Morgunblaðið - 23.03.1974, Qupperneq 20

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. MARZ 1974
20
— Rætt
Framhald af bls. 1
takmarkaðra að tölu og þar af
leiðandi ófullnægjandi vegna
varna landsins. Auk þess hafa
Alþýðubandalagsmenn fallizt á,
að ekki beri að líta á tillögu
stjórnarinnar sem úrslitakosti
gagnvart Bandarfkjamönnum,
heldur verði tekið á móti gagntil-
lögum af þeirra hálfu og þær
skoðaðar.
Bæði forsætisráðherra og utan-
ríkisráðherra hafa lýst því yfir, að
engar ákvarðanir verði teknar í
öryggismálum án þess að þær
verði lagðar fyrir Alþingi og full
ástæða er til að ætla, að meiri-
hluti alþingismanna fylgi ekki
fyrirkomulagi varna á íslandi í
samræmi við framlagðar tillögur
ríkisstjórnarinnar heldur geri
þeir meiri kröfur til öryggismál-
anna en þar er gert,“ sagði Geir
Hallgrímsson.
Formaður Sjálfstæðisflokksins
sagði ennfremur, að rfkisstjórnin
færi með öryggis- og varnarmál
landsins eins og um einhverja
kaupgjaldssamninga væri að
ræða og teldu eðlilegt, að skiptast
á tilboðum og gagntilboðum. „Ég
er þeirrar skoðunar," sagði Geir
Hallgrímsson, að slíkar starfsað-
ferðir séu fyrir neðan okkar virð-
ingu, þegar um öryggi íslands er
að tefla. Eftir að við höfum kynnt
okkur viðhorfin i alþjóðamálum
og öryggismálum og haft samráð
við önnur þátttökuríki í Atlants-
hafsbandalaginu — en til þess
erum við i því bandalagi— eigum
við að taka okkar ákvarðanir
sjálfir í samræmi við eigin
öryggishagsmuni. Það á að koma
fram i viðræðum við Bandaríkja-
menn, hvort öryggishagsmunir
landa okkar fara saman, án þess
að skipt sé á tilboðum og gagntil-
boðum."
Hér fer á eftir bókun fulltrúa
Sjálfstæðisflokksins, þeirra Geirs
Hallgrimssonar og Friðjóns
— Offset-
prentarar
Framhald af bls. 36
félaginu. Þessi tvö félög höfðu
eigin samninga, en nú átti að fá
samræmda samninga fyrir offset-
prentara og prentmyndasmiði. En
að sögn Jóhanns hafa atvinnurek-
endur vart hlustað á það.
Ekki tókst blaðinu að ná tali af
Baldri Eyþórssyni, formanni Fé-
lags prentiðnaðarins, í gærkvöldi.
Þess í stað náðum við tali af Har-
aldi Sveinssyni, framkvæmda-
stjóra Arvakurs. Hann sagði, að
forráðamenn prentiðnaðarins
hefðu tekið skýrt fram á samn-
ingafundunum, að þeir teldu að
Grafiska sveinafélaginu hefðu
verið boðin öllfríðindi, sem aðrir
hefðu fengið í samningunum 26.
febrúar s.l. Og að nemar í þessum
tveimur iðngreinum hefðu miklu
hærra vikukaup en þekktist í öðr-
um iðngreinum. Þess vegna hefði
ekki verið gengið að kröfunum
um hærra eftirvinnukaup. Einnig
hefði verið boðin, bein kaup-
hækkun, sem væri sizt Jægri en
samið hefði verið um i öðrum
iðngreinum að undanförnu.
— MeðaJhækkun
Framhald af bls. 2
Þar að auki er verð á tóbaksvör-
um ákvarðað af fjármálaráðu-
neytinu.
Það má benda á, að álagningar-
hækkunin til kaupmanna er ekki
nema hluti af þeirri hækkun, sem
verður á vörutegundum. Kjöt og
kjötafurðir, sem voru verðlagðar
1. marz sl. hækka til dæmis ein-
göngu um þá hækkun, sem verður
vegna söluskatts, eða um 3,54%.
Sem dæmi um hversu stór hluti
söluskatturinn er orðinn af þvi
sem greitt er fyrir vöruna má
nefna: Verð á 15 kg dilki sem er
4177.50 eftir söluskattshækkun-
ina skiptist sem hér segir. Heild-
söluverð 3268,50 kr., verzlunar-
álagning 301,50, 17% söluskattur
607.50 samtals 4177,50. Kjötfars,
heildsöiuverð pr. kg. 163 kr„
verzlunarálagning 29,03 kr, 17%
söluskattur 32,65 kr.
Kaupmannasamtök islands.
við Geir
Þórðarsonar á fundi utanríkis-
málanefndar Alþingis, er hófst kl.
14 í gær, en þar voru tillögur
ríkisstjórnarinnar um umræðu-
grundvöll í varnarmálunum
kynntar. Bókunin er svohljóð-
andi:
Við teljum, að drög þau að um-
ræðugrundvelli um endurskoðun
á varnarsamningi Islands og
Bandaríkjanna, sem ríkisstjórnin
hefur samþykkt, séu allsendis
ófullnægjandi og ábyrgðarlaus.
1. Fyrirkomulag það, sem gert
er ráð fyrir, tryggir engan veginn
öryggi íslands. Hér verða engar
varnir, sem eru til viðvörunar er-
lendum ríkjum, sem kynnu að
sýna okkur ásælni eða beita
okkur þrýstingi til að hafa áhrif á
gerðir okkar.
2. Með tillögum ríkisstjórnar-
innar er ekki fullnægt þeirri
sjálfsögðu kröfu íslendinga, sem
sjálfstæðrar þjóðar, að vita, hverj-
ir fara um næsta nágrenni hennar
eða jafnvel yfirráðasvæði, þ.e.a.s.
hvaða umferð er í og á hafinu og í
loftinu umhverfis landið og koma
í veg fyrir, að yfirráðaréttur Is-
lendinga sé skertur.
3. Samkvæmt tillögum ríkis-
stjórnarinnar tekur ísland ekki
þátt í því eftirliti og friðargæzlu-
hlutverki, sem hingað til hefur
verið innt af hendi á vegum
Atlar.ishafsbandalagsins héðan
og hefur tryggt frið í okkar hluta
heims um nær 30 ára skeið frá
stríðslokum.
4. Gagnrýna ber harðlega alia
málsmeðferð.
Ekki var kosið um varnar- og
öryggismál íslands í síðustu kosn-
ingum og nú sýnist ríkisstjórnin
ætla að taka örlagaríkar ákvarð-
anir þegar líður að lokum kjör-
tímabils. En full ástæða er til að
ætla, að ekki sé þingfylgi fyrir
tillögum ríkisstjórnarinnar. Þá
hafa 55.522 Íslendingar eða meiri-
hluti þeirra, er greiddu atkvæði i
síðustu alþingiskosningum beint
þeirri áskorun til alþingis og
ríkisstjórnar, „að standa vörð um
öryggi og sjálfstæði islenzku þjóð-
arinnar með því að treysta sam-
starfið innan Atlantshafsbanda-
lagsins, en leggja á hilluna ótima-
bær áform um uppsögn varnar-
samningsins við Bandaríkin og
brottvísun varnarliðsins."
Þá hefur lítið eða ekkert sam-
ráð verið haft við Atlantshafs-
bandalagið, næstu nágrannaþjóð-
ir okkar eða gagnaðila, Banda-
ríkjamenn, áður en gengið er frá
þessum drögum að umræðu-
grundvelli um endurskoðun á
varnarsamningi Islands og
Bandaríkjanna. Slíkt samráð er
sjálfsagt, þótt Islendingar einir
taki ákvörðun að lokum f sam-
ræmi við sína eigin öryggishags-
muni.
5. Við viljum ítreka að skoðun
okkar er sú, að í varnar- og
öryggismálum íslands berí eink-
um að leggja áherzlu á eftirfar-
andi:
í fyrsta lagi, að varnarliðið sé
þess megnugt á grundvellin þátt-
töku okkar f Atlantshafsbanda-
laginu að reka héðan flug til eftir-
lits með siglingum í og á hafinu
kringum landið og fylgjast með
flugferðum ókunnra flugvéla um
íslenzkt flugstjórnarsvæði, svo að
við vitum, hverjir fara um næsta
nágrenni lands okkar.
í öðru lagi, að varnarliðið sé
þess megnugt að veita viðnám,
fyrstu varnir, einkum í þeim til-
gangi að koma i veg fyrir að nokk-
urn tímann verði á okkur ráðizt.
i þriðja lagi, að varnarstöðin
sjálf verði aðskilin annarri starf-
semi á Keflavíkurflugvelli eins og
ráð var fyrir gert í áætlun fyrri
rikisstjórnar.
Í fjórða lagi, að allir varnarliðs-
menn og erlendir starfsmenn á
vegum varnarliðsins og skyldulið
þeirra búi á Keflavfkurflugvelli.
í fimmta lagi, að sérstakt sam-
starf verði tekið upp af íslands
hálfu innan Atlantshafsbanda-
lagsins við Noreg, Danmörku og
Kanada auk Bandaríkjanna, til
þess að stöðugt samráð verði haft
um öryggismál í okkar næsta ná-
grenni.
í sjötta lagi, að Íslendingar hafi
varnar- og öryggismál landsins í
stöðugri endurskoðun, geri sér
sjálfstæða grein fyrir nauðsynleg-
um aðgerðum, hafi sjálfir frum
kvæði hvaða ráðstafanir þurfi að
gera á hverjum tíma og hvenær
óhætt sé, að allt varnarlið hverfi á
brott. Þangað til sé varnarliðið í
lágmarki þess, sem óhætt er
öryggis landsins vegna og þess sé
gætt, að dvöl þess hafi ekki þjóð-
ernisleg, félagsleg og fjárhagsleg
áhrif, er skaðleg séu islenzku
þjóðinni og geri hana háða varn-
arliðinu á einn eða annan hátt,
utan þess öryggishlutverks, sem
það gegnir.
í sjöunda lagi, að Íslendingar
taki þátt i þeim störfum, sem unn-
in eru í þágu eigin öryggis og eru
ekki hernaðarlegs eðlis og jafn-
framt verði landhelgisgæzla okk-
ar og löggæzla efld til aukins
framtíðar hlutverks.
— Landhelgis-
mál
Framhald af bls. 1
skiptar skoðanir á málinu innan
þessa hóps. Eg gaf fiskiþingi
skýrslu um þetta á sinum tíma og
þar kom meðal annars fram eftir-
farandi:
— Mikið fylgi virðist nú vera
fyrir víðáttumikilli efnahagslög-
sögu — allt að 200 mílum. Hefur
verið giskað á að 80—90 þjóðir
séu fylgjandi þeirri víðáttu lög-
sögunnar. Þar sem ætlað er að 150
þjóðum verði boðin þátttaka i haf-
réttarráðstefnu Sameinuðu þjóð-
anna, skortir enn nokkuð á að
tilskildir tveir þriðju hlutar þátt-
tökuþjóða muni greiða 200 mílun-
um atkvæði.
Þrátt fyrir augljóslega mikið
fylgi við 200 mílna sjónarmiðið er
þó ekki allt sem sýnist í því efni
og eru margar skiptar skoðanir
um það form sem 200 mílna aðal-
reglan eigi að taka. Nefna má
skoðun sumra SuðupAmeríku-
ríkja, að bæði landhelgi og efna-
hagslögsaga eigi að vera allt að
200 mflur.
Sjónarmið islands og fleiri
ríkja er að leggja aðaláherzlu á
víðáttumikla efnahagslögsögu. Á
hinn bóginn sé sjálfsagt að tak-
marka siglingafrelsi sem minnst á
annan hátt. Ísland hefur því
ásamt meirihluta ríkja getað sætt
sig við 12 mílna landhelgi eða
jafnvel minna. i þriðja lagi má
nefna hóp ríkja, sem einkum létu
til sín heyra á fundi þeim sem
haldinn var i Genf á síðastliðnu
súmri, undir leiðsögn Ástralíu og
Kanada og sem Noregur,
Argentína og nokkur önnur riki
lýstu fylgi við; að efnahagslögsag-
an næði út fyrir 200 mílur þar
sem landfræðileg og önnur
náttúruleg skilyrði gerðu það
æskilegt eða jafnvel nauðsynlegt.
Auk þessara þriggja höfuð-
flokka eru uppi ýmis sjónarmið
hjá 200 mílna hópnum. Þannig
hefur koijiið fram hjá Afríkuríkj-
um og nokkrum öðrum tillaga um
svæðaskipulag, þar sem þjóðir
einstakra heimsálfa eða annarra
Iandfræðilegra heilda kæmu sér
saman um sérskipulag innan 200
mflna efnahagslögsögunnar.
i þessum tillögum er gengið út
frá því að öll ríki á viðkomandi
svæði njóti ákveðinna, jafnvel
sömu réttinda, hvort sem þau eiga
land að sjó eða ekki. Af skiljan-
legum ástæðum eru íslenzku full-
trúarnir í Hafsbotnsnefndinni lítt
hrifnir af þessum hugmyndum,
sem gætu haft í för með sér, ef
þær yrðu samþykktar, afsal rétt-
inda strandríkja til fjarlægra
þjóða.
Þá má nefna að ýmis ríki 200
mílna hópsins ætla sér að virða
svokölluð söguleg réttindi er-
lendra fiskveiðiþjóða. Munu is-
lendingar beita sér gegn því að
slíkt fyrirkomulag verði sam-
þykkt sem aðalregla.
islenzka sendinefndin í hafs-
botnsnefndinni hefur reynt eftir
mætti að brúa bilið milli ólíkra
sjónarmiða innan 200 mílna hóps-
ins og jafnframt að fækka ágrein-
ingsefnunum sem mest.
Segja má að island hafi tekið
afstöðu með 200 mílna hópnum á
fundum hafsbotnsnefndarinnar.
Á Alþingi hafa komið fram tillög-
ur sem kveða á um einhliða yfir-
lýsingu Íslands í þessu efni fyrir
árslok 1974.
— Lyf hækka
Framhald af bls. 36
Að sögn Almars er þessi breyt-
ing á verðskránni heimiluð sam-
kvæmt könnun á rekstrarafkomu
apóteka á árunum 1971—72 og
stendur ekki í neinu sambandi við
þróun verðlagsmála að undan-
förnu. Hann sagði að hækkunin
næmi um 11% að meðaltali og
væri þá reiknað bæði með lyfjum
framleiddum innanlands og inn-
fluttum sérlyfjum. Innlendu lyfin
hækka heldur meira en sérlyfin,
þar sem þau eru yfirleitt ódýrari.
Þessar hækkanir komu til fram-
kvæmda hinn 18. marz sl.
— 100 millj.
Framhald af bls. 36
son hæstaréttarlögmaður, en verj-
andi fyrir hönd Peter Strow yfir-
manns flotaverzlunarinnar væri
Jón E. Ragnarsson hæstaréttar-
lögmaður.
Sagði Þorgeir að hann vissi ekki
til að einn einstakur aðili hefði
farið fram á jafnháar skaðabætur
frammi fyrir íslenzkum dómstóli.
— Sífelld
stækkun
Framhald af bls. 36
sínu, ekki sízt fólks, sem býr í
borgum, vaxiö mjög. Sífelld
stækkun borga og þéttbýlis,
ásamt auknum hraða, innisetum
og ópersónulegum samskiptum
manna á milli þrengir stöðugt að
fólki og kallar á úrbætur. Borg
þarf að hafa þá fjölbreytni í um-
hverfi og sveigjanleika, að hver
einstaklingur geti sinnt þar
hinum ólíku athafnaþáttum
sínum. Frístundir manna aukast
stöðugt og þær kröfur eru því
gerðar, að umhverfi borgarbúa sé
á þann veg, að þeir geti sótt þang-
að holiar og aðlaðandi tómstund-
ir. í skipulagsmálum borgarinnar
til þessa hefur megináherzla
verið lögð á byggingu húsnæðis,
bæði til ibúðar og atvinnustarf-
semi og að byggja upp umferðar-
kerfi, sem hefur verið miðað við
það að skila umferð á milli borg-
arhluta eins greiðlega og mögu-
legt hefur verið. Það hefur rétt-
lætt forgang þessara skipulags-
þátta, hversu skjótlega og auð-
veldlega flestir komast út úr borg-
inni og til fjölbreyttra og náttúr-
legrastaða.Á þessueruþóókostir.
í fyrsta lagi verða ýmsir minni-
hlutahópar útundan, þar eð þeir
hafa ekki bíl eða önnur vélknúin
tæki til umráða og eiga þannig
erfitt með að komast út úr borg-
inni og til þeirra staða, sem hug-
urinn stendur til. Innan þessa
hóps eru m.a. börn, nokkur hluti
húsmæðra, eldra fólk og fólk sem
á einhvern hátt stendur höllum
fæti, s.s. bæklaðir, blindir, öryrkj-
ar að einhverju leyti o.s.frv. 1
öðru lagi fullnægir fjölbreytileg
náttúra og umhverfi utan borg-
arinnar ekki daglegum þörfum
fólks fyrir upplyftingu og hress-
ingu. Reyndar hefur margt áunn-
izt I fegrun og frágangi opinna
útivistarsvæða í Reykjavík, en þó
hafa möguleikar á fjölþættara
umhverfi og félagslegri aðstöðu 1
því sambandi hvergi nærri verið
fullnýttir.
En áætlun sú, sem hér er sett
fram um gerð útivistarsvæða og
göngu- og hjólreiðastiga í Reykja-
vík á sér einnig aðrar forsendur.
Áætlunin gerir ráð fyrir aukinni
aðgreiningu tveggja tegunda um-
ferðar, þ.e. hraða umferðar vél-
knúinna ökutækja annars vegar
og gangandi og hjólandi vegfar-
enda hins vegar. Með þessum
hætti ætti tvennt að vinnast, ann-
ars vegar ætti slysum, sérstaklega
á börnum, að fækka og hins vegar
ætti umferðin í heild að geta orðið
greiðari. Fer þetta að sjálfsögðu
eftir lagningu göngu- og hjól-
reiðarstíganna og hversu almenn
nýting þeirra verður. öryggis-
sjónarmiðið er þannig ein af
meginforsendum við gerð göngu-
og hjólreiðabrauta.“
Allmiklar umræður urðu um
áætlunina að lokinni framsögu-
ræðu borgarstjóra og mun Mbl.
sfðar gera ítarlegri grein fyrir
ræðu borgarstjóra og öðrum um-
ræðum um áætlunina.
— Minning
Elís
Framhald af bls. 25
sömustu efni í sérgrein-
um hans og var það orð og að
sönnu að gæti Elís ekki leyst
vandann væri tilgangslaust að
leita annað. Svo hagur var hann í
höndum sínum að snillingur
mátti hann heita.
Elís var ævinlega hress og glað-
ur og hrókur alls fagnaðar i vina-
hópi. Var það hans beztg skemmt-
un að grípa í spil með vinum
sínum og hélt þeim sið meðan
heilsa leyfði, en mjög voru kraft-
ar hans á þrotum hin síðari árin
og skert heyrn háði honum mjög.
EIís Ólafsson átti langan og far-
sælan starfs- og ævidag. Hann var
heiðvirður maður og hinn gegn-
asti þegn. Góð er gömlum og
þreyttum hvíldin.
Blessuð sé minning hans.
Vinur.
— Varnarliðið
Framhald af bls. 36
því að varnarliðið skuli hverfa af
landi brott í áföngum. Fyrir árs-
lok 1974 þ.e. fyrir næstu áramót á
fjórðungur varnarliðsmanna að
vera farinn eða um 800 menn.
Fyrir mitt ár 1975 á helmingur að
vera farinn eða 800 menn til við-
bótar. Fyrir árslok 1975 eiga þrír
fjórðu liðsins að vera farnir eða
samtals 2400 menn og á miðju ári
1976 á síðasti hlutinn að vera
horfinn af landi brott, síðustu 800
varnarliðsmennirnir.
Síðan er gert ráð fyrir því í
umræðugrundvellinum, að gerðar
verði ráðstafanir til að fullnægja
skuldbindingum islands gagnvart
Atlantshafsbandalaginu. Það á að
gera með eftirfarandi hætti:
Flugvélar á vegum Atlantshafs-
bandalagsins eiga að hafa lend-
ingarleyfi á Keflavfkurflugvelli
vegna eftirlitsflugs á Norðurhöf-
um, en skulu þó ekki hafa hér
fasta bækistöð. Þar sem þýðing
þessa ákvæðis þvældist mjög fyrir
ráðherrunum og ekki allir á eitt
sáttir lagði Ölafur Jóhannesson
fram svofellda skýringu á rfkis-
stjórnarfundi sl. þriðjudag, sem
samþykkt var af ráðherrunum: „i
ákvæði þessu er ekki miðað við,
að ástandið sé óbreytt frá því sem
nú er. Það er ekki gert ráð fyrir
reglubundnum skiptiflugsveit-
um. Um framkvæmd alla í þessu
efni fer eftir nánara samkomu-
lagi og er haft i huga, að hér geti
að þessu leyti verið svipuð skipan
og f Noregi og Danmörku, og að
Ísland geti gegnt hlutverki sfnu
sem hlekkur f eftirlitskerfi Nató í
Norðurhöfum. Að sjálfsögðu er
eigi átt við það, að flugvélar þurfi
lendingarleyfi í hvert sinn.“
Þá er ætlast til þess skv. um-
ræðugrundvellinu, að vegna lend-
inga flugvéla af þessu tagi hafi
Atlantshafsbandalagið heimild
til þess að hafa á Keflavíkurflug-
velli hóp tæknimanna er ekki
mega vera hermenn og eiga þeir
að annast eftirlit með flugvélun-
um sem rétt hafa til lendingar, en
ekki fastar bækistöðvar. Ætlast
er til að fjöldi þessara eftirlits-
manna verði samkomulagsatriði
en að um takmarkaða starfsemi
verði að ræða.
Þegar varnarliðið er horfið af
landi brott eiga Islendingar að
annast löggæzlu á Keflavíkur-
flugvelli skv. umræðugrund-
vellinum og á að þjálfa þá sérstak-
lega til þeirra starfa. Ætlast er til
þess að tslendingar leggi til
mannafla til að veita þjónustu
þeim útlendingum, sem eiga að
dveljast á flugvellinum skv.
framansögðu (en þó ekki hafa þar
fasta bækistöð!). Islendingar eiga
að taka við rekstri radarstöðv-
anna á Suðurnesjum og farþega-
flug á að vera aðskilið frá lend-
ingum flugvéla Nato skv. um-
ræðugrundvellinum.
Þetta er meginefni þess um-
ræðugrundvallar sem ráðherrarn-
ir hafa komið sér saman um.
Hann hefur tekið miklum breyt-
ingum frá upphaflegum tillögum
utanríkisráðherra og allar hafa
þær breytingar verið gerðar skv.
kröfum Alþýðubandalagsins.
Næsta skrefið er svo að Einar
Ágústsson leggi þessar tillögur
fyrir Bandaríkjamenn.