Morgunblaðið - 12.01.1974, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDÁGUR 12. JANÚAR 1974
IMwgtiitHfifrifr
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthias Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, simi 10-100.
Aðalstræti 6, simi 22-4-80.
Áskriftargjald 360,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 22,00 kr. eintakið.
Iumræðum um varn-
armálin hafaþeir menn
í lýðræðisflokkunum, sem
hvatt hafa til brottfarar
varnarliðsins, haldið fram
þremur meginröksemdum
fyrir þeirri kröfu. f fyrsta
lagi, að sá fyrirvari hafi
verið gerður við inngöngu
íslands í Atlantshafs-
bandalagið 1949, að hér
skyldi aldrei verða erlend-
ur her á friðartímum. í
öðru lagi, að aðild okkar að
Atlantshafsbandalaginu
ætti ein saman að vera
nægileg trygging fyrir
öryggi okkar eins og á
árunum 1949 — 1951. Og í
þriðja lagi, að framvinda
mála á alþjóðavettvangi
undanfarin misseri hafi
stefnt í friðvænlegri átt og
af þeim sökum þurfi ekki
að hafa hér erlent varnar-
lið.
í sambandi við þann fyr-
irvara, sem gerður var
1949, um að hér skyldi
aldrei vera erlendur her á
friðartímum, hefur
Morgunblaðið v.akið
athygli á því, að fyrir löngu
eru brostnar forsendur
fyrir þessum fyrirvara.
Þegar á árinu 1957 gerði
Bjarni Benediktsson grein
fyrir þeirri skoðun sinni,
að þá þegar væru forsend-
ur brostnar fyrir þessum
fyrirvara. Ástæðan var sú,
að 1949 var enn talið, að
styrjöld yrði háð með svip-
uðum hætti og heimsstyrj-
öldin síðari, að það mætti
sjá með nokkurra vikna
fyrirvara, hvort styrjöld
væri í aðsigi og þess vegna
ráðrúm til að kalla hingað
varnarlið áður en styrjöld
brytist út. Þróun hernað-
artækninnar hafði hins
vegar leitt til þess þegar
á árinu 1957, að sýnt var,
að styrjöld gæti brotizt út
óvænt og fyrirvaralaust og
að ekki yrði ráðrúm til þess
að kalla hingað varnarlið.
Landið gæti á einni nóttu
orðið óvinaher að bráð.
Þessar röksemdir eiga enn
frekar við í dag og er því
augljóst, að ekki dugar í
umræðum um varnarmálin
að halda á loft þessum fyr-
irvara, sem gefinn var við
allt aðrar aðstæður.
Þórarinn Þórarinsson,
ritstjóri Tímans, hefur
mjög haldið því fram í
skrifum sínum um varnar-
málin, að hér eigi að endur-
skapa það ástand, sem var
á tímabilinu 1949 — 1951.
Aðild að Atlantshafsbanda-
laginu ein saman sé nægi-
leg vörn fyrir ísland og það
beri að skoða sem árás á
Atlantshafsbandalagið og
að lítið sé úr því gert, þeg-
ar menn haldi því fram, að
NATO-aðild okkar ein dugi
ekki. Þessar staðhæfingar
byggjast að sjálfsögðu ekki
á neinum rökum. Hér á við
það sama og um friðartíma
fyrirvarann. Þróun hern-
aðartækni hefur verið
mjög ör á þeim aldarfjórð-
ungi, sem liðinn er, síðan
við gerðumst aðilar að
Atlantshafsbandalaginu.
Ef óvænt og fyrirvaralaus
árás yrði gerð á ísland, er
ljóst, að á það yrði litið sem
árás á önnur Atlantshafs-
bandalagsríki. Hins vegar
gæti aðstoð Atlantshafs-
bandalagsins þá ekki kom-
ið til nema á þann hátt, að
landið yrði vettvangur
blóðugra átaka. Þetta er
ástæðan fyrir því að við
hljótum að líta svo á, að
aðild að Atlantshafsbanda-
laginu ein út af fyrir sig sé
ekki nægileg. Hér verði
einnig að vera varnarlið.
Loks er því haldið fram
af talsmönnum þess, að
varnarliðið hverfi af landi
brott, að svo friðvænlegt
ástand sé orðið á alþjóða-
vettvangi, vegna minnk-
andi spennu og aukinnar
þíðu, að hér sé ekki lengur
þörf varna af þeim sökum.
Það hefur oft komið fyrir
áður, að glámskyggnir
menn hafi talið friðinn
öruggan. Frægt er dæmið
um Neville Chamberlain,
er hann kom frá viðræðun-
um við Adolf Hitler í
Múnchen, veifaði pappírs-
snepli á flugvellinum í
London og hrópaði: friður
á okkar tímum. Skömmu
síðar brauzt heimsstyrjöld-
in síðari út. Á árinu 1956
töldu forystumenn vinstri
flokkanna svo friðvænlegt
í heiminum, að óhætt væri
að láta varnarliðið fara og
beittu sér fyrir samþykkt
Alþingis þar um. Hálfu ári
síðar kom til hernaðar-
átaka í Mið-Austurlöndum,
og Rússar beittu ofbeldi í
Ungverjalandi. Þessir
sömu menn komu þá fram
á Alþíhgi og sögðu, að þetta
hefði ekki verið hægt að
sjá fyrir hálfu ári áður, en
nú væri meiri þörf varnar-
liðs en nokkru sinni fyrr.
Vissulega er batnandi sam-
búð stórveldanna og ríkj-
anna í Mið-Evrópu ánægju-
efni. Hinu má ekki gleyma,
að enn er um mjög tak-
markaðan áþreifanlegan
árangur að ræða. Þess
vegna er hyggilegt að fara
að öllu með gát og fram-
vinda mála í Evrópu og
milli risaveldanna tveggja
gefur enn ekki nægilegt til-
efni til að hægt sé að láta
varnarliðið fara.
RÖKSEMDIR
ANDSTÆÐINGANNA
Hversvegna láta menn svona?
New York — Einn furðuleg-
asti þáttur mannlegrar náttúru
er, að gáfaðir menn skuli hvað
eftir annað sýkjast af þrá eftir
embætti Bandaríkjaforseta,
geta alls ekki hætt að reyna,
þótt þeir verði fyrir sömu von-
brigðunum hvað eftir annað.
Hvers vegna skyldi t.d. Nel-
son Rockefelier segja af sér
embætti rikisstjóra í New
York ríki til þess að sækjast
eftir forsetaembættinu, en
neita því þó um leið að hann
hafi minnsta áhuga á því?
Rockefeller er orðinn 65 ára
gamall og hefur því ekki eins
mikla möguleika og fyrr. Ekk-
ert bendir til þess, að hann
þurfi á meiri tekjum að halda
til þess að geta dregið fram
lífið. Hann ætti líka að geta
látið sér víti annarra að varn-
aði verða. Þrír síðustu forsetar
hafa ekkí farið svo vel út úr
embættinu. Kennedy var myrt-
ur, Johnson neyddur til þess
að draga sig í hlé og Nixon
getur allt eins búizt við því að
verða ákærður fyrir landráð.
Hið klassíska svar við spurn-
ingunni: Hvers vegna sækjast
menn eftir forsetaembættinu?
var gefið fyrir mörgum árum
síðan af Alben Barkley vara-
forseta, og vel má vera að hann
hafi fengið það frá Theodor
Roosvelt. Hann sagði:
„Löngunin til þess að verða
forseti er líkust sjúkdómi; þeg-
ar hún hefur einu sinni gripið
menn, er ekkert sem getur
læknað hana, nema kannski
helzt rotvarnarefni '.
Annað atriði almenns eðlís:
Ungir stjórnmálamenn láta
hina gifurlegu ábyrgð forset-
ans kannski vaxa sér í augum
og öllum mönnum, sem ekki
eru að farast úr sjálfsánægju,
er áskapað að efast um eigið
ágæti. Reyndir stjórnmála-
menn hafa hins vegar kynnzt
því af eigin raun, hve takmark-
aður forsetinn getur verið, og
því er ekki með öllu óeðlilegt
þótt þeir hugsi sem svo: ég
ætti ekki að vera verri en
hann, kannski öllu betri.
Rockefeller hefur sérstakar
ástæður til þess að taka þátt í
baráttunni. Hann hefur eytt
öllum beztu árum ævi sinnar í
opinberri þjónustu og hann
hefur hlotið nær allar vegtyll-
ur, sem hægt er að óska sér í
lifinu, nema að verða forseti.
Svo því þá ekki að reyna?
Hann hefur gengt embætti
ríkisstjóra New York rikis i
fimmtán ár og er nú viður-
kenndur sem leiðtogi allra
ríkisstjóranna. Hann hefði
helzt óskað sér að hljóta emb-
ætti utanríkisráðherra, eða
varaforsetaembættið, en þar
sem Nixon gekk framhjá hon-
um við veitingu þeirra ætlar
hann nú að reyna á eigin spýt-
ur.
Þetta hefur ýmsa kosti, en
felur einnig í sér vissar hætt-
ur. Rockefeller hefur í tuttugu
ár reynt að virkja beztu menn
þjóðarinnar til þess að rann-
saka vandamál Bandaríkjanna,
sáldað niðurstöður þeirra með
stjórnmálalegri reynslu sinni
og reynt þannig að nýta það,
sem hagnýtt mátti teljast í
pólitískri baráttu sinni.
Þetta gerði hann fyrir hálf-
um öðrum áratug, þegar hann,
ásamt bræðrum sínum, samdi
hina svonefndu Rockefeller-
skýrslu. Hið sama vill hann
endurtaka nú, er hann segir af
sér embætti ríkisstjóra til þess
að veita forstöðu nefnd, sem
rannsaka skal hvaða kostir séu
bandarísku þjóðinni beztir.
Sjaldan eða aldrei hefur verið
jafnmikil þörf á því og nú, að
rannsakað sé hvar við stöndum
og hvert við stefnum. Rocefell-
er hefur vafalaust rétt fyrir
sér, er hann fullyrðir, að hver
svo sem verður kosinn forseti
árið 1976 muni eiga í erfiðleik-
um nema hann hafi fyrir emb-
ættistökuna rannsakað gaum-
gæfilega hvaða kostir muni
helzt bjóðast og hagi sér sam-
kvæmt því. Rockefeller hefur
sagt af sér til þess að takast
þessa rannsókn á hendur, en
hins vegar neitar hann algjör-
lega, að hann hafi áhuga á því
að verða forseti.
í þessu atriði eru fólgnar
hætturnar við baráttuaðferð
Rockefellers. Öllum er að vísu
ljóst, að rannsókn til endur-
mats á högum bandarísku
þjóðarinnar er nauðsynleg,
það er einnig ljóst, að slík
rannsókn kostar peninga og sá,
sem græðir í stjórnmálalegu
tilliti er Rockefeller.
Þegar Rockefeller lýsti yfir
því, að hann segði af sér emb-
ætti ríkisstjóra lét hann í það
skína, að hið eina sem hann
hefði áhuga á væri áðurnefnd
rannsókn. Þetta er veikleika-
merki, því að það brýtur I bága
við hinar nýju reglur um fjár-
mögnun kosningabaráttu. í
lagagrein 608, 18 segir: „Eng-
inn frambjóðandi til kjörs for-
seta eða varaforseta má eyða
meiru til kosningabaráttunnar
úr sínum eigin sjóði, né af fé
fjölskyldu sinnar, en sem
nemur $ 50.000.— Undirgrein
skilgreinir svo hverjir teljist
fjölskylda frambjóðandans og
eru það eiginkona, börn, for-
eldrar, afar og ömmur, bræður
eða systur og makar þeirra.
Þegar fréttamenn í Albany
gengu á Rockefeller um það,
hvort hann hygði á forseta-
framboð, svaraði hann afdrátt-
arlaust neitandi og sagðist ein-
göngu ætla að veita rannsókn-
arnefndinni forstöðu. Þetta er
bara ekki allur sannleikurinn.
Mál þetta felur í sér i senn
mótsagnir og eilftinn harm-
leik. Nelson Rockefeller er nú
hálfsjötugur og sennilega
hefði hann sagt af sér embætti
ríkisstjóra til þess að sinna
framtíðarmálum þjóðar sinn-
ar, þótt hann hefði enga mögu-
leika haft á þvf að verða kjör-
inn forseti.
Hann hefur fengizt við mik-
ilvæg utanrikismál allar götur
síðan Roosevelt forseti fól hon-
um að fást við vandamál róm-
önsku Ameriku og nú þegar
hann hefur náð þeim aldri,
þegar flestir minni menn
myndu helzt kjósa að draga sig
í hlé, ber hann enn i brjósti
löngun til þess að ná kjöri sem
forseti.
Maður undrast þó enn.
Hvers vegna getur hann ekki
losað sig úr feninu fremur en
Kennedy, Johnson eða Nixon.
Hann hefur verið ákærður fyr-
ir að nota skattfrjálst fé til
þess að fjármagna rannsóknir
sínar og stuðla þannig að því
að hans eigin framavonir megi
rætast. En það er eins og Al-
ben Barkley sagði: eitthvað
rekur þá áfram, ýmist gott eða
illt, en þó í öllu falli einhver
hvöt til þess að sanna eitthvað,
til þess að hjálpa eða að
minnsta kosti til þess aðgefast
ekki upp.
\ l AT'kV-/ '
/
—i
r ’v.V Ál-
EFTIR
JAMES
RESTON