Morgunblaðið - 19.01.1974, Side 19

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. JANUAR 1974
19
Jakob Gíslason:
Stjórnunarfrœðslumiðstöð
JakobGIsIason
Stjórnunarfélag íslands lítur
svo á, að stjórnun (manage-
ment) sé nokkuð, sem að veru-
legu leyti er sameiginlegt fyrir
allar atvinnugreinar og raunar
meginhluta alls athafna- og
félagslffs mannanna.
Hin eiginlegu stjórnunar-
fræði eru að þessu leyti mjög
almenns eðlis og hin eiginlegu
stjórnunarfræðsla er í eðli sínu
hin sama fyrir velflest athafna-
svið mannlífsins.
Stjórnunarfélag islands
hefur frá upphafi liaft það
markmið að stuðla að bættri og
fullkomnari stjórnun í íslensku
athafnalífi. Það hefur unnið að
þessu með margháttaðri félags-
starfsemi, fundahöldum, ráð-
stefnum, erindaflutningi og út-
gáfustarfsemi og þannig kynnt
þjóðinni mikilvægi góðrar
stjórnunar og reynt að vekja
áhuga hennar á að bæta og full-
komna stjórnun hér á landi.
Jafnframt hefur það reynt að
halda uppi á eigin vegum
fræðslu og þjálfún i stjórnun.
Þetta hefur verið ýmsum erfið-
leikum bundið. Ma. þeim erfið-
leikum, að félagið hefur haft
mjög litlu fé úr að spila í þessu
skyni og orðið að taka kennslu-
gjöld, þátttökugjöld í námskeið-
um, fyrir fullum kostnaði
þeirra.
Þessu er islenska þjóðin ekki
vön. Hún hefur verið vanin á að
fá fræðslu og menntun ókeypis
þ.e.a.s. kostaða af því opinbera.
Og flestir aðrir en Stjórnunar-
félagið, sem veitt hafa fræðslu i
stjórnun, haldið námskeið
o.þ.u.l. — hafa kostað þetta úr
sjóðum eða af opinberu fé, en
ekki tekið gjöld af nemendum
eða þátttakendum, nema fyrir
broti af kostnaði. Sem dæmi má
nefna: Stjórnunarfræðsluna á
vegum Iðnaðarráðuneytisins,
Verkstjóranámskeiðin, nám-
skeið Húsnæðísmálastofnunar
o.fl.
Stjórnunarfélagið hefur
ávallt haft það viðhorf, að
fagna hverri velmeintri og vel-
heppnaðri ráðstöfun eða til-
raun, sem gerð er til að veita
þjóðinni aukna menntun í
stjórnunarfræðum og efla góða
stjórnun í landinu, en reyna
jafnframt sjálft að vinna sífellt
á þeim sviðum, sem aðrir höfðu
ekki sinnt.
Stjórnunarfélagið hefur þó
ekki getað varist því að bera
um leið nokkurn ugg i brjósti
yfir þvi, að við séum á leið
óheillavænlegrar þróunar á
sviði stjórnunarfræðslu í okkar
lida landi. Mjög sterk tilhneig-
ing virðist rikja hjá okkur til að
hluta Stjórnunarfræðsluna
niður á allar greinar atvinnu-
vega okkar og hina ýmsu þætti
athafna- og félagslífs, og hver
þeirra hyggst vera út af fyrir
sig um að veita menntun í
þessum fræðum, sem í eðli sínu
eru að verulegu leyti hin sömu
fyriralla þætti samfélagsins.
Slíka þróun yrði að telja mjög
óheppilega. Með því að skipta á
þessu sviði (sem raunar oft vill
verða á öðrum sviðum)
kröftum okkar niður á mörg
smá og dreifð, eigum við á
hættu, að árangurinn verði
samkvæmt því margt smátt,
ófullkomið og af vanefnum
gert, en ekkert myndarlegt,
fullkomið og fullnægjandi.
Jafnvel hjá stærri þjóðum
svo sem á öðrum Norðurlönd-
um hefur tekist misjafnlega vel
að koma upp myndarlegum
stjórnunarfræðslumiðstöðvum
f hverju landi. Til þess þarf alls
staðar nokkurt átak. Það þarf
fjármagn, það þarf sérhæfða
kennslukrafta og það þarf
góðan samningsvilja.
Hjá okkur gerum við smæð
okkar ennþá tilfinnanlegri með
því að hluta athafnalíf okkar á
flestum sviðum niður i margar
og því enn smærri agnir en
þyrfti að vera, ef skynsamlega
væri á haldið.
Stjórnunarfélagið telur því
hina mestu þörf á, að allir
kraftar sameinist um að koma
upp einni myndarlegri stjórn-
unarfræðslumiðstöð sem yrði
öflugur kennslu- og þjálfunar-
aðili á sviði stjórnunar, svaraði
kröfum tímans, og gæti á því
sviði þjónað öllum atvinnuveg-
um og athafnagreinum þjóð-
félagsins. Félagið hefur raunar
all lengi haft uppi tillögur uin
slíkt og reynt að vinna að sam-
einingu kraftanna á þessu
sviði.
Aðilar að Stjórnunarfélaginu
eru félög, fýrirtæki og stofn-
anir, sem ná yfir næstum allt
atvinnulff þjóðarinnar svo og
opinbera starfsemi og margvís-
legar hliðar félagslífsins. A sín-
um tíma var samantalið, að
95% af heildarframleiðslu
þjöðarinnar væri í höndum
þessara meðlima Stjórnunar-
félagsins.
Það ætti því að véra hinn
heppilegasti vettvangur til að
sameina kraftana í slíku máli
sem stofnun myndarlegi’ar,
sameiginlegrar stjórnunar-
fræðslumiðstöðvar.
Núverandi stjórn SÍF hefur
ákveðið að beita sér fyrir stofn-
un stjórnunarfræðslumið-
stöðvar og mun leggja málið til
endanlegrar ákvörðunar fyrir
næsta aðalfund SFl. Tillögur
um stjörnunarfræðslumiðstöð i
einstökum atriðum eru enn
ekki svo fast mótaðar, að með
góðu móti sé hægt að gera
nánar grein fyrir henni f stuttu
ináli.
Það hefur verið rætt um þá
möguleika, að slfk miðstöð yrði
skipulögð algerlega innan vé-
banda SFÍ eða í tengslum við
það sem sjálfstætt fvrirtæki.
Vonandi munu velflest fyrir-
tæki, félög og stofnanir innan
vébanda SFH gerast aðilar að
slíkri st j ór nunarf ræðslu mið-
stöð, hvort skipulagsformið
sem valið yrði.
Loks er rétt að geta þess. að
slík miðstöð gæti liaft nokkur
fleiri verkefni með hinum en
beina kennslu í stjórnunar-
fræðum, þótt stjórnunar-
fræðslan sé hennar aðalverk-
efni. Kemur þar t.d. til greina
vís þjónusta önnur á sviði
stjórnunar, ennfremur fram-
kvæmd vissra rannsökna og
einhver útgáfustarfsemi. Þvf
hefur einnig verið á það drepið
að e.t.v. væri réttara að nefna
hana „Stjórnunarmiðstöð".
heldur en „Stjórnunarfræðslu-
miðstöð", Væri það einnig í
meira samræmi við heiti
skildra erlendra stöðva, sem á
ensku eru nefndar „manage-
ment center".
Ingólfur Jónsson:
Tekjuhlutfall bænda hæst 1965
— miðað við aðrar stéttir
Undanfarin 3—4 ár hafa
verið hagstæð landbúnaðinum
vegna batnandi tíðarfars. Við-
brigðin urðu mikil, þegar hlýn-
aði eftir kuldaárin 1966—
1969. Ef bændur hefðu ekki bú-
ið í haginn með mikilli ræktun
og ýmiss konar hagræðingu á
árunum 1960—1966, hefði land-
búnaðurinn staðið illa að vígi
til þess að komast yfir kulda-
timann. Framfarahugur bænda
og dugnaður hefur verið mikill,
eins og fram kemur í umfangs-
miklum framkvæmdum í land-
búnaðinum. A árunum 1960—
1965 ræktuðu bændur meira en
dæmi eru áður um. Túnastærð
var talin vera um 70 þús. hekt-
arar í árslok 1959, en um 96
þús. hektarar í árslok 1965. Á 5
árum höfðu bændur ræktað
5.200 h á ári til jafnaðar. A
kal og kuldaárunum var ný-
ræktin minni af eðlilegum
ástæðum. Mikill kostnaður og
vinna fór í endurræktun túna,
sem höfðu kalið og skemmzt í
kuldanum. Eigi að síður
stækkuðu túnin og samfara
endurræktuninni var talsverð
nýrækt. Stærð túna á lögbýlum
þús. hektarar í árslok 1971.
xxx
Stækkun túna samfara
mikilli endurræktun, sen nam
þúsundum hektara vegna kals-
ins, var því um 40 þús. hektarar
frá 1960—1971. Á valdatima
viðreisnarstjórnarinnar var
stefna ræktunar og framfara
ráðandi. Hafa framfarir í þjóð-
Iffinu aldrei verið meiri en þá.
Staðreyndirnar blasa við
i flestum atvinnugreinum.
Hafa framfarir í landbúnaði,
ræktun, vélvæðingu. bygging-
um, rafvæðingu og búfjárrækt
aldrei áður verið nálægt því
eins miklar. Sem dæmi um vél-
væðinguna má geta þess, að i
árslok 1971 voru meirá en 2
dráttarvél á 5. hvert býli. Það
sama má segja um aðrar vélar,
bæði innan húss og utan, að
þær voru keyptar á næstum
hvert heimili á þessu tímabili.
Ef ræktunar- og framfara-
stefnan hefði ekki ráðið í land-
búnaði 1960—1971 hefðu
kulda- og kaiárin orðið erfiðari
og viðnámsþrótturinn orðið
minni i landbúnaðinum en
hann reyndist vera. Vissulega
er framtak og dugnaður bænda
lofsverður. Með vaxandi rækt-
un var framleiðslan aukin. A
árinu 1959 var innvegin mjólk
hjá mjólkurbúunum 69 millj.
kg. En árið 1971 var innvegin
mjólk 105 millj. kg. Fram-
leiðsluaukning var því 52% á
þessu tímabili. Aukning á
mjólkurframleiðslunni var
nauðsynleg til þess að hafa
nægilegt af þessari hollu vöru
til innanlandsneyzlu. Vegna
mikillar ræktunar og vélvæð-
ingar var framleiðsluaukning
möguleg. Ef kyrrstöðustefna
hefði iráðið 1960—1971, hefði
orðið mikill mjólkurskortur i
landinu. Aukning á mjólkur-
framleiðslunni á 12 áratimabili
varð 36 millj. kg. Nokkuð var
flutt út af mjólkurvörum, en
það getur ekki talizt mikið
miðað við heildarmagnið. Sum
árin mun 8—9% af mjölkur-
framleiðslunni hafa farið í
vinnsluvörur til útflutnings.
xxx
Ef aftur kæmi kuldatimabil,
gæti mjólkurkramleiðslan farið
niður fyrir það, sem þarf fyrir
innanlandsmarkað. Sú stefna í
landbúnaðarmálum, sem nú-
verandi ríkisstjórn virðist hafa
áhuga á að koma i framkvæmd,
ýtir ekki undir framtak,
dugnað og framfarir. Ríkis-
stjórnin hefur aflað sér
heimildar frá Alþingi til þess
og hafa lánakjör lakari til
þeirra, sem hafa meira en
30 kúgilda bústærð. Rikis-
stjórnin hefur eihnig með
frumvarpsflutningi á Alþingi
leitað eftir heimild til þess
að mega borga bændum
lægra verð fyrir búvörur, ef
þeir framleiða yfir tilskilið
mark, semekki er ætlað að vera
mjög hátt. í landi kulda og ísa
er þessi stefna háskaleg. íslend-
ingar hafa staðið af sér harð-
indi og þrengingar í gegn um
aldirnar, af því að þeir hafa
búið við nokkurt athafnafrelsi.
Engum ætti að refsa á neinn
hátt, þótt hann legði meira að
sér við vi'nnu heldur en annar.
xxx
Rikisstjórnin leitaði eftir
heimild til þess að leggja
fóðursbætisskatt á landbúnað-
inn. Hún hefur einnig gert
tilraun til þess, að leggja niður
sex manna n. í þvi formi, sem
nú er, þannig að bændur
semdu á óbeinan hátt við rfkis-
stjórnina um búvöruverðið. Til-
lögur ríkisstjórnarinnar liafa
ekki náð fram að ganga vegna
andstöðu bænda. Bændur vilja
búa við löggjöf frá 1966 og
standa vörð um, að þeim lögum
verði ekki spillt. í seinni tíð
hefur verið fullt samkomulag
minni framleíðenda og neyt-
enda í 6 manna nefnd. Búvöru-
verðið hefur að sjálfsögðu
hækkað mikið vegna kostnaðar-
verðbólgunnar, sem geisar, en
mestar hafa sveiflurnar á verði
búvöru verið þegar ríkisstjórn-
in er að brevta skipulags- og
stefnulaust niðurgreiðslum, og
stórhækka með þvf útsöluverð
vörunnar Hefur það ýtt undir
óánægju meðal neytenda, ett
ekki það hvað bændur hafa
fengið í sinn hlut.
4»
XXX
Landbúnaðurinn á mikið
undir sól og regni. Sé árferði
gott, verður framleiðslan ódýr-
ari og á allan hátt öruggari.
Hagur bænda ætti því að vera
með betra móti nú í góðærinu.
Á árunum 1960—1965 meðan
árfeiði var tiltölulega gott,
bötnuðu kjör bænda mikið.
Árið 1960 voru lögfestar út-
flutningsuppbætur á land-
búnaðarvörur til þess að
tryggja fullt verð fyrir alla
framleiðsluna. Áður fengu
bændur miklu lægra vérð fyrir
þær vörur, sem seldar voru á
erlendan markáð. Með lögum
um verðlagningu búvöru er til
þess ætlazt, að bændur með
fulla bústærð beri ekki minna
úr býtum en aðrar stéttir,
verkamenn, iðnaðarmenn og
sjómenn. Árið 1964 höfðu
meðaltekjur bænda hækkað
mikið frá því sem áður var og
voru það ár 84,3% miðað við
tekjur áðurnefndra við-
miðunarstétta.
xxx
Árið 1965 urðu tekjur bænda
86,2% og hefur tekjuhlutfallið
aldrei verið bændum hag-
stæðra en það ár. Eftir 1965
breyttist árferðið og kom þá
strax í ljós, að hlutur bænda
versnaði. Árið 1967 voru tekjur
bænda 72,9% miðað við áður-
nefndar stéttir. Árið 1969
73.9%. Árið 1970 voru þær
76.8% en 1972 aðeins meira eða
78.9%. Hvernig tekjuhlutfallið
hefur verið 1973, liggur ekki
enn fyrir. Vafasamt er að það
hafi batnað, þrátt fyrir gott ár-
ferði, vegna mikilla kostnaðar-
hækkana i búrekstrinum.
Enn vantai' mikið á til þess að
ná þvi tekjuhlutfalli, sem var
1964 og 1965. Ef árferði verður
gott áfram, ætti aðstefna i rétta
átt livað þetta sncrtir. þótt verð-
bólgan tefji að sjálfsögðu fyrir
hagsbótum i landbúnaði eins og
á öðrum sviðum.