Morgunblaðið - 12.12.1973, Síða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ. MIÐVIKUDAGUR 12. DESEMBER 1973
JOHANN HJALMARSSON SKRIFAR UM BÓKIVlENI\rnR
Heimildír og sagnir
Kristleifur Þorsteinsson:
ÚR BYGGÐUM BORGAR-
FJARÐAR III
Þórður Kristleifsson
bjó til prentunar.
Útgefandi: Isafoldarprent-
smiðja 1973.
SKRUDDA.
Sögur, sagnir og kveðskap-
ur.
Skráð hefur Ragnar As-
geirsson.
Annaðhindi.
Skuggsjá 1973.
KRISTLEIFUR Þorsteinsson var
einn þeirra manna, sem af vand-
virkni og alúð unnu að því að
bjarga þjóðlegum fróðleik frá
gleymsku. Allt, sem Kristleifur
ritaði, lýsir miklum mannkosta-
manni, sem ekki hallaði réttu
máli, en hafði góðvild að leiðar-
ljósi. Ritsafnið (Jr byggðum
Borgarfjarðar er merkileg heim-
ild um Borgarfjörð og Borgfirð-
inga. Um leið er það þjóðlifsiýs-
ing. En það, sem ekki er minna
um vert, er á hve einfaldan og
eðlilegan hátt Kristleifur segir
frá. Hann hefur fágætlega við-
kunnanlegan og þægilegan stfl,
sem strax vinnur hug lesandans,
gerir allt trúverðugt, sem fjallað
er um. ÚrbyggðumBorgarfjarðar
er eitt þeirra rita, sem eru fræð-
andi og skemmtileg f senn. Hin
öþvingaða frásagnargáfa Krist-
leifs Þorsteinssonar er ekki öllum
gefin, en vel mættu þeir, sem
safna þjóðlegum fróðleik og gefa
hann Ut í bókum, reyna að læra af
vinnubrögðum hans.
í þriðja bindi Ur byggðum
Borgarfjarðar er m.a. birt bU-
endatal í Reykholtsdalshreppi og
í Hálsasveit fyrir 70 árum, sagt
frá afréttarlöndum Borgfirðinga
og Mýramanna, lýst einkennum
merkra ætta, greint frá slysför-
um, rýnt f kerlingabækur og getið
grasaferða og notkun fjallagrasa,
sagðar ferðasögur og loks eru
margar minningagreinar. Margt
annað mættí nefna, sem drepið er
á í þessu bindi ritsafnsins.
Athygiisverður þáttur frá árinu
1885 fjallar um einkennilega
birtu, hugsanlega mýrarljós.
Kristleifur hafði farið til silungs-
veiða í Arnarvatni stóra ásamt
Ólafi Hannessyni frá Kalmans-
tungu, sem þá var unglingur.
Austanvert við NUpavatn í Álfta-
króki sáu þeir félagar kringlóttan
blett, sem var nokkrir ferfaðmar
að stærð: „Þegar við komum á
þennan kynlega blett, var hann
svo bjartur, að við sáum, hvernig
hver þUfa og hver steinn var í
lögun og jafnvel hefðum við getað
séð þar til að tína fjallagrös eða
finna þar smáhluti." Þessi kyn-
legi blettur skaut þeim félögum
að vonum skelk í bringu. Krist-
leifur hermir svo frá: „Ég hef oft
verið Uti að næturlagi bæði sumar
og vetur, en aldrei hef ég séð
hvorki fyrr né síðar eins ein-
kennilega birtu og í þetta skipti
og ekkert, sem hefur verið í
neinni líkingu við hana." Krist-
leifur minnist sögu um mann á
ferð á næturþeli, sem sá mýrar-
ljós skammt frá sér. Maðurinn
stefndi á mýrarljósið og hafnaði
ofan í feni. Lýsing Kristleifs á
þessari ferð: umhverfinu, þeim
félögum og hinu dularfulla fyrir-
brigði, er með þeim skýra og hóf-
sama hætti, sem hinum var eigin-
legur.
Fyrsta bindi nýrrar Utgáfu
Skruddu Ragnars Ásgeirssónar
kom Ut í fyrra. Annað bindið er
nU komið á markað. Ragnar Ás-
geirsson safnaði efni í Skruddu
sína á ferðalögum um landið, en
hann var lengi ráðunautur
BUnaðarfélags íslands. I öðru
bindi Skruddu eru sögur og sagn-
ir úr HUnavatnssýslum, Skaga-
fjarðarsýslu, Eyjaf jarðarsýslu,
Þingeyjarsýslum, MUlasýslum,
Skaftafgllssýslum og Rangár-
vallasýslu.
Á ferðum sfnum hitti Ragnar
Ásgeirsson margfróða sögumenn.
Meðal þeirra fyrirferðarmestu í
öðru bindi Skruddu eru Skagfirð-
ingarnir Stefán Vagnsson frá
Hjaltastöðum í Blönduhlíð og
Ólafur Sigurðsson bóndi á Hellu-
landi f Hegranesi.
Eins og gefur að skilja ægir
flestu saman í Skruddu. Ragnar
hefur lagt mikla áherslu á að hafa
bókina sem fjölbreyttasta. Hann
var smekkmaður á íslenskt mál og
sagði vel frá. Margt er þess vegna
með ágætum i Skruddu. Hún er
áreiðanlega í tölu bestu þjóð-
fræðisafna frá síðari árum.
í öðru bindi Skruddu er löng
frásögn um Sólborgu, þingeyska
stúlku, sem fyrirfór barni sfnu.
Fulltrúi sýslumanns, sem tók
skýrslu í málinu, var Einar
Benediktsson skáld. Var ákveðið
að stúlkan skyldi fara í gæslu-
varðhald, en áður en til þess
kæmi tókst henni að stytta sér
aldur. Sagt er að stúlka þessi hafi
fylgt Einari Benediktssyni siðan.
Þegar Einar var sýslumaður í
Rangárvallasýslu og bjó á Stóra-
Hofi var honum ljóst, að eitthvað
óhreint var f kringum hann.
Fleiri urðu varir við slæð-
ing. Eftir að Einar var farinn
frá Stóra-Hofi til Reykjavíkur
og siðan til langdvalar er-
lendis héldu reimleikar áfr-am
á bænum. Sagt er, að þar hafi
Sölborg verið að verki. Sögunni
um Sólborgu fylgir vitnisburður
Aðalbjargar Sigurðardóttur, sfð-
ari konu Haralds Nfelssonar,
prófessors, en Guðmundur Þor-
bjarnarson bóndi á Stóra-Hofi
Kristleifur Þorsteinsson
hafði leitað aðstoðar Haralds til
að losna við Sólborgu. Sólborg
kom fram á miðilsfundum og tíkst
að blíðka hana svo að hún lagði
niður hrekki.
Hvort sem menn vilja leggja
trúnað á söguna um Sólborgu eða
ekki, þá er ljóst að Einar
Benediktsson var ekki í vafa um
hver olli reimleikunum á Stóra-
Ragnar Ásgeirsson
Hofi. Maður, sem spurði Einar 10
árum fyrir andlát hans hvort
hann kynni skýringu á þeim, fékk
eftirfarandi svar: „Það er hún
Sólborg! — hún Sölborg."
Sagan af Sólborgu og margar
aðrar sögur f Skruddu Ragnars
Ásgeirssonar eru vel þess virði að
þeim sé gaumur gefinn.
ERLENDUR JONSSON SKRIFAR UM BOKMENNTIR
Líkingasmiðja
Friðrik Guðni Þórleifsson:
AUGU í SVARTAN HIMIN.
Hörpuútgáfan 1973.
Friðrik Guðni Þórleifsson er
þjóðlegur og einlægur. En hann
hefur ekki tiltakanlega mikið að
segja. Sum ljóð hans eru
skemmtilegar þrautir, sem skáld-
ið hefur leyst úr, svo notalegt er
að lesa. Önnur eru lakari; í raun-
inni ekki annaðenorð, sem raðað
hefur verið saman — laglega
kannski en án þess þau feli svo
sem í sér eitt eða neitt. Um bein
tilþrif er óvíða að ræða. Ekkert
ljóðið er sérlega gott, ekkert held-
ur sérlega lélegt, þannig að
heildarmyndin verður: meðal-
mennska, kannski í þokkalegra
lagi. Ef til vill er Friðrik Guðni
dável lesinn í nútímaljóðlist. Að
minnsta kosti hefur ahnn tekið
mið af skáldum, sem láta lönd og
leið rfm og ljóðstafi, en beita
þeim mun eindregnari líkingum.
Dæmi úr fyrsta kaflanum, Um
ásins hring:
Þorri
drt*Kur upp vasaklúl
úr kúlnubakkasIrÍKa
ok snýlir ha«li
ofan yfir froraða von
um ofurlit la h irtu
ojíKrænni jörð
Ekki er þetta smáljóð tilfyndni
sneytt. Hefði það birzt í til að
m.vnda einhverju skólablaði,
hefði höfundurinn fengið ein-
kunnina: efnilegur! En hefði
aldrei áður sézt neitt þvílíkt á
prenti, hefði verið sagt: nýstár-
legt! Nú er hvort tveggja, að Frið-
rik Guðna nægir ekki lengur að
Friðrik Guðni Þórleifsson.
vera efnilegur, þar eð hann er
ekki lengur byrjandi í listinni, og
f öðru lagi eru ljóð hans hreint
ekki nýstárleg. Lfkingaljóð af
þessu lagi eru að verða stóriðnað-
ur, líkt og ljóðræni kveðskapur-
inn var fyrir nokkrum áratugum.
Tugir ungra skálda koma nú ár
hvert fram með „fyrstu bók“,
(sem í mörgum dæmum má nærri
geta, að verður einnig þeirra
síðasta) stíllinn smávegis breyti-
legur frá bók til bókar, en undir-
tónninn einhvern veginn líkur
og nánast aldrei brýddað upp á
nýju. Og allt vaðandi í einhvers
konar forskrúfaðri gervialvöru.
Þetta held ég Friðrik Guðni geri
sér ljóst. Eitt er að minnsta kosti
víst: hann lætur ekki standa sig
að því að vera yfirmáta hátíðleg*
ur. Annan kafla bókarinnar kall-
ar hann Með spekings svip. Með
því að gera þannig dálítið grin að
sjálfum sér, slær hann vopn úr
hendi gagnrýnandans og fyrir-
gefst þar meðlærimeistarasvipur-
inn og spakvizkan, t.d. þetta:
Hvort sem þú læðislupp
eða niður slii'ann
hrakar alllaf
í sama þrepinu
Þá kemur kaflinn Um göngu-
lúna menn, sem hefur að geyma
Biblíumótif. Þar er t.d. þetta ljóð,
Betlehem:
A u(-u
ísvartan himin
sandur að haki
yfir höfðum
svarlur h iminn
endalaus sandur
að haki
yfir höfðum
engin stjarna
Þá kemur kaflinn Um gamalt
og nýtt, eins konar syrpa; hugleið-
ingar skáldsins um hitt og þetta;
lffið og tilveruna, þar með tal-
inn lífsstíl nútímaæskunnar. í
ljóðinu. Spurn byrjar skáldið á að
spyrja:
>Iér er spurn
skyldi rómantíkin
vera farin
að Kliðna eitthvað
á saumum?
Síðan kemur líking af sögunni
um Rauðhettu annars vegar og
framferði nútfmaæskunnar hins
vegar, sem er lfkast til ekki jafn-
skáldlegtog ævintýrið Að minnsta
kosti tekst Friðrik Guðna ekki að
tengja það alminlega saman, svo
úr verði annað en lélegur brand-
ari.
Þá koma kaflarnir Frá hinum
opinbera, Gamalt stef og loks Um
sólina og blómin — með einkar
hlýlegri tileinkun: „handa
möramu". Þar er maðal annars
þetta litla ljóð:
Og brosið slokknar.
Sólin dreiíur himintjöld
fyrir andlit sitt
f jöllin byrKjaauKU sfn
f hljóðu hafinu
Kuð drepur fingri á jörðina
oginnsiglar þiignina
Mér er sagt, að fyrri bók Frið-
riks Guðna, R.vk, hafi verið nokk-
uð.góð. Því fremur hefði mátt
vænta nokkurs af honum nú; ein-
hvers meira og betra en ljóðanna
f þessari bók.
Hitt skal viðurkennt, þótt
ekkert ljóðið rísi þarna til nokk-
urrar hæðar, að Friðrik Guðni
vinnur þokkalega, bókin er
vönduð með hliðsjón af endanleg-
um frágangi ljóðanna, og er ekki
að efa, að hann vill út af fyrir sig
vel. Hann hefur auga fyrir veðri
og landslagi, þjóðlegur fróðleikur
er honum tiltækur, hann yrkir á
góðu máli og fer ekki glannalega
með líkingar, og þetta er allt
góðra gjalda vert. Engu skal þó
fyrir honum sþað.
Bækur eiga sér örlög ekki sfður
en skáldin, sem setja þær saman,
og hræddur er ég um, að Augu í
svartan himin verði að þiggja
ljóma af einhverju öðru en sjálfri
sér, eigi hún að verða í minnum
höfðtilframbúðar.
Þess skal að lokum getið, að
talsvert hefur verið borið f útgáfu
þessarar bókar miðað við sam-
bærilegar bækur ungra ljóð-
skálda. Hún er bundin í svosem
nógu laglegt band, pappír voldug-
ur kápan áberandi — með
teikningu að framan og mynd af
skáldinu á baki að viðbættri
greinagóðri auglýsingu. En eitt
hefur gersamlega gleymzt: Efnis-
yfirlit fyrirfinnst ekkert í
bókinni, utan hvað getið er um
kaflafyrirsagnir i kápuaug-
lýsingu.
Erlendur Jónsson.
Bókaverzlun Vannn skinstinni
Bókaverzlun vantar búðarpláss hið fyrsta í Reykjavík, í miðborginni eða í úthverfi. ■ UIIUI uUI|lvlJUI 1 Vanur skipstjóri óskar eftir að taka góðan vertíðarbát, helzt bát sem stundar línu og netaveiðar.
Þeir, sem áhuga hafa á þv! að leigja verzlunarpláss fyrir bókaverzlun leggi nöfn sín inn hjá Mbl. merkt ,,1423"
Tilboð sendist Mbl. merkt:„Vetrarvertíð 602", fyrir 20. þm.
fyrir 22. desember 1 973.