Morgunblaðið - 11.11.1973, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. NÓVEMBER 1973.
Zhores Medvedev:
honum, og að hann hafi komizt að
þeirri niðurstöðu, að framtfð hans
sjálfs sem rithöfundur væri í
hættu og hann fengi ekki að
gefa verk sín út, út, ef hann
neitaði að skrifa undir þetta
Plagg-
Þessi þróun hefur sýnt skkur,
að það reynist stjórnvöldum ekki
ýkja erfitt að neyða vísindamenn
og aðra menntamenn til að styðja
þá i kúgunarbaráttu sinni. I ágúst
1972, skömmu eftir að Pyotr Yak-
ir var handtekinn birti tímaritið
Possev forsíðumynd af Yakir og
grein, sem bar yfirskriftina:
„Baráttumaður og vinur.“ Og
þar var sett fram þessi spá:
„Þeim (Þ.e. sovézkum stj.völd-
um) mun ekki takast að fá hann
til að játa. Réttarhöld yfir honum
myndu vera pólitískt hneyksli.
Það er enginn vafi að, reynt
verður að breiða yfir þetta
á einhvern hátt og sleppa
honum, án þess mikið
beri á. En í september 1972 var
orðið augljóst, að Yakir var að
gefast upp og farinn að segja
þeim, sem rannsökuðu mál
hans, ekki aðeins allt sem hann
vissi, heldur einnig ýmislégt sem
átti sér enga stoð i veruleikanum.
Réttarhöldin yfir Yakir stóðu
frá 27. ágúst til 1. september nú í
ár. Og framburði þaðan var
hampað. Þar var ekki farið dult
með neitt, hvorki í útvarpi né
blöðum. Hinir ákærðu Yakir og
Krasin „játuðli" og gfu nákvæma
skýrslu um samskipti þeirra við
ólöglegar hreyfingar og samtök
og sögðust hafa þegið borgun
fyrir frá þessum samtökum, svo
og hefðu þeir látið vestrænum
aðilum i té rangar og villandi upp-
lýsingar. Yakir og Krasin til-
kynntu, að þeim hefði tekizt að
komast að öllum sannleikanum
með aðstoð KGB og þeir ákærðu
yfir 100 sovézka borgara um
fjandsamlega áróðursiðju. Þó að
hvorugur þeirra hefði nokkru
sinni hitt Sakharov eða Solzhenit-
syn beindu þeir sérstaklega
Hvað getið þið gert
okkur til hjálpar?
ZORES Alexandrovitsj
Medvedev og tvíburabróðir
hans, Roy, fæddust í Tibl-
isi árið 1925. Faðir þeirra
andaðist í nauðungar-
vinnubúðum Stalíns upp
úr 1930. „Við fædd-
umst inn í kerfið. Ég
komst fljótlega á snoðir
um hættur þess,“ segir
hann. Hann hóf ungur
gagnrýni á framkvæmd
kerfisins, Hann hefur
skrifað fjölda bóka og
greina, sem dreift hefur
verið með Ieynd innan
Sovétrfkjanna. Hann er
náinn vinur og félagi Alex
anders Solzhenitsyns,
Hann var sendur á geð-
veikrahæli um hríð 1970
eins og stjómin iðkar til að
losna við erfiða gagnrýn-
endur. Hann er líffræðing-
ur að mennt og var boðið
í ársferðalag til Bretlands.
Hann hugðist hverfa heim
á næsta ári, en hefur nú
verið sviptur sovézkum
rfkisborgararétti. Hann
býr nú með eiginkonu
sinni og 16 ára syni í
London. Nýjasta bók hans
er „Tíu árum eftir Ivan
Denisovitsj.“
Réttarhöldin yfir Pyotr Yakir
og Victor Kraskin, sem
eru fyrir nokkru um garð
gengin í Moskvu, þýða það
ríkjunum. En það sýnir okkur,
að héðan f frá verða öll mótmæli
mun hættulegri og færri verða til
að taka áhættuna, sem þeim
fylgir. Það kom greinilega i ljós
þann 29. ágúst, hversu hættan er
mikil, þegar 40 sovézkir háskóla-
menn, þar á meðal þrir
Nóbels-verðlaunahafar birtu yfir
lýsingú í Prövdu og Izvestiu, þar
sem þeir réðust á kjarnorkuvís-
indamanninn Andrei Sakarov,
sem hefur látið æ meira að sér
kveða. Var hann gagnrýndur fyr-
ir viðtöl, sem hann hefur átt við
vestræna fréttamenn og margt
annað, sem hann hefur látið frá
sér fara. Tveimur dögum síðar
birti Pravda bréf frá hópi vel-
þekktra rithöfunda, þar sem atför
var gerð að Sakharov og rithöf-
undinum Alexander
Solzhenitsyn.
Enginn vafi er á því, á Sak-
harov og Solzhenitsyn hafa á
síðustu árum notið þess að vera
heimsfrægir og því hefur ekki
verið gerð gangskör að þvi, að
þagga niður í þeim. Nú eru þeir
skotspónn stöðugrar gagnrýni og
hótana, og það er augljóst, að
sovézk stjórnvöld munu ná til-
gangi sínum með þessari herferð,
nema því aðeins að allur þorri
þekktra vestrænna vísindamanna
og rithöfunda láti í ljós amið sína
á, hvað þama er að gerast.
Enn er óvíst, hversu langt
sovézk stjórnvöld þora að ganga
að svo stöddu. Að mestu hefur
enn verið látið nægja að birta
hvassyrt „lesendabréf" í Prövdu,
Izvestiu og Trud. En þar
hefur lika verið haldið á
spöðunum. Og frameftir
september leið varla sá
dagur, að ekki rigndi inn bréfum
frá reiðum lesendum um atferli
þeirra Solzhenitsyns og Sak-
harovs. Meðal þeirra, sem tóku
þátt í að setja fram gagnrýni voru
Dmitri Shostakovitsj og Aram
Khachaturian, en þeir hafa báðir
sætt gagnrýni fyrrum.
Og fleira hefur komið til, annað
bréf frá háslólamönnum og lista-
mönnum. Verkamenn, námu-
verkamenn, fyrrverandi her-
menn, samyrkjubændur hafa
fundið hjá sér hvöt til að láta ljós
sitt skína. Þessir fulltrúar „alþýð-
unnar“ hafa fengið að nota mun
mergjaðra orðalag og þeir hafa
verið látnir krefiast bess. að Sak-
harov verði sviptur stöðu sinni í
akademíunni og öðrum trúnaðar-
störfum, sem hann hefur gegnt.
Erfitt hlýtur að verafyrir fólk á
Vesturlöndum að skilja, hvernig
það má vera að virtir borgarar á
borð við Shostakovitsj, Khacha-
turian (og nú einnig Oistrakh) ljá
nöfn sín undir slík „mótmæli" Ég
verð einmitt að játa, að mér er
hulin ráðgáta, hvaða þvingunum
þeir voru beittir til að skrifa
undir.
Nefna mætti dæmi um Vasyly
kov, sem er einn af „frjálslynd
ari rithöfundum i Sovétríkj-
unum. Hann var einn þeirra, sein
undirritaði bréf þeirra fjörutíu-
menninganna. Bykov hefur alltaf
verði kjarkaður maður og afdrátt-
arlaus í stuðningi sínum við Solz-
henitsyn. Hann var einnig mjög
hliðhollur Alexander Tvar-
dovsky fyrrverandi ritstjóra og
studdi við bakið á honum,
þegar hann reyndi að birta
verk Solzhelitsyns „Krabbadeild-
ina“, I tímariti sínu „Novy
Mir“, og skrifaði undir
bréf, þar sem látin er i ljós
hollusta við Solzhenitsyn á fjórða
rithöfundaþingi sovézkra höf-
unda. É> get aðeins gert mér í
hugarlund, að hvað Bykov varðar
hafi komið til þrýstingur frá
flokknum, en hann er félagi í
spjótum slnum að þeim tveimur í
framburði sínum.
Fulltrúi saksóknara var svo
himinlifandi yfir samstarfinu,
sem hinir ákærðu sýndu, að
honum tókst meira að segja að fá
yfirlýsingu frá þeim um, að öll
skjöl, sem þeir hefðu sent til
Vesturlanda um að beitt væri
lyfjagjöfum og menn settir á geð-
vekrahæli vegna _ pólitískra
skoðana, væru fölsuð. Ýmsir hátt-
settir geðlæknar og prófessorar
komu einnig fyrir réttinn og stað-
festu að allar slíkar frásagnir
væru lognar og þetta gerði geð-
læknisrannsóknum í Sovétríkj-
unum mikið ógagn. Prófessor
Snezhenevsky sagði fyrir rétt-
inum, að á 50 ára starfsferli hefði
hann aldrei vitað til þess, að heil-
brigður maður væri settur á geð-
veikrahæli vegna stjórnmála-
skoðana. Þetta er að sjálfsögðu
hinn mesti þvættingur.
Réttarhöldin yfir Yakir og
Krasin enduðu með þvi, að þeir
fengu sérstaklega væga dóma og
tóku dómarar með í reikninginn,
hversu sakborningarnir hefðu
reynzt einstaklega samvinnu-
þýðir.
Ýmsir þeir á Vesturlöndum,
sem hafa fylgzt með þróun mála í
Sovétríkjunum kunna að spyrja
hvers vegna „mannréttindasam-
tökin“, sem voru talin vera
raunhæf andspyrnuhreyfing,
voru aflífuð svo fljótt og á svo
fyrirhafnarlítinn hátt Hvernig
mátti vera að hinir hugdjörfu
„baráttumenn" á borð við Yakir
og Krasin, þekktir stuðnings-
menn aukins andlegs frelsis í
Sovétrikjunum, gáfust upp rétt
eins og hendi væri veifað.
Hvað er í vændum fyrir þá
mörgu sovézku menntamenn, sem
trúa því að sósialismi og lýðræði
geti átt samleið, að i sósialisku
þjóðfélagi geti þróast frjáls list-
sköpun og tjáningafrelsi?
Til að svara slíkum spurningum
þurfum við að rifja upp fyrir
okkur liðna atburði í sögunni.
I þeim löndum, þar sem reynt var
að byggja upp lýðræðislegri
sósíalisma, gerðist það í beinum
tengslum við afhjúpunina á
glæpaverkum Stalíns, sem hófst
með hinni frægu ræðu Krúsjefs á
20. fkokksþinginu 1956. Þetta
gerðist með misjöfnum hraða í
hinum ýmsu sósíslistaríkjum og
náði hámarki sínu sumarið 1968,
eftir hið fræga „vor í Prag“.
sumarið 1968, eftir hið fræga „vor
í Prag“.
Á árunum 1966 til 1968 gerðu
ýmis afturhaldsöfl í Sovétrikj-
unum gætnislegar tilraunir til að
endurreisa Stalín, að minnsta
kosti að einhverju leyti. Þetta
mæltist mjög illa fyrir i röðum
sovézkra menntamanna og
margra þeirra, sem nú eru að tala
gegn Sakharov og Solzhenitsyn.
Þá skrifuðu sömu aðilar undir
bréf, þar sem þeir mótmæltu allri
viðleitni til að réttlæta hryðju-
verk Stalíns og sömuleiðis létu
þeir í ljós andúð sína á réttarhöld
unum yfir Siniavsky og Daniel.
Avarp Solzhenitsyns til fjórða
rithöfundaþingsins fékk mikinn
hljómgrunn og það svo, að stjórn
rithöfundasambandsins gaf Tvar-
dovsky leyfi til að birta „Krabba-
deildina" í riti sínu. Þetta leyf-i
var síðan afturkallað og eyðilagt
það, sem hafði verið sett af sög-
unni.
Þegar 500 þúsund hermenn úr
fimm ríkjum Varsjárbandalags-
ins gerðu innrás sína í Tékkósló-
vakíu þann 21. ágúst 1968 til „að
koma ástandinu þar i eðlilegt
horf“ varð óhjákvæmilega alger
stöðvun í lýðræðislegri þróun í
sósialiskum rikjum. Aðeins
fámennur hópur „Oánægðra“, þar
á meðal var Yakir, reyndu enn að
hafa uppi mótmæli og streitast á
móti. Lögreglan beið eftir að
handtaka hóp örfárra, sem kom
saman í einu horni Rauða torgsins
til að mótmæla innrásinni. Yakir
var ekki þar. Samkvæmt eigin
frásögn hafði lögreglan tafið för
hans, hvar hann var á leiðinni á
staðinn. Þar með gerði hann til-
raun til að fremja glæp, að mati
sovézkra stjórnvalda. Yakir var
þó ekki sóttur til saka við
réttarhöldin, né heldur leiddur
þar fram sem vitni.
I „Medvedeskjölunum" sem
gefin voru út í Bretlandi árið
1971, sagði ég söguna um mann
nokkurn, sem einhverra ástæðna
vegna naut þó nokkurs frelsis í
bréfaskriftum sínum og hafði
leyfi til að fá nokkuð af bókum
erlendis frá. Ég sagði einnig frá
því, hvaða þátt þessi maður átti í
að eyðileggja lítinn hóp lýðræðis-
sinnaðra sérfræðinga. Enda þótt
ég segði ekki berum orðum, að
þessi maður væri útsendari
stjórnvalda, þá hnigu ýmis rök að
þvf, að svo væri. Við skulum kalla
hann G.
Arið 1967 og 1968 fór G. utan,
þar sem hann hitti siðan hópa af
mönnum, sem börðust fyrir
auknum mannréttindum I Sovét-
rikjunum. Hann lézt vera vinur
ákveðinna manna í Sovétríkj-
unum, sem höfðu uppi mótmæli
gegn stjórninni. G. var einnig vel
þekktur i Moslvu fyrir að sjá
um dreifingu á Possev, sem var
ólöglegt rit og ýmsa aðra staarf-
semi, svo sem að koma á framfæri
ýmsu efni, sem var bannað. Hann
reyndi egtir megni að fá aðgang
að öllum þeim hópum og sam-
tökum, sem höfðu aðrar skoðanir
en vitað var að stjórnvöldum voru
hlynnt.
Því má nú bæta við að G. var
náinn vinur Pyotr Yakirs. Meira
að segja þegar það var orðið ljóst,
að G. var ekkert annað en útsend-
ari, hélt Yakir trúnaði og tryggð
við hann og brást illa við, þegar
hann var varaður við því að
treysta G. um of. Þegar Yakir fór
á fund erlendra fréttamanna í
Moskvu, sendi hann iðulega eftir
G. og þeir fóru saman á þessa
fundi. Meðan Yakir ræddi við
fréttamennina beið G. eftir
honum úti I bílnum. Enda þótt
meira en eitt hundrað manns
væru handteknir og leiddir fram
sem vitni við Yakir réttarhöldin