Morgunblaðið - 28.09.1974, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 28. SEPTEMBER 1974
Símon Jóhannes
Agústsson - 70 ára
Hvatur í spori mætir hann
manni, hugurinn fullur af rann-
sóknarefni, sem er svo vfðtækt,
fjölþætt og tímafrekt, að trú-
legra væri að framgjarn sálfræð
ingur á röskasta skeiði hefði valið
sér slíkt verkefni. Þrátt fyrir
mikla kennslu og prófannir hefir
dr. Sfmon lokið f jrra hluta verks-
ins, þykku bindi, hinni þörfustu
bók. Með seinna bindið er hann
þegar vel á vegi. Eigi að sfður er
það staðreynd, að dr. phil. Símon
Jóh. Ágústsson er sjötíu ára f dag.
Símon fæddist hinn 28. sept.
1904 í Kjós í Árneshreppi,
Strandasýslu. Hann er kominn af
dugmiklu alþýðufólki, foreldrar
hans stunduðu búskap og sjósókn
jöfnum höndum, og komust bæri-
lega af, unz heimilisfaðirinn dó.
Símon var þá 10 ára. Tók þá
móðurafi hans, aldraður maður,
við forstöðu búsins og mun hagur
þess hafa þrengzt nokkuð. Þessi
umskipti urðu tveimur árum síð-
ar en Þórbergur var á leið til
elskunnar sinnar öðru sinni, kom
við f Kjós og spurði til vegar. „Uti
á hlaðinu í Kjós stóð átta ára
gamall drengur og virti fyrir sér
þennan kynlega ferðalang. Tfu
árum síðar settist hann að námi í
fjórða bekk menntaskólans í
Reykjavík. Þá bar það til einn
dag, er hann gekk þar um stræti,
að hann kennir þar á ferli sama
manninn, sem staldrað hafði að-
eins drykklanga stund heima á
hlaðinu í Kjós haustið 1912."
Óvenjulegar gáfur drengsins
unga í Kjós komu snemma í Ijós
og í fleiri þáttum en hinni glöggu
athyglisgáfu, sem Þórbergur tók
eftir. Hann sveif þó ekki á gullnu
skýi inn í menntaskólann. Fyrir
ungling frá efnalitlu heimili í af-
skekktum landshluta var ósk um
æðri skólamenntun nánast í ætt
við óráðsóra. Hálfvaxinn ungling-
ur komst Sfmon þó til Reykjavík-
ur, stundaði verkamannsvinnu
sem til féll, var síldveiðimaður og
verkamaður á sfldarplani, las og
lærði þegar tóm gafst til og tók
sér loks einn vetur til að lesa
skipulega undir gagnfræðapróf.
Hann lauk þvf utanskóla vorið
1924, og stúdentsprófi þremur
árum sfðar.
En þótt leiðin frá Kjós til
Reykjavíkur sé löng og kostnaðar-
söm, er leiðin frá Reykjavfk til
Svartaskóla í París enn þá lengri
og fjárfrekari. Þann vanda að
sigla þangað samsumars og hefja
nám í fræðum, sem fáir þekktu
hér né mátu, þann vanda hlyti
Símon að hafa leyst með göldrum,
ef hann hefði ekki þá þegar notið
hins geðfellda hæfileika síns að
afla sér trausts og vináttu góðra
manna. I París opnaðist honum
töfraheimur hinnar fáguðu
frönsku menningar. Nærri lá að
fjárskortur hindraði námið alger-
lega, en seigla Símonar stóðst þá
eldraun og hann lauk Licencié és
Lettres prófi 1932. Menntaþrá
hans var þó ekki svalað að fullu.
Hann hélt aftur til Parfsar sem
styrkþegi Hannesar Árnasonar-
sjóðsins, stundaði m.a. rannsóknir
við háskólana í Hamborg og
Leipzig og lauk doktorsprófi
glæsilega við Háskólann í París
1936 með hinu mikla riti sínu um
kenningu þýzka uppeldisfræð-
ingsins Georgs Kerschensteiners:
La doctrine d’education de Georg
Kerschensteiner. Paris 1936.
Ekkert hæfilegt starf bauðst
hinum unga doktor, er hann sneri
heim. Hann flutti við Háskóla Is-
lands fyrirlestra þá, sem kenndir
eru við Hannes Árnason og styrk-
þegum sjóðsins er skylt að flytja.
Kom þá strax í ljós hve tamt
Símoni er að skýra flókin við-
fangsefni á ljósu alþýðlegu máli.
Hann varð brátt eftirsóttur fyrir-
lesari. Forstöðumaður Alþýðu-
skólans var hann um skeið, en sá
skóli mun vera vísir að Náms-
flokkum Reykjavíkur. Hann vann
einnig sem sálfræðilegur ráðu-
nautur Barnaverndar Reykja-
víkur og hefir um langt árabil
verið ritari og ráðgjafi Barna-
verndarráðs íslands. Við að
hjálpa börnum í vanda kom sál-
fræðin honum að góðu haldi, enda
skildi Sfmon það flestum öðrum
betur, hve miklu það varðar að
vemda börnin ung og koma til
hjálpar þeim, sem fyrir áföllum
verða. Réttur og vernd barna hef-
ir ávallt síðan verið eitt aðal-
áhugamál hans.
Símon tók þegar að rita og gefa
út bækur; eru þær nú orðnar
fleiri en hér sé rúm til að nefna.
Um doktorsrit hans, þar sem
hann kynnir frönskum lesendum
kenningar eins áhrifamesta upp-
eldisfræðings Þjóðverja á þessari
öld, hefi ég þegar getið. Leikir og
leikföng og Þroskaleiðir komu
báðar út 1938. Kveður þar fyrst
við nýjan tón í uppeldisfræði hér
á landi. Mannþekking 1945, mikið
rit, þar sem höfundur gerir grein
fyrir meginviðfangsefnum hag-
nýtrar sálarfræði. Sú bók mun
jafnan verða talin til höfuðrita
Símonar, hann hefir sífellt unnið
að því að skýra nánar þau megin
sjónarmið sem hann setti þar
fram, nú síðast í Sálarfræði 1967.
I þessum miklu ritum kemur ekki
aðeins fram hin víðtæka þekking
Sfmonar, heldur nýtur sín þar lip-
urð hans á mál og ljósa framsetn-
ing, sem lengi mun verða íslenzk-
um sálfræðingum fyrirmynd.
Auglýsingabókin kom út 1947,
List og fegurð 1953, eins konar
drög að fagurfræði, Álitamál
1959, greinasafn um ýmis sið-
fræðileg og sálfræðileg vandamál,
Um ættleiðingu 1964, og loks skal
nefnt hið mikla rannsóknarverk,
sem dr. Símon vinnur nú að, en
fyrra bindi kom út 1972: Börn og
bækur, Er þó aðeins hið helzta
talið, mörg rit hans ekki nefnd,
hinum fjölmörgu þýðingum hans
á merkum ritum sleppt svo og
ritum, sem til eru orðin að frum-
kvæði dr. Símonar og hann hefir
ritstýrt. Árið 1945 var dr. Símon
skipaður prófessor við Háskóla ís-
lands í heimspekilegum for-
spjallsvísindum og hefir hann
gegnt því embætti þangað til hon-
um var veitt lausn frá því á þessu
ári. Mun enginn kennari við Há-
skóla tslands hafa brautskráð
jafnmarga stúdenta og hann.
Félagi f Vísindafélagi íslendinga
var hann kjörinn 1943.
Starfsævi dr. Símonar hefir
verið annasöm, enda er hann
óvenjulega fjölhæfur maður og á
sér margþætt áhugamál. Drengur-
inn frá Kjós, sem á unglingsárum
sínum reri til fiskjar, þar af eina
vetrarvertíð til hákarlaveiða, lauk
æðstu lærdómsgráðu við einn
frægasta háskóla álfunnar og
fékk að stunda áhugafræði sín
um áratugi. Gæfan hefir því bros-
að ljúft við honum. En hún hefir
þó einnig reynzt hverflynd. Ég
gat þess fyrr, að 10 ára gamall
missti Símon föður sinn. Fyrri
eiginkona hans, Aðalheiður
Sæmundsdóttir, lézt í febrúar
1946, og harmaði Símon sáran
missi ástríkrar eiginkonu og móð-
ur tveggja ungra sona þeirra.
Árið 1948 kvæntist Símon Stein-
unni Bjamadóttur, höfðinglegri
konu, sem gekk ungum sonum
hans í móðurstað. Eldri sonurinn
Hákon, óvenjulega gáfaður mað-
ur, dó rétt um tvftugsaldur, en
hinn yngri, dr. Baldur, er náttúru-
vísindamaður og starfar hér á
landi. Þannig fléttast harmar og
hamingja saman í lífi dr. Símon-
ar, en ég vona þó, þegar hann
lftur yfir farinn veg, að honum
séu hamingjustundirnar hugstæð-
ari.
Ég lýk þessum línum með beztu
kveðju og óskum til dr. Símonar
og frú Steinunnar. Megi þeim
auðnast heilsa og líf um mörg
hamingjurík ár.'
‘Þau hjónin verða fjarverandi í
dag.
Matthfas Jónasson.
Á einokunartímanum var
smfðajárn blendið og mjöl mis-
jafnt. Síðan stendur okkur fáum
og smáum stuggur af því orði einu
saman. Þegar einokun á mörkuðu
sviði auðkennir allt þjóðlíf,
verður þróun þess einhægfara og
stirnuð í flestri grein.
Hitt gerist líka, ef þróun er ör,
að margur maður einokar nauð-
ugur viljugur ýmsa þætti í at-
vinnulffi, fræðimennsku og
listum, svo að dæmi séu nefnd.
Það hefur orðið hlutskipti ís-
lenzkrar þjóðar, að margir þegnar
hennar, sem um þessar mundir
eru að komast á bezta aldurinn að
skilningi Rannveigar heitinnar á
Svaðastöðum, eru frá einokunar-
tíma af síðara taginu. Raunar er
tíðara og lætur betur í eyrum,
ekki sízt á hátíðisstundum, að
kalla þá brautryðjendur. Nafngift
sú er sjálfkrafa dómur um ágæti
þeirra, en skírskotar litt eða ekki
til þess, sem í húfi var sökum
aðstæðna og atvika að starfi
þeirra.
Símon Jóhannes Ágústsson er
einn þeirra. Hann lauk löngu og
ströngu námi með glæsibrag, þarí
lýstist manndómur hans, hann
hefur skilað og mun enn skila
ágætum verkum, það var lán
þjóðar hans. sökum fólksfæðar í
landi og fræða sinna hlaut hann
að einoka mörg meginsvið þeirra.
Svipaða sögu er að segja af
félögum hans í fræðunum, þeim
er næstir fóru á undan honum eða
voru jafnsnemma honum á ferð.
Þeir einokuðu að sínum hlut rit-
störf og kennslu f heimspeki og
uppeMisgreinum. Verk þeirra
auðkennndust af staðgóðri þekk-
ingu, hófsemi og víðsýni. Þeim
var lagið að flytja fræði sín á svo
ljósu máli, að þau urðu alþýóu
manna vel þeginn og gagnsam-
legur fengur. Slfkt er mikil íþrótt,
og veltur ekki hvað minnst á
hugarfari höfundar.
Einokunartími er liðinn í fyrr-
nefndum greinum, — sem betur
fer — en því skyldara er að
þakka, að málmurinn var skír og
mjölið gott, er soltnum lýð var
flutt.
Línum þessum er hvorki ætlað
að skila úttekt á verkum Símonar
né lýsingu á fágætlega list-
fengnum raunsæismanni, stór-
látum ljúflingi og alþýðlegum
heimsborgara, heldur flytja
honum einfaldar þakkir fyrir
samvinnu, sem hófst fyrir þrjátíu
og einu ári og hefur staðið óslitið
síðan, þvf að þann tíma allan
hefur hann dæmt úrlausnir
kennaraefna í uppeldisgreinum,
fyrst við Kennaraskólann og
síðan Kennaraháskólann. Hann
kenndi um skeið við skólann og
kennaraefni hafa mjög notið rit-
starfa hans. Við lauslega athugun
virðist mér ekki ofmælt, að bækur
hans um sálfræðileg og uppeldis-
fræðileg efni hafi að öllu saman-
lögðu skipað meira rúm á bóka-
skrá kennaraefna en nokkurs
annars höfundar.
Ætla má að senn séu taldir
dagar hefðbundinna prófdómara-
starfa. Á slíkri breytingu er full
þörf. Jafnvfst er hitt, að fá störf
reyna meira á glöggskyggni,
grandvarleik og vandvirkni en
dómarastörf á prófi, ekki sfzt
skriflegu prófi. Þar reynir og á
réttsýni, þekkingu og dómgreind.
Prófdómari verður að meta á
sjálfstæðan hátt mörg álitamál og
skera úr þeim, bæði f og með gerð
verkefna og mati á úrlausnum. í
raun starfar hann á dómstigi, þar
sem dómi verður sjaldnast
áfrýjað. Af þvf má marka ábyrgð
hans og vald. Skriflegar úrlausnir
á prófum ber og tíðast að með
þeim hætti, að meta verður þær í
mikilli tfmaþröng, og því freisting
mikil að vinna sér verkið létt,
ekki sízt ef fjarri fer, að dags-
stundirnar megi endast til að
leysa það sæmilega af hendi. Þá
reynir ekki á trúmennskuna eina,
heldur og þrekið.
Þeir dómarakostirsem hér hafa
verið taldir brugðust Símoni
aldrei. Umtak verksins má
nokkuð marka af þvf, að fjöldi
úrlausna, sem hann hefur dæmt á
kennaraprófi, skiptir mörgum
þúsundum, nákvæma tölu þeirra
veit ég ekki. Fyrir þetta mikla
elju- og vandaverk, unnið í hljóði
og þó í snörpum lotum samtímis
öðrum skyldustörfum þakka ég
honum f nafni allra þeirra er nutu
þar að mannkosta hans.
Broddi Jóhannesson.
Lífið leikur menn misjafnt.
Enn margbreytilegri eru viðbrögð
manna gagnvart staðreyndum
lifsins. Hvort tveggja, það sem
fyrir kemur og andsvar manna,
endurvarpast í sálarlffinu, öðlast
eins og nýtt líf í minningu, hug-
boðum, kenndum og draumum
manna. Sálarlíf mannsins er meir
en hann sjálfur; það er heild alls
þess, sem hann reynir í endurnýj-
aðri mynd, það er spegill allrar
hans reynslu frá þvf hann fyrst
lítur dagsins ljós; en dýpri og
víðari spegill en svo, að nokkrum
sé unnt að skyggnast í hann til
fulls.
Til að skilja sálarlff manna,
hugstríð og kenndir, hugarflug og
drauma, þarf meir en sálarfræði.
Til þess þarf hugvit og næman
skilning á mennina sjálfa. Dag-
legt mál á gnótt orða til að lýsa
sálarlífinu, gera það skiljanlegt,
og skáld leita oft árum saman að
hinu eina rétta orði, orðinu, sem
Framhald á bls. 21.

Electrolux
Við
bjóðum nú
heimilistæki
ífjórum litum,
aukhvíta
litarins,
þ.e.
Ijósgrænan lit,
gulan lit,
rauðan lit
og
koparbrúnan lit,
einsog á
myndinni hér
til hliðar.
1
1 Electrolux |