Morgunblaðið - 14.12.1973, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 14. DESEMBER 1973.
45
Islenzk myndlist á 19.
og 20. öld - Annað bindi
Það er ekki ofsögum sagt af
honum Ragnari Jónssyni í Smára.
Það var honum ekki nægilegt að
gefa Alþýðusambandi íslands
hina feiknalegu listaverkagjöf,
sem nú hefur hlotið nafngiftina
Listasafn alþýðu, heldur lé't hann
þegar hefja mikið og frjárfrekt
starf við að skrá og koma út lista-
sögu sfðari tíma á íslandi. Þessi
hugdetta Ragnars var stór í snið-
um og það virtist heldur ekki í
fljótu bragði verða hlaupið að
þessu verki og til voru þeir, er
kímdu og jafnvel álitu að nú væri
Ragnar í Smára að spauga og
þetta væri skýjaborg, sem seint
yrði að veruleika. En nú eru liðin
nær tíu ár, síðan fyrra bindi þessa
verks kom fyrir sjónir al-
mennings, og nú fyrir nokkru
hefur Björn Th. Björnsson lokið
hinu síðara. En hann er höfundur
verksins í heild.
Þegar fyrra bindið kom á
markað, reit ég nokkuð langa
grein hér í blaðið og fagnaði fyrri
hluta þessa verks, og sé ég ekki
ástæðu til að endurtaka ýmislegt 1
úr þeirri grein hér, sem vel á við I
verkið í heild. Við lestur þessa !
síðara bindis, sem mér skiist, að
sé lokaþáttur þessa verks, kemur 1
ýmislegt í ljós, sem rriaður ekki
vissi áður. Hinu er heidur ekki að
leyna, að sumt virðist ekki standa
ströngustu kröfur um sannleiks-
gildi og sums staðar farið alrangt
með. Því miður verður þetta að
koma hér fram. Ef það yrði látið
kyrrt liggja, rnundi verða um
ævarandi misskilning að ræða í
framtíðarskrifum um viss atriði
listasögu okkar. Ég bendi aðeins á
eina neðanmálsgrein, no. 37 en
þar segir: Vegna óánægju með
liststefnu Félags íslenzkra mynd-
listarmanna og þó einkum val
dómnefndar á erlendar og sam-
norrænar sýningar, sögðu eftir-
taldir listamenn sig úr félaginu:
Ásgrímur Jónsson. Jón
Stefánsson, Jón Þorleifsson, Jón
Engilberts, Jóhann Briem,
Kristín Jónsdóttir og þau hjónin
Karen Agnete og Sveinn
Þórarinsson.
Þetta er ekki rétt; sannleikur
þessa máls er, að hér um talaður
klofningur átti rætur sínar að
rekja til pólitískrar miskliðar,
sem upp kom innan félagsins, en
átti ekkert skylt við val dóm-
nefndar á sýningar hérlendis eða
utanlands.
Annað atriði finnst mér leitt, að
skuli hafa brenglast í þessu verki.
Hjörleifur Sigurðsson listmálari
var einn þeirra, er tóku virkan
þátt í svokölluðum September-
sýningum, en þegar höfundur
þessarar listsögu, telur upp þá, er
að þessari sýningu stóðu, hefur
honum láðst að geta Hjörleifs.
Fleira tíni ég ekki til að sinni, en
ekki get ég sent þessar fáu línur
frá mér án þess að benda á þessar
staðreyndir.
Að setja saman listasögu heillar
þjóðar, er vandasamt og ábyrgðar-
mikið verk. Höfundur kallar
þetta'verksitt.,Drög að sögulegu
yfirliti", og er það vel. Mætti
segjamér, að hér hefði orðið til
kveikja að frekari skrifum og
rannsóknum á komandi timum,
og fagna ég því. Því skulum við
aðeins staldra við og gera okkur
grein fyrir þeim aðstæðum, sem
þetta verk hefur orðið til við.
Björn Th. hefur liaft nokkuð sér-
stakar aðstæður við samningu
þessa rits. Ilann er samtíma-
maður og þekkti persónulega
flesta þá, er fjallað er um í þessu
síðara bindi. Ég efast ekki um, að
viss svipur sé yfir þessu verki,
sem ekki hefði verið hugsanlegur,
ef ekki hefði verið náið samband
milli höfundar og þeirra lista-
manna sem verkið fjallar um. Nú
er það einu sinni svo, að mann-
fólkið er ekki gjarnt á að fjölyrða
um það, sem betur hefði mátt fara
á lífsleiðinni. Þaðer því hérumbil
víst, að ekki hafa öll kurl komið
til skila og að ýmislegt vantar,
sem ekki hefur verið tjáð
höfundi, og auðvitað er þarna
margt að finna, sem enginn er til
frásögu um nema þeir sem beinan
hlut eiga að máli. Hvort hér er um
kost eða galla að ræða, verður
timinn að skera úr um. Og ekki
má gleyma því, að heimildir vilja
oft á tíðum brenglast, jafnvel hjá
þeim persónum, sem í hlut eiga,
og ef til vill er ekkert eðlilegra
hjá hugmyndaríkum listamönn-
um. Það er því ekkert sældar-
brauð hjá þeim, er setja eiga
saman ritverk af þessu tæi og
eðlilegt að nokkuð vilji blandast
málin. Fæstar listasögur hafa
likast til verið alveg hárréttar og
hnökralausar. Það er þvi ekki
fráleitt að láta sér til hugar koma,
að hér sé um visst afrek að ræða
fráhendi höfundar.
Hvað um það, hvort allt er hár-
rétt og nákvæmt í þessu riti, er
hitt auðsær fengur, að þessu
verki skuli lokið og það komið út.
Og ekki má gleyma hinum ein-
stæða höfðingsskap Ragnars Jóns-
sonar, sem kostað hefur verkið og
útgáfu þess. Það er þvi fyllilega
réttmætt að hvetja fólk, sem
áhuga hefur á mvndlist, til að
eignast þetta yfirgripsmikla verk
og kynnast því af eigin reynd og
hjálpa þannig til við að koma þaki
yfir Listasafn alþýðu.
Björn Th. Björnsson er orðglað-
ur maður meðeindæmum, eins og
allir vita. Stíll hans er sérkenni-
legur og á það til að vera fjálgleg-
ur fremur öðru. Nú bregður svo
við, að mér finnst stíll Björns Th.
ekki falla eins vel að efni þessa
bindis og hinu f.vrra. Nú ritar
hann um nútfma listaverk, og þá
verður hin skrúðlegi stíll hans
eins og spegilmynd annars tlma,
og ósamræmis virðist gæta í heild-
inni. Björn Th. hefur afar velvilj-
uð viðhorf, og skoðanir hans á list
eru jákvæðar og persónulegar og
ofnar rómantískum kenndum á
stundum. Hann á það til að hefja
sum þau listaverk, er hann fjallar
um, óspart til skýja, en auðvitað
er það hans einka skoðun, sem
frant kemur, og dálítið sjálfur tíð-
arandinn. Það mætti segja mér.
að nokkuð annað mat ætti eftir að
koma fram á þessum verkum, er
tímar líða. Við því er ekkert að
segja, þannig hefur það alltaf ver-
ið, og að mínu áliti óumflýjanlegt.
List hefur ætíð verið lifandi afl í
hverju þjóðfélagi, og síbreytilegt
mat hennar er einmitt einn af
lífgjöfum listar. Það, sem ein kyn-
slóð hrífst af, er ef til vill ekki
aðgengilegt fyrir þá næstu.
Þvi miður er prentun þessarar
bókar ekki eins góð og æskilegt
væri. Mikið af verkum. sem prýða
þetta seinna hefti. eru annað-
hvort of grá eða of svört, svo
listgildi þeirra verður vart metið.
og í heild er útlit þessa verks ekki
eins glæsilegt og við yfirleitt sjá-
um á erlendum bökum uni líkt
efni. Hvað veldur veit ég ekki, en
betur niáef duga skal.
Með þessu fjölskrúðuga verki
hefur verið unnið afrek samt sem
áður, og ég er ekki í neinum vafa
um, að hér hefur íslenzk þjóð
eignast undi rstöðuverk í þeirri
fræðigrein, sem of hljótt hefur
verið um hjá okkur, Myndlistar-
sögu íslenzkri. Björn Th. Björns-
son á þvt mikinn héiður fyrir
framlag sitt, og vonandi verður
útkoma þessa verks til aðýta und-
ir áframhaldandi rannsóknir á
þessu sviði. Hér er á ferð hafsjör
af vitneskju um myndlist okkar
til þessa, og ég vona, að ungir
efnismenn notfæri sér það, sem
þegar hefur verið komið í einn
stað.
Þessar fáu línur eru aðeins ætl-
aðar til að vekja ath.vgli á þessu
verki, og ég tek það frám, að þær
eru hvergi fullnægjandi né hugs-
aðar sem endanlegur dórnur um
verkið.
GUNNA og dularfulla brúðan
yi-myvm iwémm r 1 JV ^ IjLJl

jr|Js § fl * r« BJI i«i m|hii
Þetta er 5. Gunnubókin.
Nú eru allar Gunnubækurnar fáanlegar aftur.
Gunnubækurnar eru óskabækur telpna á aldr-
inum 7—13 ára.
Stafafell.
amizim
Dönsku fótlagaskórnir
komnir meÓ hlýju mjúku
loÓfóÓri
I
Austurstræti
Hugljúfa iðlabókin
á markaðnum
Urval úr því bezta, sem íslenzk skáld hafa ort til
f"nasðra sinna. g"T"APAPEL.L
Valtyr Pétursson.