Morgunblaðið - 28.07.1974, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. JULl 1974. J 0
Steinþór Gestsson
alþm.:
Maðurinn
i félagi
við
landið
í dag, þegar við Gnúpverjar
komum saman til fagnaðar á þjóð-
hátíðardegi, þegar lýðveldi á
Islandi er 30 ára og á minningar-
ári um 1100 ára búsetu í landinu,
þá fer ekki hjá því, að hugurinn
leiti til þeirra samskipta, sem
maðurinn hefur átt við landið
allan þennan tíma.
Ég mun því í þeim orðum, sem
hér verða sögð, dvelja við þessa
tvo megin þætti, þ.e. manninn f
félagi við landið sjálft og í mann-
legu samfélagi.
Um Island á landnámsöld vitum
við nokkuð mikið af ritum okkar
fornum, sem þó voru ekki skrifuð
fyrr en tveimur til þremur öldum
eftir landnámstíð. Þar er talið, að
landið hafi verið vaxið viði eða
vfði milli fjalls og fjöru, eins og
segir f Islendingabók Ara fróða.
Þetta kemur vel heim við rann-
sóknir vísindamanna á okkar öld.
I bók sinni „Líf og land“ segir dr.
Sturla Friðriksson svo um þetta
efni: „Af þessum og öðrum
heimildum sést, að hæstu skógar-
mörk hafa sennilega legið í 500 —
600 metra hæð sunnan jökla, en
eitthvað lægra norðanlands. Á
öllu hálendi fyrir ofan birkiskóga-
mörk hefur verið vfðir, grasa- og
hálfgrasagróður, nema þá helzt á
Tungnaáröræfum ... Enda þótt
breytingar á vistkerfi verði
miklar um landnám vegna til-
komu mannsins halda veðurfars-
breytingar eigi að síður enn
áfram að hafa mikil áhrif á
gróðurfar og dýralíf landsins. Sá
bati, sem varð í veðurfari fyrir
1300 árum, virðist aftur hafa
snúið til verri vegar f lok 12. aldar
og hélzt loftslag kalt fram til þess-
arar aldar. Sfðari hluta 18. aldar
virðist loftslag jafnvel verða enn
kaldara og rakara en áður var. Þá
versna að mun vaxtarskilyrði
fyrir hálendisgróður vegna lægri
sumarhita. Minjar eftir þetta
kuldaskeið, sem lfklega náði há-
marki sínu um 1890, má meðal
annars finna í jöðrum Skriðufells
við Hvftárvatn ... Á þessu kulda-
skeiði, sem lýkur um síðustu alda-
mót og stundum er kallað „litla
ísöldin", verða miklar breytingar
í vistkerfum landsins.“
Ekki er til þess tóm hér og nú
að kynna frekar niðurstöður dr.
Sturlu Friðrikssonar, en af
þessum tilvitnuðu orðum verður
ljóst, að megin ástæðan til gróður-
eyðingar og jarðvegseyðingar í
landinu eftir landnámsöld var
kólnandi veðurfar. Eftir 1920
hlýnar verulega í veðri og breyt-
ast þá skilyrði til vaxtar alls
gróðurs til batnaðar. Þess sjáum
við glögg merki hér í þessari
sveit, við, sem munum eftir rofa-
börðum og sandbyljum á þeim
tíma og veitum nú athygli lokuð-
um sárum og grænkandi svæðum,
þar sem áður voru blásnir melar.
Við þurfum ekki að vera í vafa
um, hvert hefur stefnt á hlýviðris-
skeiði síðustu áratuga.
Nú bendir margt til þess, að
veðurfar fari enn kólnandi og
hefur svo verið um nokkurra ára
skeið og má því af fyrri reynslu
gera ráð fyrir stöðnun í út-
breiðslu gróðurs af sjálfssáningu
og jafnvel gróðureyðingu ef
ekkert verður að gert. — Við
vitum, að fólkið f landinu þarf að
fylgjast vel með framvindu þess-
ara mála, enda höfum við til þess
alla möguleika að spyrna við
fótum og hefja gagnsókn ef þörf
krefur. Forfeður okkar áttu þar
annan og tvísýnni leik, af tveimur
ástæðum sérstaklega. I fyrsta lagi
urðu þeir að búa að þeim gæðum
einum, sem landið gaf, og voru
því tilneyddir að ganga hart að
því, þegar hart var í ári. I öðru
lagi bjuggu þeir ekki við þá
tækniþekkingu, sem nútfminn
hefur yfir að ráða til þess að
græða landið og verja það fyrir
skemmdum vatns og vinda. Þeir
höfðu ekki önnur ráð en að bera
moðið frá gripunum og rofið af
þökum húsa, sem voru í endur-
byggingu, í blásna mela og rofa-
börð, sem ógnuðu löndum manna
og híbýlum. Þessi úrræði skildu
ekki eftir sig umtalsverðar lag-
færingar, en þau vitna um það, að
mörgum bóndanum var ljós sá
voði, sem að fór, og að vilji v„r til
Ræða
flutt
á
þjóð-
hátíð
r
í
X'
Arnesi
17.
júní
sl.
að bæta um og varðveita landið og
hlúa að því.
Nú er aðstaða manna öll önnur
og á landnámshátíðarárinu 1974
eru uppi áform um stærri átök í
landgræðslu og gróðurvernd en
áður hafa þekkzt.
Um það varð fullkomin sam-
staða á Alþingi í vetur, að fyrir
hátíðarfund Alþingis á Þingvöll-
um í sumar skyldi lögð fimm ára
áætlun um stórt átak f gróður-
vernd og að ákveðnu fjármagni
skyldi varið til ýmissa þátta þessa
mikla máls, eða upphæð, er
neraur 1000 milljónum króna á
þessu fimm ára bili. I fyrsta lagi
er lagt til, að 700 milljónum króna
verði varið til almennrar gróður-
verndar og landgræðslu, sem
Landgræðsla ríkisins mun sjá um
framkvaemd á. 1 öðru lagi skal
verja 170 milljónum króna til
skógverndar og skógræktar á veg-
um Skógræktar ríkisins. I þriðja
lagi skulu ganga til rannsókna á
sviði gróðurverndar, landgræðslu
og gróðurnýtingar 80 milljónir
króna. Ráðstöfun þessa fjár sé í
höndum Rannsóknastofnunar
landbúnaðarins og Landnáms
rfkisins. Og í fjórða lagi skal verja
50 millj. króna til útivistarvega
um afrétti og óbyggðir, til ráð-
gjafar um landnýtingu og til
Landverndar, samtaka áhuga-
manna um landgræðslu og
náttúruvernd.
Þá hafa skógræktarfélögin í j
landinu uppi áform um stórlega
aukin umsvif í skógrækt og hafa
þau leitað til hinna ýmsu sveitar-
félaga um sérstakan fjárhags-
legan stuðning af því tilefni.
Einnig má minna á þaö hér, að
sveitarsjóður Gnúpverjahrepps
hefur varið til gróðurauka á
Þjórsárdalssvæðinu 600 þúsund
krónum hvort ár 1973 og 1974 og
er það gert f samvinnu við Iand-
græðslu rikisins.
Allir íslendingar munu fagna
þessum áformum og við skulum
trúa því og treysta, að ekki verði
hvarflað frá því að framkvæma
þau.
— 1 dag megum við einnig
minnast þess, að eitt hundrað ár
eru liðin sfðan Island fékk
stjórnarskrá. Með stjórnar-
skránni fengum við margs konar
réttarbætur, en fátt mun hafa
haft gagngerðari áhrif á lýðræðis-
lega stöðu almennings en ákvæði
hennar um sveitarstjórnir. Og
þótt þau ákvæði væru í fyrstu
framkvæmd með næsta fálm-
kenndum hætti, þá hafa þau þró-
azt til þess að vera íbúum þessa
lands samhjálp og vettvangur til
þess að hafa áhrif á mikilvægan
þátt stjórnsýslunnar f landinu.
— Frelsishetjan Jón Sigurðsson
forseti fæddisP þennan dag fyrir
163 árum. Við minnumst manns-
ins, sem markaði stefnuna í sjálf-
stæðisbaráttunni og mótaði meir
en nokkur annar Islendingur hug
alls almennings í landinu til gæða
þess og möguleikanna til þess að
auka hagsæld fólksins. Hann
vakti og trú landsmanna á það, að
mögulegt væri og rétt að endur-
heimta sjálfstæði landsins og að
varðveizla þess væri okkur sjálf-
sögð og eðlileg, ef við fengjum að
ráða málum okkar sjálf. Kröfur
okkar um sjálfstæði byggði hann
á svo bjargföstum grunni sög-
unnar, að réttur okkar varð ekki
vefengdur.
I krafti hans starfs og margra
fleiri góðra Islands sona getum
við í dag minnzt stofnunar lýð-
veldisins. Minnzt þess lokasigurs,
sem vannst í sjálfstæðisbaráttu
þjóðarinnar 17. júní 1944.
Þann dag gengum við Islend-
ingar fagnandi á móti árdeginu,
þótt þá væri dimmt yfir heims-
byggðinni. Frændur okkar og vin-
ir, einarðir málsvarar frelsis til
handa einstaklingum og þjóðum,
háðu styrjöld við harðstjórnar- og
einræðisöfl í hinum grálynda
heimi. Okkar hlutur í þeim
hildarleik var að sjálfsögðu smár
á mælikvarða stórþjóða, en eigi að
sfður mikilsverður fyrir hið
frjálsa baráttulið. Sjómenn okkar
og farmenn drógu hvergi af sér
um þessar mundir þrátt fyrir ógn-
ir og hættur á höfum úti. Þraut-
seigja þeirra og áræði verður
seint þakkað svo sem vert er og
mannfórnir þessara ára ekki
bættar með öðru en dugmiklu
starfi og framlagi þeirra, sem lifa
og erfa landið, til varðveizlu
friðar og varðstöðu um frelsi og
sjálfstæði hinnar fslenzku þjóðar.
Þessa minnumst við f dag og
áréttum heit okkar frá lýðveldis-
deginum fyrir 30 árum.
Við skulum láta minningar
þessa dags glæða í hugum okkar
þá trú á okkur sjálf, að ekkert afl,
innlent né útlent, nái að slæva
sjálfstæðiskennd okkar og vilja til
þess að standa vörð um menningu
okkar, tungu og sjálfsforræði.