Morgunblaðið - 18.10.1974, Side 15

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 18. OKTÖBER 1974
15
Örlagatímar
fram-
undan
HEIMURINN stendur á
þröskuldi nýs tíma og næsti
áratugur verður annaðhvort
„eitt merkra tfmabila mann-
legrar sköpunar eða upphaf
stórkostlegrar upplausnar“,
segir Henry Kissinger utan-
rfkisráðherrra f viðtali við
James Reston f N. Y. Times.
Hann vil draga stórlega úr
vígbúnaðarkapphlaupinu og
hvetur til nýs skilnings um að
allar þjóðir séu háðar hver
annarri svo komast megi hjá
óstjórnlegum glundroða í
stjórnmálum, efnahagsmálum
og þjóðfélagsmálum.
Án slíks skilnings telur hann,
að „sú vestræna siðmenning,
sem við þekkjum, leysist upp
því þetta mun í fyrsta lagi hafa
f för með sér nokkur reiptog og
þar sem hver heimshluti um sig
reynir að hagnast sem allra
mest á sérstökum yfirburðum
sínum“.
„Þetta leiðir óhjákvæmilega
af sér styrkleikapróf af ein-
hverju tagi,“ heldur Kissinger
áfram. „Þau munu magna
innanlandserfiðleika í mörgum
löndum og þau munu þá færast
í meira og meira einræðishorf.
Eg geri þá ráð fyrir, að við
upplifum hættuástand, sem
engin valdaforysta ráði við og
sennilega hernaðarárekstra."
Kissinger skorar á Kina og
Sovétríkin að taka þátt í upp-
byggingu alþjóðamatvæla-
banka: „Ég tel, að við getum
ekki um ófyrirsjáanlega fram-
tíð leyst vandamálin ef Sovét-
ríkin og Kommúnista-Kína
sætta sig ekki við eigin skuld-
bindingar eða treysta því ein-
faldlega, að afgangur heims-
framleiðslunnar leysi vanda-
mál þeirra frá ári til árs.“
Hann harmar, að Víetnam-
strfðið hafi bitnað á „jákvæðari
þáttum utanrfkisstefnunnar"
og að Watergate-málið hafi
orðið til þess að mest orka hafi
farið í „að varðveita það, sem er
fyrir kerfi í stað þess að byggja
á þeim grunni, sem hefur verið
lagður". Hann harmar einnig,
að sögn Restons, að hafa verið
of fús til að sætta sig við
óbreytt ástand jafnvel með
stuðningi við einræðisstjórnir.
Áherzla hafi verið lögð á for-
gang bandarfskra hagsmuna en
Reston telur, að örlög stjórna
Portúgals og Grikklands hafi
valdið efasemdum hjá honum.
Kissinger segir, að sem sagn-
fræðingur geri hann sér grein
fyrir því, að öll menningarríki
fortíðarinnar hafi liðið undir
lok. Sagnfræðingurinn verði að
sætta sig við þá „tilfinningu, að
harmleikur sé óumflýjanleg-
ur“ en stjórnmálamaðurinn
verði að ganga út frá því, að
vandamál sé hægt og verði að
leysa og sú sé afstaða sín.
Hnignun megi venjulega rekja
til minnkandi sköpunargáfu og
innblásturs og sé því óum-
flýjanleg.
Hann telur engan vafa leika á
því, að afskipti erlendis hafi
valdið djúpum vonbrigðum f
Bandaríkjunum. „Við höfum
borið byrðina i mannsaldur.
Flestar áætlanir hafa verið
seldar Bandaríkjamönnum með
þeim rökum, að þær mundu
binda enda á fyrirhöfn. Nú
verðum við að sannfæra Banda-
rikjamenn um, að fyrirhöfninni
ljúki aldrei. Það verður erfitt
vandamál." En þótt „álagið"
sé kannski meira nú en fyrir tíu
árum telur Kissinger meiri
möguleika á, að áfram miði til
betra heimsskipulags sumpart
vegna þess, að vandamál mat-
væla, eldsneytis og peninga séu
svo alvarlegs eðlis, að þau sé
ekki hægt að forðast. Árið 1969
hafi verið talið óhugsandi, að
orkuskortur yrði f heiminum,
og til ársins 1972 hafi verið
talið, að matvælabirgðir heims-
ins væru óþrjótandi. Þegar
Bandaríkjamenn geri sér grein
fyrir jafnstórum vandamálum
hafi þeir venjulega mjög gott
lag á þvf að leysa þau.
Auk þess telur hann Banda-
ríkjamenn hafa þroskazt, en
þroski felist að miklu leyti í því
„að gera sér grein fyrir tak-
mörkunum sínum, fyrir því, að
menn séu ekki ódauðlegir, geti
ekki allt og að öðlast síðan þann
styrk af þessari vitneskju til
þess að setja markið hátt þrátt
fyrir allt.“ Hann telur Banda-
rfkjamenn hafa komizt yfir
þetta. Þeir hafi verið óþrosk-
aðir að því leyti að „þeir töldu
útlistun vandamálanánast jafn-
gilda lausn þeirra.“ Þeir hafi
síðan farið út í hina öfgana og
að þvi leyti verði Kennedytím-
inn líklega talinn „endalok eins
tímabils fremur en upphaf nýs
— hið síðasta stóra blómaskeið
barnalegrar útgáfu bandarfskr-
ar hugsjónastefnu."
Um utanríkisstefnuna sagði
hann: (1) Rétta stefnan gagn-
vart Sovétríkjunum og Kína er
„óaðfinnanlegur heiðarleiki"
við bæði ríkin svo hvorugt
gruni Bandaríkin um að reyna
að nota annað rfkið gegn hinu.
(2) Mótsögn vorra tíma er, að á
sama tíma og þjóðirnar þurfa
að finna sameiginlega stefnu
gagnvart sameiginlegum
vandamálum hefur andi þjóð-
ernishyggju og þjóðlegs sér-
stæðis orðið mjög sterkur.
Hvort hann hættir störfum
kvað hann komið undir trausti
Fords forseta á sér, en það væri
„ekkert vandamál", stuðningi
þingsins og stuðningi almenn-
ings. „Ef umræðurnar valda of
miklum flokkadráttum verð ég
að skoða ástandið aftur og ég
held ekki, að nokkur sé ómiss-
andi eða ætti að móta stefnu,
sem gerir hann ómissandi."
Um horfur í lok aldarinnar
kvaðst hann vona, að Banda-
ríkin, Vestur-Evrópa og Japan
fyndu ekki aðeins leiðir til að
sigrast á núverandi efnahags-
erfiðleikum heldur einnig sam-
eiginlega stefnu til að leysa
sameiginleg vandamál. Heimar
kommúhista og þeirra, sem
ekki væru kommúnistar, ættu
endanlega að hafa komizt að
þeirri niðurstöðu, að stríð væri
óhugsandi.
„Ég held, að hvers konar til-
raun til yfirdrottnunar á kjarn-
orkuöld (annaðhvort) af hálfu
kommúnista eða kapitalista-
landa) muni fela í sér áhættu,
sem hefði hörmungar í för með
sér og ætti ekki að líðast. Ef við
viðhöldum nægum styrk til
þess að koma i veg fyrir að
yfirráð kommúnista verði
knúin fram með valdi, tel ég, að
umbreyting samfélaga
kommúnista sé óhjákvæmileg."
Norskir sjómenn krefjast út-
færslu í 50 mílur fyrir 1. marz
Osló 17. október.
Frá fréttaritara
Morgunblaðsins
Ágústi I. Jónssyni.
LANDSSTJORN Norska fiski-
mannasambandsins setti fram þá
kröfu sfna á miðvikudag að um
áramót yrðu f sfðasta lagi friðuð
ákveðin svæði við strendur
Noregs og þá ekki tekið tillit til
sjónarmiða annarra fiskveiði-
þjóða. Þá samþykkti landsstjórn
fiskimannasambandsins að frá
áramótum 1975—1976 lýsti
Noregur yfir 200 mflna efnahags-
lögsögu, jafnvel þótt ekki lægi
fyrir viðurkenning á alþjóðavett-
vangi.
□ Fiskimannasambandið lýsti
sig fylgjandi þeirri ákvörðun
Rfkisstjórnar Brattelis að færa
landhelgina ekki einhliða út f 50
mflur. Komist Jens Evensen, fisk-
veiðilögsögu og hafréttarráðherra
Noregs, hins vegar ekki að sam-
komulagi við rfkisstjórnir þær,
sem hann ræðir við þessa dagana
krefst fiskimannasambandið þess
að Norðmenn færi landhelgina
einhliða út f 50 mflur á svæðinu
frá Skomvær til Grense
Jakobselv, við landamæri Sovét-
rfkjanna sfðasta lagi 1. marz 1975.
Landsstjórnin kemur að nýju
saman til fundar þegar fyrir ligg-
ur niðurstaða í samningaviðræð-
um Evensens, væntanlega í byrj-
un nóvember.
Þessi mál voru öll samþykkt
samhljóða á landsfundinum. Þó
er ljóst að sjómenn f Norður-
Noregi hefðu viljað ganga mun
lengra. Þessu til staðfestingar
lýsti formaður fiskimannasam-
bandsins í Flnnmörk því yfir að
fundinum loknum að hann væri
enn þá fylgjandi einhliða út-
færslu í 50 mílur frá áramótum og
sama máli gegndi um aðra sjó-
menn í Finnmörk sem er nyrzta
fylki Noregs.
Norska fiskimannasambandið
leggur rfka áherzlu á hið alvar-
lega ástand norska N-íshafs
þorskstofnsins. Segir sambandið
að það kunni að reynast nauðsyn-
legt fyrir Norðmenn að grípa til
einhliða aðgerða, svo forðast megi
óbætanlegan skaða á stofninum.
Þá benti sambandið á að ekki
mætti gleyma hagsmunum þeirra
norsku sjómanna sem veiða við
strendur annarra landa.
Heath býðst tíl
þess að hætta
UPPGJÖRIÐ í brezka
íhaldsflokknum eftir kosn-
ingarnar er komið á það
stig að Edward Heath
hefur boðizt til þess á leyni-
fundi að láta af forystu
flokksins og taka við stöðu
talsmanns hans í.utanríkis-
málum í svokölluðum
skuggaráðuneyti flokksins
að því er áreiðanlegar
heimildir herma.
Enn er óvíst hvort stutt-
ur tími líði eða nokkrir
mánuðir þar til nýr maður
tekur við forystunni, en á
það er bent að fram verði
Fordá
atkvæða-
veiðum
Indianapolis, 17. okt. — AP.
FORD Bandarfkjaforseti var-
aði við þvf gærkvöldi, að stór-
sigur demókrata f kosningun-
um f næsta mánuði kynni að
valda „löggjafarlegu einræði" f
Bandarfkjunum. Hann sagði að
þessi hætta myndi aukast enn
ef margir kjósendur ákvæðu að
sitja heima á kjördag til þess
að hegna góðum frambjóðend-
um repúblfkana fyrir „mis-
gjörðir annarra“. Var þessi
ræða sú fyrsta af mörgum sem
Ford hyggst halda f mörgum
fylkjum Bandarfkjanna á næst-
unni til þess að reyna að afla
flokknum fylgis f þingkosning-
unum f nóvember.
að fara rækileg könnun á
kostum og göllum þeirra
sem til greina koma þar
sem reynsla íhaldsmanna
af frammistöðu Heaths og
fyrirrennara hans, Sir Alec
Douglas Home, í viðureign
þeirra við Verkamanna-
flokkinn hafi ekki verið
nægilega góð.
Edward du Cann, sem gæti
komið til greina, hefur lýst
áhyggjum margra íhaldsmanna
með ummælum þess efnis að
„enginn forystumaður sé reiðu-
búinn til þess að taka þegar í stað
við forystu flokksins". Hann
bendir á að næsti leiðtogi flokks-
ins verði að vera „gæddur gáfum
Heaths, stjórnsýsluhæfileikum
hans og dugnaði“ og þar að auki
verði hann að vera gasddur hæfi-
leikum til þess að laða mikinn
fjölda kjósenda til íhaldsflokks-
insfrá Verkamannaflokknum.
Flestir virðast telja aðWilliam
Whitelaw, formaður íhaldsflokks-
ins, geti sameinað þetta tvennt en
í viðtali við The Times vildi hann
aðeins láta hafa þetta eftir sér:
„Enn sem komið er hefur ekki
verið vakið máls á því hver eigi að
verða nýr leiðtogi flokksins. Ted
Heath er leiðtogi flokksins og ég
mun halda tryggð við hann og
flokkinn."
Vinsældir Whitelaws eru mikl-
ar í flokknum og mönnum er
William Whitelaw.
frammistaða hans í embætti ráð-
herra Noðrur-Irlands í fersku
minni ekki sizt samningahæfi-
leikar hans. En sumir óttast að
hann sé ekki nógu vel að sér f
efnahagsmálum til þess að hafa i
fullu tré við Harold Wilson for-
sætisráðherra. öðrum finnst
hann of „bráður" og enn öðrum
finnst hann minna of mikið á
„gamaldags sveitahöfðingja" til
að stjórna „nútimalegum flokki"
að sögn stjórnmálafréttarit-
ara. Sir Keith Joseph, sem Daily
Telegraph hampar, hefur hins
vegar staðið fyrir skeleggum árás-
um á efnahagsstefnu Wilsons.
Hann nýtur einnig mikils stuðn-
ings í flokknum og blaðið telur
hann hafa forskot fram yfir
Whitelaw í keppninni um leið-
togastöðuna. Hins vegar þykir
mörgum hann „of kuldalegur og
lokaður“ og það eru slíkir eigin-
leikar sem hafa komið af stað
kröfunum um að Heath viki.
Edward du Cann, formaður svo-
kallaðrar 1922-nefndar flokksins,
nýtur stuðnings andstæðinga
Heaths, en ýmsum finnst nóg um
fjármálastarfsemi hans, að sögn
brezkra þingfréttaritara. Robert
Carr hefur einnig verið nefndur
og jafnvel frú Margaret Thatcher,
sem kemur vel fyrir sig orði en er
talin of hægrisinnuð.
Einnig hefur heyrzt að Sir
Christopher Soames, fulltrúi í
stjórn Efnahagsbandalagsins,
muni bráðlega snúa sér aftur að
brezkum stjórnmálum og gæti
komið til greina.
Verður S-
Afríku vik-
ið úr S.Þ.?
Sameinuðu þjóðunum,
17. október — AP.
ÖRYGGISRÁÐ Sameinuðu
þjóðanna kemur saman á
föstudagskvöld til þess að
fjalla um „samband Sam-
einuðu þjóðanna og Suður-
Afríku“, eins og talsmaður
samtakanna orðaði það í
dag. Tilefni þessa fundar
ráðsins er áskorun Sam-
taka Afríkuríkja um að
Suður-Afríku verði vikið
úr S.Þ. vegna aðskilnaðar-
stefnu landsins í kynþátta-
málum. . I Samtökum
Afríkuríkja eiga sæti 42
ríki.