Morgunblaðið - 18.08.1974, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. ÁGUST 1974
Utgefandi hf. Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 10 100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Áskriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 35,00 kr. eintakið.
Vinstri flokkarnir
svonefndu hafa deilt
alla síðustu viku um ástæð-
ur þess að viðræður flokk-
anna fjögurra um myndun
ríkisstjórnar fóru út um
þúfur. Rifrildi af þessu tagi
er að vísu ekki nýtt af nál-
inni, en er þó athyglisvert
eigi að síður fyrir margra
hluta sakir. Óhætt er að
segja, að þetta tilgangslitla
karp lýsi einkar vel, hversu
rækilega þetta stjórnmála-
samstarf hafði gengið sér
til húðar. Um leið er þetta
verðugur endir á ferli
vinstri stjórnarinnar og í
fullu samræmi við það, sem
á undan er gengið.
Um nokkur undangengin
ár hafa stjórnmálaumræð-
ur hér, á landi mótazt all
mikið af hugleiðingum um
svokallaða sameiningu
vinstri manna. Talsmenn
vinstri flokkanna hafa far-
ið mörgum fögrum orðum
um þennan göfuga tilgang,
og flokkar hafa verið stofn-
aðir og klofnir til skiptis í
því skyni, að koma þessum
áformum í framkvæmd. En
eftir því sem meir hefur
verið um sameininguna
rætt, hafa deilurnar magn-
azt og sundurlyndið aukizt.
Gífuryrði talsmanna
vinstri flokkanna hver í
annars garð síðustu daga
eru eins konar lokauppgjör
sameiningarhugsjónanna.
Sérstaklega erþað athygl
isvert, að flokkarnir fjórir,
sem í þrjár vikur sátu á
rökstólum um stjórnar-
myndun, virðast ekki hafa
haft raunverulegan áhuga
á að endurlífga vinstri
stjórnina. Lúðyík Jóseps-
sonvar þannig víðsfjarri
lengst af meðan á viðræð-
unum stjóð. Og ritstjóri
Alþýðublaðsins segir, að
farið hafi fé betra en sú
ríkisstjórn, sem mögulegt
hefði verið að koma á fót
við slíkar aðstæður. For-
maður þingflokks fram-
sóknarmanna hefur loks
upplýst, að krafan um sam-
ráð við aðila vinnumarkað-
arins hafi fyrst og fremst
verið átylla til þess að
sprengja viðræðurnar, en
Framsóknarflokkurinn
neitaði með öllu að verða
við tilmælum um þetta
efni. Hins vegar voru við-
ræðuflokkar hans þrír allir
þeirrar skoðunar, að þetta
samráð skyldi haft, þó að
þeir legðu á það misjafna
áherzlu.
Þetta sýnir, að í raun
réttri hafa þessir flokkar
ekki haft áhuga á að koma
á nýrri vinstri stjórn og
ekki treyst slíkri stjórn til
þess að takast á við þau
viðfangsefni, sem nú bíða
úrlausnar. Fólkið í landinu
fagnar þessum úrslitum,
enda hefði það ekki verið í
samræmi við úrslit alþing-
iskosninganna að mynda
stjórn af þessu tagi. Um-
talsverður sigur Sjálfstæð-
isflokksins var reyndar
krafa um ný vinnubrögð og
heilsteypt stjórnarfar.
Þess er að vænta, að
tryggja megi framgang
þessara sjónarmiða, ef til
raunir Sjálfstæðisflokksins
og Framsóknarflokksins
um myndun nýrrar ríkis
stjórnar bera árangur.
Ringulreiðin í efnahags-
málunum er vægast sagt
mjög ískyggileg. Næstu
ríkisstjórnar bíða því mörg
erfið og flókin verkefni,
sem leysa verður af hendi í
bráð. En jafnframt bíður
það verkefni að móta far-
sæla efnahags- og f jármála-
stefnu til frambúðar. Eftir
kosningar viðurkenndu all-
ir stjórnmálaflokkar nauð-
syn umfangsmikilla að-
gerða í efnahagsmálum.
Talsmenn Alþýðubanda-
lagsins hafa síðustu viku
margsinnis lýst yfir þvi, að
mjög litið hafi borið á milli
i samningaviðræðum flokk-
anna fjögurra, sem fóru út
um þúfur. Á það hefur ver-
ið bent, að málefnaágrein-
ingur hafi ekki ráðið úrslit-
um um að slíka stjórn tókst
ekki að mynda. Sérstaklega
hafa leiðtogar Alþýðu-
bandalagsins og málgagn
þess Þjóðviljinn, lagt
þunga áherzlu á, að tylliá-
stæður einar en ekki mál-
efnaágreiningur hafi vald-
ið þvi, að samkomulag náð-
ist ekki.
Þegar á þessar yfirlýs-
ingar er litið verður ekki
annað séð en flokkarnir
fjórir hafi í meginatriðum
verið sammála um þær að-
gerðir, sem nú er óhjá-
kvæmilegt að gera til þess
að rétta við hallarekstur
þjóðarbúsins. Ef Alþýðu-
bandalagið lendir í stjórn-
arandstöðu getur það því
ekki snúizt gegn þeim efna-
hagsráðstöfunum, sem
gera verður á næstunni.
Ljóst er, að hugsanleg sam-
stjórn Sjálfstæðisflokksins
og Framsóknarflokksins
myndi í meginatriðum
framkvæma þær hugmynd-
ir og tillögur, sem flokk-
arnir fjórir hafa rætt síð-
ustu vikurnar um fyrstu
aðgerðir í efnahagsmálum.
Aðrar leiðir eru ekki færar
eins og sakir standa. Al-
þýðubandlagið hefur
greint frá því, að ekki hafi
verið teljandi ágreiningur
um þessi efni; stjórnarsam-
vinna vinstri flokkanna
hefði ekki sprungið á þeim.
Af þessu má ráða, að
verulegar líkur eru á, að
samstaða náist með stjórn-
málaflokkunum öllum um
efnahagsaðgerðirnar. Al-
þýðubandalagið hlýtur
vissulega að eiga erfitt um
vik að snúast gegn tillög-
um, sem talsmenn þess
segja nú, að ekki sé ágrein-
ingur um. Af athygli verð-
ur því fylgzt með því, hvort
Alþýðubandalagið og for-
ystumenn þess kúvenda í
þessum efnum. Þeir hafa
að visu áður tekið slíkar
kollsteypur.
HVER VERÐUR AFSTAÐA
ALÞÝÐUBANDALAGSINS?
Rey kj aví kurbréf
•Laugardagur 17. ágúst
Stjórnarmyndun
Eins og eðlilegt var fól forseti
Islands Geir Hallgrímssyni for-
manni Sjálfstæðisflokksins
fyrstum að gera tilraun til
stjórnarmyndunar. Sjálfstæðis-
flokkurinn hafði unnið mikinn
sigur í kosningunum og var
langstærsti stjórnmálaflokkur-
inn. Eðlilegt er því, að hann
gegni forustuhlutverki f Is-
lenzkum stjórnmálum. Eins og
alþjóð er kunnugt höfnuðu
bæði Framsóknarflokkur og
Alþýðuflokkur formlegum
tilmælum formanns Sjálf-
stæðisflokksins um stjórnar-
myndunarviðræóur. Geir Hall-
grímsson tilkynnti forseta ís-
lands þá þegar í stað, að hann
léti af stjörnarmyndunartil-
raunum að svo stöddu.
Ölafur Jóhannesson hófst þá
handa um tilraunir sínar til
myndunar nýrrar vinstri
stjórnar og þegar það loks rann
upp fyrir honum, að slík stjórn-
armyndun væri vonlaus sneri
hann sér til formanns Sjálf-
stæðisflokksins og óskaði eftir
því að reynt yrði á það, hvort
þessir tveir flokkar gætu náð
málefnalegri samstöðu. Þing-
flokkur Sjálfstæðisflokksins
samþykkti samdægurs að verða
við þessum tilmælum og við-
ræður flokkanna hófust þegar í
stað. Þær viðræður eru nú að
komast á lokastig og vonir
standa til þess, að þjóðin fái
búið við traust stjórnarfar á
næstunni.
Nokkuð hefur það verið gagn-
rýnt, að Ólafur Jóhannesson
skyldi ekki láta af stjórnar-
myndunartilraunum, þegar
hann gafst upp við myndun
vinstri stjórnar og leggja til við
forseta Islands, að formanni
Sjálfstæðisflokksins yrði á ný
falið að mynda ríkisstjórn. Það
lá fyrir, að Sjálfstæðisflokkur-
inn mundi leita til Framsóknar-
flokks og Alþýðuflokks og þess
vegna hefði verið eðlilegast, að
Geir Hallgrímsson stæði fyrir
þeim viðræðum. Framsóknar-
menn lögðu hins vegar áherzlu
á, að Ólafur Jóhannesson gerði
það og forseti Islands hefur
vafalaust metið aðstæður svo,
að líklegra væri, að framsókn-
armenn gengju til heilshugar
samstarfs, ef hann fæli
Ólafi Jóhannessyni stjórnar-
myndunartilraunir áfram. Má
vera að það mat hafi verið rétt.
Málefnin ráði
Þingflokkur Sjálfstæðis-
flokksins lét það að sjálfsögðu
ekki ráða afstöðu sinni, hver
boðaði til viðræðufunda. For-
maður flokksins lýsti því þegar
I stað yfir, að það væri málefna-
samstaðan, sem úrslitum réði
og hann óttaðist ekki, að
flokkarnir gæru komið sér
saman um skiptingu ráðuneyta,
ef samstaóa næðist um mál-
efnagrundvöll. Sjálfstæðis-
flokkurinn er og hefur ætíð
verið sú kjölfesta I íslenzku
þjóðfélagi, sem tryggt hefur
lýðræðisstjórnarfar. Forustu-
menn hans gera sér grein fyrir
þeim skyldum, sem á herðum
þeim hvíla, og flokkurinn skýt-
ur sér ekki undan vandanum
vegna einhverra persónulegra
sjónarmiða.
Þegar þetta er ritað hefur
enn ekki á það reynt, hvor
þeirra Geirs Hallgrímssonar
eða Ólafs Jóhannessonar mynd-
ar ríkisstjórn, ef af stjórnar-
myndun verður. Auðvitað er
eðlilegt, að formaður Sjálf-
stæðisflokksins fari með for-
ustu I slíkri ríkisstjórn, en
flokkurinn setur þó ekkert slíkt
skilyrði, þegar þjóðarhagsmun-
ir eru I veði og nú er vissulega
mikil vá fyrir dyrum. Þess
vegna er ekki um annað að
ræða en að leitast við að mynda
sterka ríkisstjórn, sem tekizt
geti á við vandann.
Efnahags-
öngþveitið
Svo mikið hefur á undanförn-
um mánuðum verið ritað og
rætt um það efnahagsöngþveiti,
sem stjórnleysi vinstri manna
hefur komið þjóðinni I, að
ástæðulaust er að hafa um það
miklu fleiri orð. Forsætisráð-
herra vinstri stjórnarinnar
málaði myndina skýrum drátt-
um, er hann var að undirbúa
þingrofið í vor, þótt reynt væri
að breiða yfir vandann, er nær
kosningum dró.
1 viðræðum vinstri
flokkanna, sem nú er lokið,
viðurkenndu allir þau miklu
vandamál, sem framundan
væru og meira og minna sam-
komulag hafði náðst um víð-
tækar og róttækar aðgerðir I
efnahagsmálum. Margt af þeim
tillögum var skynsamlegt og
óhjákvæmilegt og ýmsar þeirra
verða vafalaust framkvæmdar,
ef stjórnarsamstarf Sjálfstæðis-
flokksins og Framsóknarflokks
tekst. Hagfræðin býr ekki yfir
neinum töfraráðum. Þegar
meiru hefur verið eytt en aflað
hefur verið um alllangt skeió,
óðaverðbólga geisar og allir
atvinnuvegir eru komnir í þrot,
er óhjákvæmilegt að spyrna við
fótum, og allir verða að axla
byrðarnar.
Raunar er þetta ekki i fyrsta
skipti, sem Islendingar hafa
horfzt I augu við veruleg efna-
hagsvandamál. Staðreyndin er
sú, að I kjölfar vinstri stjórnar
fylgja alltaf erfiðleikar. Þannig
var það við lok 6. áratugarins
og þannig er það enn. Verð-
bólga hefur að vísu aldrei verið
jafn geigvænleg og nú og því
gætu menn vænzt þess, að enn
harkalegri aðgerða væri þörf
en nokkru sinni áður. Á móti
því vegur einstakt góðæri, sem
hér hefur verið að undanförnu.
Að vísu hefur verðlag út-
flutningsafurða lækkað tals-
vert, en engu að síður er það
enn hagstætt miðað við það,
sem áður var. Þess vegna er
líka fyllsta ástæða til að ætla,
að þær efnahagsaðgerðir, sem
nú eru framundan, muni ekki
verða mjög tilfinnanlegar og
erfiðleikarnir munu skjótt líða
hjá, þegar atvinnulífið styrkist
á ný.