mú með rét'bu kállast raunveru-
Legur stofnandi óperufLu'tn'inigs á
Island'. Hann unni sinu öðru
föðurlandi Islandi, og kom það
m.a. firam í því, að hann setti ís-
Lenzka sálmatexta inn I píslar-
söguna í Jóhanmesarpassíunni
eftir Bach í s'tað hinna erlendiu.
Þá var og dálæti han-s á íslenzk-
ttm þjóðlögum svo miik ð að hann
tók að safna þeim þegar árið
1942 og raddsetja og hélt því
starfi ávallit áfram slðan.
Það var unun að vinna með
honum og undir hans stjórn.
Hann var stjórnsamur, en mild-
ur og sannigjarn og ætíð boðinn
og búinn að leysa hvers manns
vanda, það getur und rritaður- vel
borið vitni um eftir mikið og ná-
ið saimstarf að söngmálum.
Áróður rak hann aldrei fiyrir
sjálfum sér, enda þurfti þess
ekki, því list hans og mannikostir
S'kipuðu honum strax á frómsta
bekk meðal beztu lisba- og manm-
kostamanna þjóðarinnar. Hann
var elskaður og virtuir af sam-
starfsmönnium sínum og á það
ekki hvað sizt við um Þjáðleiik-
húskórinn og starfsfóllk leikhúss-
ims, sem sá hvemig hann með
gáfuim og snarræði gat breytt
næstum óleysanlegum verkum i
góð leikhúsverk, en það var hon-
um uniun að sökkva sér niður í
L'®t sína og ábuigamál og leggja
nótt með dagi. 1 verkefnum leik-
hússins gerði hann alLt í semn oft
á tíðum, æfði og stjórmaði hljóm-
sveitinni, æfði alla einisönigvara,
kór og ballett leikhússins, auk
þess sem hann útsetti lögiin ef
þurfa þóttd. Það var engu Likara
en hann inni í kapp við tímainn,
enda fiór það svo að þeigar hann
lézt 4. apríl 1958, hafði hann af-
kastað umdraverðum verkefnum
á sinni sbuttu ævi. Hann andaöist
úr heilasjúkdómi, sem ekki var
kostur að lækna hér á lamdi þá.
Þjóðleikhúsikórinn stofnaði þá
þegar í samvinmu við nokfcra vini
hans minniingarsjóð um hann er
hlaut nafnið „Miinninigarsjóðuir
dr. Victors Urbancic". Stofmun
þessa sjóðs var örlítill þakklætis-
vottur f'yrir mikid og ómetanleg
störf hans. Ti'lgamgur sjóðsins
var þá þeigar skýrt a'fmarkaður.
Hann áttii að styrkja lækni til
sémáms í heila- og tauigasikurð-
lækninigum (Neuro Kirurgi) og
veita átti styrk úr sjóðmuim á af-
mælisdegi hins látna, en það var
einmitt ósk hans sjálfs meðan
hann hafði ráð og rænu í veik-
iindum sínum að læknaskortur í
þessari grein þyrfiti ekki að leiða
menn á bezta aldri í gröfina er
fram liðu stundir. Og honum varð
að ósk sininii. Nú eru starfandi
læknair hér í borg í heila- og
tauigaskurðlækniiingium, sem mik-
ið orð fer af, og minningarsjóð-
urinn hefiur átt þess kost að
styrkja þessa menin til sliks náms
eftir mætti og aðra er leggja fyr-
ir sig það sémám. Stjórn minn-
inigarsjóðsins hefur nú í hyggju
að vikka nokkuð tiligamg sjóðs-
ins og ennframiur er ætlun'n að
veita nú í ár ríflegri sityrk úr
sjóðnum en áðuir vegna 70 ára
afimælis dr. Victors Urbancic
þann 9. ágúst. Rébt er að minna
alþjóð á miinn'nigarkort sj óðsins
sem auglýsit eru í blöðunum og
að framlög öll, hversu smá sem
Útsala
Karlmannaföt 3850,00 krónur, stórar stærðir.
Terylene-buxur 1575,00 krónur.
ANDRÉS ANDRÉS
Aðalstræti 16 Skólavörðustígur 22.
I C C HJÓLHÚSAKLÚBBUR ÍSLANDS
Næstkomandi laugardag, 11. ágúst, verður efnt til
sumarmóts í Galtalækjarskógi. Fjölmennið á þetta
fyrsta sumarmót.
Stjórnin.
þau eru til sjóðsins, eru þakk-
samlega þegin.
Á þessuim iminmiuigardegi um
hanin hvarflar hugur manms víða,
og rn'anni verður ósját'firátt á að
ihuga hversu nú væri umhonfis ef
hans nyti enn við á 70 ára afmæl-
degi sínum. En þótt hamn sé
löinigu farinn héðan úr heiimi
hlj óðláitt eins og harnn sjálfur
var í allri framgönigu í l'fanda
lífi, þá gleymum þvi eiigi að
þakka aligóðuim guði fyrir sólar-
geislann dr. Victor Urbancic,
sem kom til að tendra upp ís-
lenzkt tónilistarlíf á erfiðum
tímamótum í listasöigú h nnar ís-
lemzku þjóðar, og veita iinm nýj-
um mtínnilnigararsbraium'Uim jafin-
fram því sem hamm sjálfiuir sem
maður var fyrirmynd annarra i
aMri háttvdsi og framkomu.
Blessiuð sé minndng hains.
Þorsteinn Sveinsson.
F. í Vín 9. 8. 1903
D. í Reykjavík 4. 4. 1958.
ÍSLENZKU tónlistarlífi var það
mikil gæfa, er dr. Victor Urban-
cic settist að hér á landi árið
1938 og helgaði sig uppbygginigu
tónlistar þau tuttuigu ár er hann
átti óldfuð.
Hann var fjölmennt'aðasti og
fjöLnýttasti tónlistarmiaður, sem
hér hefur starfað. Með óvenju-
miikilli starfsorku og iðjuisemi
markaðd hann djúp spor í sögu
íslenzkrar tómlistar og átti sam-
skipti við miikinn fjölda manns
sem kennari ag S'tjómanidi.
Vegna leikni sinnar var oftast
11 hams leitað, er eitthvað óvænt
bar að, eð<a stutbur tími til undir-
búninigs og æfimga, hvort sem.
varðaði píanó- eða organleik, kór-*
eða hljómsveiitarstjónn, útisetn-
inigar eða samniinigu tónverkau
1 hans höndum var ööu bongiið.
Þó kom fyrir að ho’.rum var
skammtaðuir of naumuir timi bil
undirbúnimig'S kór- og hljómisveiit-
arverka ag þoldi hann önn fyrir,
en lærdóimis'ríkt var að fyligjast
með honiuim er hanrn vanin við eðli
liaiga aðstæður: örygigi hains,
smeikkur og færni vakti aðdáun.
Urbancic var kom nin af þekkt-
um ættum lista- og vis ndamanna
í Vínarbong, hóf unigur tónlistar-
nám uind'r hanidleiðslu færustu
kennara og laiuk doktorsprófi í
tónvísimdum aðeins 22ja ára. Að
námd lokmu starfaði hann sem
hljómsve'tarstjóri, óperustjóri,
píanóleikari, ong'anlei.kari og
kennari á ýmsum stöðum í Aust-
'urríki, Þýzkalandi og vdðar, áður
en hamin fiuittist h 'ngað til lands
með fjölskyldu sinni.
Ekkja hans, dr. Melitta Urbam-
cic er hámieinntuð kona, sem lagði
fyrir siig skáldskap, heimspeki og
myndhögig, aiuk tungumála-
kenm'slu, og börnin fjögur hafa að
mia ra eða m'nna leyti helgað sig
tónilist. — Á fallegu og aðlaðandi
heimili þeirra hafa margir, fyrr
og síðar notið yndisstunda.
Allir, sem kynmtust dr. Victor
Urbainc'c dáðu hann cig v.irtú sak
ir Ljúfiyndis, lltillætis og hjálp-
fýsi. Hann var sannur listamað-
ur.
Fjöliskyldu hans s'kuliu á*70. ár-
tíð hains fluttar alúðarkveðjun'
og honuim þökk fyrir samfylgd,
ef hann má við taka.
P. K. P.
AÐ
hotel
ALLA FÖSTUDAGA **■' .|r 'vet8a enn Uúl-
vinsælu isleníkn k05, ,5 slá Itt**-
n, hV,n,ll'si6»»5«' Mnd'l-
qar, sem ísienzk- aHa iöstudaga,
*in d9 SLSHA'ÍAÍ »=
ess að kynna ser*' úr ,slenzkum uHar-
ir jatnaðar, sem sURjnnavörum.