Morgunblaðið - 12.12.1973, Page 16

Morgunblaðið - 12.12.1973, Page 16
16 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 12. DESEMBER 1973 Það eru maðkar og hún hafði saineinazt, var hringt á ferð aftur. Jens Krog var kominn hiinna." mysunni og það til Jónasi Guðmundssyni hefur tekizt að sýna og segja það, sem fyrir honum hefur vakað. Lesand- inn gleymir vart áhöfninni á Kuldamper Absalon né því andrúmslofti, sem verður til meðal slíkra manna, farandsvein- anna á heimshöfunum, og sizt allra gleymist sá smæsti meðal hinna smáu, frá fæðingu olnboga- barn samfélagsins og örlaganorn- anna. Jens Krog var kominn til himna, — þetta eru lokaorð bókarinnar, og Jónas Guðmunds- son er kojminn í tölu þeirra islenzku sagnaskálda, sem nokk- urs má af vænta. En því miður eru maðkar í mys- unni. Jónas getur skrifað gott mál, og hann getur gætt frásögn sína breytilégu lífi. Hann getur ortum, húggortum og galíósum." A bls. 20: „Herbergi 2. stýri- manns er heldur minna og það kemur í spíss.“ Á bls. 23: „Aðal- vélin ilniaði lika svo þekkilega af soðnum smurningi á glfðara- stöngunum." Bls. 24: „Aðrir — hinir útvöldu — einsog hann Nielsen kvndari fóru létt með að halda upp dambi." Á bls. 26: „Það er myrkur og hásetinn við stýrið rýnir í kompásinn, sem er á para- flni.“ Á bls. 30: „Þeir stoppuðu \ið fiskibát um morguninn og keyptu bala af fiski fyrir udförelsisvöru.“ Á bls. 31: „I dag er hinsvegar allt á róði.“ Einni málsgrein siðar: „Baxið mun koma lagi á hlutina." Og neðst á síðunni: „og siðan stímaði hann vatnið heitt í gufu." Svo er það yfirvélstjörinn, hann er alltaf kallaður maskíncheff. Á bls. 34: „Við verðum að muna eftir búkkenholtinu." Bls. 37: „en hann var þeirrar gerðar, að hann hafði ekki aldur f mvnd sinni". GUDMUNDUR G. HAGALIN SKRIFAR UM BÓKIVIENI\mR Jónas Guðmundsson: Kuldamper Absalon (Jtííefandi Hilmir h.f. Revkjavík 1973. Hinn skörulegi og raddsterki Jónas Guðmundsson, höfundur þessarar skáldsögu, stóð hér áður á árum f einkennisbúningi á stjórnpalli íslenzkra varðskipa eða sat í flugvél og skyggndist fráneygður yfir íslenzka land- helgi, þess albúinn að láta ekki brotlega togaraskipstjóra sleppa við maklegar sektir. Jónas hafði og ekki aðeins lokið farmanna- prófi i Stýrimannaskólanum i Reykjavík og einnig prófraun, sem veitir réttindi til stjórnar á íslenzkum varðskipum. heldur hafði hann líka tekið sjóliðs- foringjapróf i strandgæzluskóla Bandaríkjanna i Yorktown. Ég fór eitt sinn til hinnar fögru Grimseyjar á varðskipi, þar sem Jónas var stýrimaður, og þótti mér slik reisn hans og glæsileiki, að ég taldi víst, að þarna sæi ég nú þann mann, sem innan ekki ýkja- langs tima væri orðinn æðsti maður í landvarnaflota hins íslenzka rikis. En allt f einu gerðist það, að Jónas afklæddist sinum hnappa- gyllta sjóliðsforingjabúningi, kvaddi landhelgisflotann á þann virðulega og vinsamlega hátt, sem hæfði bæði manninum og flotan- um, og ákvað að helga sig fyrst og fremst ritstörfum. Það hefur hann síðan gert, ritað átta bækur og margt blaðagreina, upp á sið- kastið myndskrýdd viðtöl til lofs og dýrðar framleiðslu- og við- skiptafyrirtækjum vítt um land, og hefur hann aflað sér með þessu margvíslegra kynna, virð- ingar og vinsælda, svo að vel mætti hugsa sér, að hann ætti eftir að setjast í það sæti, sem virðulegast er hér á voru landi, Islandi, ef hann þá ekki kysi heldur, þegar allt kæmi til alls, að gerast það, sem mér kom til hugar á ferðinni til Grfmseyjar, að fvrir honum mundi liggja. Kuldamper Absalon er fvrsta langa skáldsagan, sem Jónas hefur ritað. Mun ýmsum þykja þetta undarlegt heiti á íslenzku skáldriti, og þó mun hitt þykja enn kynlegra, að enginn Islend- ingur kemur þarna við sögu. En þó að Jónas Guðmundsson sé um sumt bæði sérvitur og kærulaus rithöfundur, er það vissulega enginn sérvizkudintur, sem veld- ur því, að þarna er fjallað um danskt skip og danska áhöfn. Það er í fyllsta samræmi við tilgang sögunnar. Skáldið vill sem sé með henni leiða í ljós, hvert hefur verið — og er raunar enn — hlut- skipti þeirra farmanna, er þjóna flutninga- og viðskiptaþörf, sem ekki er bundin einni þjóð, ekki einu sinni íbúum einnar heims- álfu, heldur að meira eða mínna le.vti öllum þjiíðum þessarar jarð- kringlu — hlutskipti farmanna, er sigla á skipum, sem er fjarstýrt sitt á hvað um heimshöfin eftir tilviljanakenndum hagsmunum útgerðastjóranna — og koma oft og tfðum ekki í heimahöfn árum saman. Til að lýsa þessu hæfir ekki Islenzkt skip og íslenzk áhöfn, því þö að fslenzki farskipa- flotinn hafi vaxið allmikið og farið víða um höfin, þjönar hann fyrst og fremst þörfunt þjóðar sinnar, — og þó að farmennirnir séu stundum alllengi fjarri ást- vinum sínum, vita þeir, að innan ekki óralangs tima fá þeir að koma heirn og njóta í nokkra daga samvista við fjölskvldu eða vini. En um þá farmenn, sem eru þjónar hinna alþjöðlegu þarfa, stundum að segja mætti bragða- refa alþjóðlegs auðvalds, er öðru máli að gegna. Dögum og jafnvel \ikum saman sjá þeir varla nokk- urs staðar tíl lands, og dag eftir dag og viku bftir viku gengur sami maður að'sama starfi. Þarna verður til á yfirborðinu mjög náið samfélag. en þó er þar meira ráðandi bitur og sár einmanaleiki hvers einstaks manns. Þeir eíga margir sína drauma um betra líf og méiri lífsfyllingu, en samt vita þeir það flestir innst inni, að svona verður þeirra ævihlut- skipti. Ýmsir eiga fjölskyldu langt, langt í burtu, og við þessa ástvini dvelur hugurinn alltaf annað veifið, milli þess, sem ým- ist tömleikinn eða óraunhæfur heilaspuni ríkir hið innra með þeim. Þeir koma í höfn og hlakka til þess, sem þar biði þeirra. En í hverri höfn eru þeir framandi — og athvarf þeirra til fróunar verð- ur vín og lauslátar atvinnukonur, — allar þannig gerðar, að þær líta á þá sem eins konar bráð, þótt e.t.v. komi fyrir, aðein og ein sýni einhvern vott sannrar blíðu, sem farmaðurinn er síðan fljótlega s\úptur, og svo evkur þá hinn skvndilegi skilnaður á þann sár- sauka og tómleika, sem fyrir var. En í hópi áhafnarinnar á Absalon er einn maður, sem aldrei hefur notið neins, átt hóru að móður og ekki haft af föður aðsegja, missir líka móðurina, þegar hann er enn öfermdur. Og ef til vill er hlut- skipti slikra manna bezt á svona skipi. Þeir hafa aldrei átt annað en óljósa drauma um það, sem þeir hafa ekki í rauninni gert sér gfein fyrir, hvað er, og að gegna sk.vldu sinni og starfi þannig, að alls ekki verði að því fundið, veit- ir þeim slíka fullnægju, að þeir þurfa vart eða alls ekki á félags- skap að halda, ekki heldur hóru eða fylliríi í höfn, en drekka á skipsfjöl daglegan skammt, sem þeir kaupa af brytanum og veitir hinum óljósu draumum þeirra notalega næringu. Aðalpersóna sögunnar, Jens Krog, er einmitt, slíkur maður, og það er vel til fundið hjá höfundin- um, er bvrjar söguna á hinni ömurlegu bernsku, sem gerir Jens stra’x að einförulum einstæð- ingi, að láta síðan skiptast á þætti úr kjörum hans í bernsku og unglingsárum, er hafa mótað hann óafmáanlega, og kafla sem gerast eingöngu á Kuidamper Absalon, þar sem hann sakir vandvirkni sinnar og skyldu- rækni og algers afskiptale.vsis af því, sem öðrum fer á milli, kemur lengi vel mun minna við sögu en ýmsir aðrir. En svo vill það til. að þessi hógláti einfari devr i hafi milli Afríku og Suður-Ameríku. og þá er lýst er áhrifunum af dauða hans á áhöfnina. undirbúningi þess, að hann sé sjósettur, eins og yfinélstjórinn kemst að orði — og loks þeirri athöfn, þá tekst skáldinu allt að því meistaralega upp .... En þar með er ekki öllu lokið, því að nú fær höfundur frábærlega snjalla hugmynd. Ilinn sívafði strangi sekkur ekki. Sjálft Atlantshafið fæst ekki til að kyngja skrokknum á jafn- auvirðilegri persónu og eínstæð- ingnum Jens Krog! Þarna flýtur vandlega umbúið likið, sem „sjó- sett“ hefur verið samkvæmt ströngustu fyrirmælum lögbókar skipstjórans. Það var þá öðru máli að gegna með Indlandshaf ið, þegar í það var rennt líkama Alvers prins, rnágs Rúbertu prins- essu, — á þeim atburði kunni yfirvélstjórinn fyllstu skil En þarna hafðí hinum einkennis- búna skipstjóra orðið á í mess- unni. Svo varð þá Kuldamper Absalon að tefja för sína á því að ella líkið uppi og áhöfnin að inn- byrða það og binda við það sveran keðjulás. Orðalaust var það siðan látið „plompa" í sjóinn. og nú varð Atlantshafið að láta sér lynda, að þetta sykki „virðulega í kolgrænt djúpið'. Að lokum segir svo skáldið um áhöfnina. „Þeir signdu sig bara. og sam- kundan le.vstist upp jafneðlilega einnig verið orðheppinn og fynd- inn, og honum geta dottið í hug snjallar og fruinlegar líkingar. En hann er ritsóði, og það þarf hann að kannast við fyrir sjálfum sér. Ég veit, að hann verður stundum aðnota erlend eða hálferlend orð sem hafa hlotið vanabundinn sess i sjómannamáli, enda þannig um sum þeirra, að ekki eru á taktein- um góð íslenzk orð sömu merk- ingar. En skýringar á slíkum orð- um ættu að vera i bókarlok. Þá getur það og aukið á veruleikablæ sögunnar, að sjómenn noti — þó í hófi — ýmis erlend orð og ambög- ur í samtölum, þó að til séu ísienzk orð, sem gætu komið í þeirra stað. En Jónas notar líka þegar hann hefur sjálfur orðið, eiiendar slett- ur, ambögur og brákað mál og fara hér á eftir nokkur dæmi: Tvisvar notar hann orðið kalfakt, komið af dönsku sögninni at kalfatre. Skútumenn og skipa- smiðir hentu þetta orð á lofti hér áður fyrrum, en í þeirra munni varð það kjalfatta, en stundum lík kalfatta. Síðan: bls. 18: „Skor- steinninn er prýði og tákn gufu- aflsins, sem nú er að taka vfir veraldarhöfin af vatnsósa skonn- Bls. 39: „Hann pældi í taunkum, Fyrst í forpikk, svo í afturpikk." Neðar á sömu bls.: „Svo affíraði hann landþernunum."Á bls.42: „Og þeir hc|ldu áfram að skattyrð- ast, meðan þeir tróðu morgun- verðinum í andlitið á sér.“ A sömu bls.: „Ég varð að munstra upp á eigið andsvar." Halda mætti, að þetta væri prentvilla, en höfundur notar oftar íslenzka orðið andsvar í stað þess danska, sem i vantar bókstafinn d. Svona mætti lengi halda áfram að tína til sitthvað, sem miður fer i máli og hugsun. en annars fer því mjög fækkandi eftir því sem á Iíður söguna, og loks er þannig komíð, að svo er sem skáldið hafi losnað við ærið meinlegan álaga- ham. Ekkigetég látið hjálíðaað sýna, hve höfundinum virðist erf- itt að stilla sig um að dríta í annars snjallar lýsingar sinar. auðsjáanlega í þeirri trú, að með því sýni hann, að þó að hann sé kominn á fimmtugsaldurinn, geti hann engu síður gengið Örna sinna, hvar sem hann er staddur, heldur en þeir, sem yngri eru. Þannig farast honum meðal annars orð. þá er hann lýsir för Absalons upp eftir Signu til Rúðuborgar: „Ströndin var samfelld og öldurnar misstu fótanna í drull- unni og sandinum og féllu fram yfir sig með drunum og formæl- ingum. Svo á flóðinu tóku skipin ósinn og runnu í skarð í mjúkum sveig, gegnum háa bakka.og fyrir innan varð landið svo jafnhátt sjónum, eða því sem næst. Garð- urinn lá eins og breiður faldur meðfram sjónum svo langt sem augað eygði, einsog til að skilja júgúrmiklar sveitakýrnar frá sæ- kúnum og katanesdýrunum, sem röltu sjávarfjöruna á nóttunni eða til að forða bændunum frá að horfa á stöðugan brimrassinn fyrir utan. Það var einsog að missa onum sig buxurnar að sigla allt í einu á stóru járnskipi gegn- um akurlönd, og fara upp úr þurru að veifa gæsastúlkum, sem sátu með fangiðfullt af blómum á árbakkanum, i stað þess að hafa blæðandi vetrarhafið, einsog hundsrass fyrir augunum, sí og æ, og laufþúng ti4n skýldu kuldamp- ernum fyrir fáorðum, köldum vindinum." Svo sem alkunnugt er orðið, hefur sjóliðsforinginn fyrr- verandi ekki aðeins gerzt mikil- virkur rithöfundur, heldur og myndlistarmaður. Og þessa bók sína hefur hann myndskreytt. Mér virðast myndimar falla vel að efninu. annars er ég sfður en svo nokkur myndlistarspekingur og þykist ekki heldur vera það. En við höfund þessarar sögu segi ég nú að lokum: Þú getur skrifað gott og hreint mál, og þú ættir að geta vanið þig af að spilla bókum þínum með málvillum, óþörfum dönskuslett- um brotalömum í hugsun og þá einnig notkun grófyrða, sem verka á sómasamlegan lesanda á svipaðan hátt og ef hann sæi snyrti- og glæsimennið Jónas Guðmundsson „rnissa onum sig buxurnar" á hinu friðaða Austur- stræti. Haukur Ingibergsson: HLJÓMPLÖTUR Viðar Jónsson 45 snún. Stcrco V.J. hljóinplötur Viðar Jónsson er tiltölulega óþekktur í íslensku .skemmt- analífi. þrátt fyrir það, að hann hafi leikið i hljómsveitum i ein 10 ár. Þessar hljómsveitir hafa þó allar átt það sameiginlegt að komast ekki á toppinn. Og Við- ar er e.t.v. að revna það, sem hljómsveitunum hefur ekki tekist. Auk söngsins leikur Viðar á gítar og hefur samið lögin og textana. sem heita „Sjóarinn síkáti" og „Svona er lifið". Sjóarinn sikáti er grall- ari með obladi-takti og gæti vel orðið vinsælt, þrátt fyrir að söngurinn sé losaralegur og byrjunin sé hægari en lagið sjálft. Svona er lífið er mun betur flutt, og þar er að finna virðingarverðar tilraunir til út- setninga, enda eru það sjö manns, sem konia fram á plöt- unni Viðari til aðstoðar. Og þrátt fyrir byrjendabrag á plöt- unni er alls ekki ótrúlegt að Viðari muni takast það, sem hann hefur ætlað sér. Hljómsveit Ingimars Eydal Spánardraumur / Líttu inn Tónaútgáfan Á þessari plötu er að finna lagið Viva Espania, lag sem glumið hefur í eyrum allra, sem hafa farið til Spánar s.l. tvö ár og orðið óhemjuvinsælt um alla Evrópu. Heitir þessi íslenska útgáfa Spánar- draumur við nokkuð góðan texta Einars Ilaraldssonar. Er raunar furða að þetta lag skuli ekki hafa komið út á íslénskri plötu fyrir löngu. Hljómsveit Ingimars þræðir fumútgáfu lagsins samviskusamlega og hefði sennilega betur látið það ógert því að þetta er ein líflausasta plata, sem komið hefur frá hljómsveitinni og það jafnt við um bæði lögin. En allar hljómsveitir eiga sína góðu og slæmu daga og Ingimar hefur í þetta skiptf hitt á þann síðarnefnda. Helena syngur Spánardraum en Grímur Sigurðsson Líttu inn, hefði það lag þó eins vel hæft Bjarka Tryggvasyni, en hann hefur verið „í fríi" sennilega vegna nýútkominnar LP plötu sinnar. H LJÓIM SVEIT Ingimars Eydal m

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.