Morgunblaðið - 28.07.1974, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. JULÍ 1974.
13
17. júnf sl. var þessi skjöldur festur á hús Sveinbjörns við London
Street. Á honum stendur: Islenzki þjóðsöngurinn, Ó guð vors lands
eftir tónskáidið Sveinbjörn Sveinbjörnsson og skáldið Matthfas
Jochumsson var ortur og lagið samið f þessu húsi árið 1874.
asar. Komst lagið heim ! tæka tfð
fyrir þjóðhátiðina og var dreift prent-
uðu.
Þó að ekki verði drepið á önnur
þjóðhátfðarljóð Matthíasar hér má
geta þess, að Sveinbjörn samdi einn-
ig lag við annað þjóðhátfðarljóð Matt
hfasar, Minni Ingólfs. en eins og
kunnugt er samdi Matthfas 15 Ijóð í
tilefni þúsund ára afmælisins. Þessi
tvö Ijóð. sem Sveinbjörn samdi lög
við, munu vera einu þjóðhátfðarljóð-
in. sem Matthfas orti óbeðinn.
Þegar sá stóri dagur 2. ágúst rann
upp var sólskin f Reykjavfk, en frem-
ur svalt. og allt með miklum hátíðar-
blæ. Skip lágu fánum prýdd á höfn-
inni og koma konungs með stjórnar-
skrá og annarra erlendra gesta setti
mikinn virðuleikasvip yfir hátíðina.
Meginhluti hátfðarhaldanna fór
fram f Öskjuhlfð. Guðsþjónustan f
Dómkirkjunni var þó mikilvægur lið-
ur. Vildu margir vera viðstaddir
hana, en færri komust að en vildu.
Konungur ásamt fylgdarliði sfnu og
öðrum innlendum og erlendum fyrir-
mönnum var viðstaddur hámessuna
sem sungin var klukkan hálf ellefu,
en þrjár messur voru sungnar í Dóm-
kirkjunni þennan dag. Við hámess-
una fór frumflutningur Lofsöngsins
fram. Herma flestar heimildir, að
Pétur Guðjónsson hafi stjórnað
söngnum.
Fáar heimildir skýra frá þvf, hvaða
viðtökur Ó, guð vors lands hlaut hjá
islenzkum áheyrendum. Guðrún
Borgfjörð segir þó í minningum sin-
um m.a.: „Ég var svo heppin að
komast inn og það segi ég satt, að
aldrei hefur mér fundizt eins fallegt
að heyra „Ó, guð vors lands", og þá.
Það var guðdómlegt. Auðviað voru
allir beztu söngkraftar bæjarins þar
saman komnir." Lftið var hins vegar
minnzt á Ijóðið f blöðum og aðrir
höfðu fremur fá orð um það. Kannski
þeir hafi ekki kunnað að koma orð-
um að hrifningu sinni eins og Jón
Þórarinsson bendir á f ævisögu
Sveinbjörns.
Ef til vill hafa hinir erlendu gestir
haft betri tök á að túlka viðbrögð og
tilfinningar hinna fslenzku áheyr-
enda. Blaðamaðurinn og rithöfund-
urinn bandarfski, Bayard Taylor,
skrifaði f New York Tribune, að Lof-
söngurinn hefði haft mikil áhrif á
áheyrendur „svo að ég sá. að augu
margra fylltust tárum. Viðkvæðið
„íslands þúsund ár" hljómaði um
kirkjuna með tónum, sem fremur
lýstu hátíðleika en nokkru stórlæti, f
samræmi við hinn alvarlega guð-
ræknisanda þess fólks, er hér var
samankomið ..."
Beztu lýsingar á þeim móttökum,
sem lag Sveinbjörns fékk. er einnig
að finna ! erlendum blöðum. Dönsku
blöðin. sem fylgdust vel með hátfð-
inni. fóru um það fögrum orðum og !
Times ! London var það lofað.
Ó. guð vors lands. var ekki samið
sem þjóðsöngur, Eldgamla ísafold
gegndi enn þvf hlutverki. Erfitt er að
segja um, hvenær Ijóðið varð þjóð-
söngur okkar. 1878 talar Sveinbjörn
þó um það sem þjóðsöng ! bréfi til
Sigrfðar Magnússon konu Eirfks
Magnússonar f Camebridge. Jón
Þórarinsson telur hins vegar ólíklegt,
að Lofsöngurinn hafi þá verið búinn
að vinna sér hefð sem þjóðsöngur,
heldur hafi hugmyndin verið runnin
undan rifjum Eirfks, sem var mikill
fullhugi ! stjórnmálum (slendinga og
stuðningsmaður Jóns Sigurðssonar.
Söngurinn vann sér þó smám sam-
an hefð og segir Árni Thorsteinsson !
minningum sfnum, að „á árunum
kringum 1880 var það orðinn fastur
liður f sunnudagshaldi bæjarbúa. að
þeir löbbuðu niður að Austurvelli og
hlýddu þar á hornamúsfk . . . Var þá
jafnan leikið sem sfðasta lag Eld-
gamla ísafold." Lofsöngurinn var þv!
enn ekki búinn að vinna sér þá hefð
að geta talizt þjóðsöngur. Sfðar segir
Árni aftur á móti, að ýmis „sportfé-
lög hafi tekið Ó, guð vors lands upp
á arma sfna og sungu það á samkom-
um sínum og mótum og innleiddu
það sem þjóðsöng." „ Það var
venja," segir Árni, „að allir tóku
ofan meðan Lofsöngurinn var sung-
inn eða leikinn og varð þetta brátt
almenn venja — allir voru farnir að
taka ofan og söngurinn var þar með
orðinn sannnefndur þjóðsöngur."
Söngurinn eignaðist æ sterkari
itök f vitund þjóðarinnar og fyrir
alþingishátfðina 1930 kom upp
sterk hreyfing með þvf, að Islending-
ar keyptu réttindi af laginu af hinu
danska forlagi. sem hafði keypt þau
af tónskáldinu árið 1910. Forlagið
reyndist hins vegar ekki fáanlegt til
að selja þar til árið 1948. að réttindi
að laginu komust f eigu fslenzka
rfkisins.
í þessari grein hefur einkum verið
stuðzt við ævisögu Sveinbjörns
Sveinbjörnssonar eftir Jón Þórarins-
son og ritgerð Njarðar P. Njarðvfk
um þjóðhátfðarljóð Matthfasar Joch-
umssonar, sem birtist f Skfrni 1962.
— pje.
KOMA Á SKÚTU
Á ÞJÓÐHÁTÍÐ
Svíarnir Arne, Tor, Guss og Lennart.
Fólk kemur eftir ýmsum
leiðum á þjóðhátfðina. 1 fyrra-
kvöld komu t.d. til Reykjavíkur
tvær seglskútur, önnur frá
Gautaborg, en hin frá Ham-
borg, og sögðu skipverjar á
þeim báðum, að þeir hefðu
komið aðallega til að fara á
þjóðhátfðina á Þingvöllum.
Þegar blm. Mbl. leit niður á
Ægisgarð, þar sem skúturnar
•iggja, voru Þjóðverjarnir að
hamast við að birgja sig upp
með vatni, en Svfarnir sátu yfir
kaffi og buðu þegar um borð.
Sögðust þeir hafa verið á
ferðinni sfðan 5. júlf, en komið
við f Stavangri, Hjaltlandi,
Færeyjum og Vestmanna-
eyjum. Sögðust þeir hafa stopp-
að f 4 daga f Færeyjum og varla
getað siitið sig þaðan, „því að
eyjarnar voru svo fallegar“.
Þeir félagarnir voru fjórir
saman á aldrinum frá tvftugu
til fimmtugs og komu allir frá
Gautaborg nema einn, sem var
sænskur amerfkani. Hét sá
Guss Ericsen og sagðist hann
hafa kennt skógrækt við há-
skóla f Bandarfkjunum og haft
þar fslenzkan nemanda, sem
hann vildi komast f samband
við.
Sá, sem hafði orð fyrir þeim
félögum, Tor Liljedal, sagði, að
fyrst hefðu þeir stigið á land f
Heimaey og að þeir hefðu orðið
mjög hrifnir.
„Við fórum upp á eldfjallið
og það var stórkostlegt að sjá
ofan f rjúkandi gfginn og að
finna hitann undir fótunum.
Við gátum meira að segja soðið
egg f sandinum. Ef Vestmanna-
eyjar væru aðeins minna úr
leið, yrðu þær fyrsta flokks
ferðamannastaður,“ sagði Tor.
Þeir félagar sögðust hafa
fengið gott veður á leiðinni, þar
til á milli tslands og Færeyja,
þá hefði vindur farið að blása á
móti og þeir átt f strfði við háar
öldur.
Þjóðverjarnir, sem lágu við
hliðina á Svfunum, voru fimm
saman, allir á aldrinum milli
tvftugs og þrftugs. Þeir sögðust
hafa verið rúmlega hálfan mán-
uð á leiðinni, en að vfsu með
viðkomu f Skotlandi, þar sem
þeir höfðu skoðað sig um.
Þeir sögðust ekki ætla að láta
sér nægja að skoða Reykjavfk
og Þingvelli, heldur ætluðu
þeir að sigla norður fyrir land á
leið sinni heim.
Hamborgararnir og skúta þeirra. Ljósm.
Mbl. Ól. K. Mag.
1 dómkirkiiitni 2. ágúst 1874.