Morgunblaðið - 26.01.1975, Síða 34

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. JANUAR 1975
Kreml
Framhald af bls. 23
ekki er víst að þeir lfti framtíð
sína sömu augum og aðrir sem
telja skoðanir sínar eðlilegar.
Adenauer var 73 ára þegar hann
varð fyrsti kanslari Þýzkalands
eftir heimsstyrjöldina, þegar
stjórn málefna landsins útheimti
geysimikla starfsorku og hann
gegndi embættinu í 14 ár. Mao og
Tito, sem eru báðir komnir yfir
áttrætt, og de Gaulle, sem sagði af
sér i fússi þegar hann var 79 ára,
eru önnur dæmi sem gömlu
mennirnir í stjórnmálaráðinu
vitna líklega sjálfum sér í vil.
En bezt ættu þessi rök við um
Kirilenko sem gæti komizt að
þeirri niðurstöðu ef hann kæmist
á tindinn og kynni vel við sig þar
— sem væri aóeins mannlegt —
að hann vildi helzt vera þar
áfram. Nokkrir hinna yngri
manna, sem sækjast eftir völdum
en eru enn ekki við því búnir að
taka við æðstu embættunum gætu
því heldur hugsað sér einhvern
annan mann úr hópi hinna „fimm
Þeim sem voru honum ósammála
tókst bersýnilega að verða ofan á
þar sem heilsa hans gerði honum
erfiðara en áður að takast á við
þá — og þetta gæti einnig skýrt
nokkra lítt dulbúna ósigra hans á
undanförnu einu ári eða þar um
bil í nokkrum innanlandsmálum.
I Wahington er það forsíðufrétt
þegar þingið fellir frumvarp sem
stjórnin stendur að. I Moskvu
þegja blöðin þunnu hljóði þegar
hnekkt er ákvörðun sem Brezhn-
ev hefur stungið upp á — og þó
má komast að þessu ef lesið er
milli línanna i þeim gögnum sem
eru birt.
1 nokkur ár hefur Brezhnev til
dæmis tekið að sér hlutverk aðal-
forgöngumanns þess á opinberum
vettvangi að samin verði ný
stjórnarskrá þar sem formlega
verði leidd i lög „lýðræðisleg"
mannréttindi sovézku þjóðarinn-
ar. Arið 1972 tilkynnti hann að
uppkastið yrði birt á þessu ári, í
tæka tíð fyrir næsta þing flokks-
Egyptalands var aflýst og fullviss-
anir hans gagnvart Kissinger um
leyfin handa Gyðingum að flytj-
ast úr landi voru opinberlega
teknar aftur og á sama tíma benti
meira og meira til þess að hann
væri veikur eins og greinilega
sást á þvi að æ fleiri fundum hans
og erlendra gesta var aflýst. En
pólitiskur krankleiki hans hófst
löngu áður — og veikindi hans
virðast einnig eiga sér lengri
sögu.
I árslok 1973 lagði Brezhnev til
i barátturæðu i miðstjórninni að
róttæk breyting yrði gerð á öllu
kerfi yfirstjórnar og skipulags
efnahagsmálanna. Hann hafði
lengi barizt gegn stórfelldum
ágöllum sovézka efnahagskerfis-
ins og slökum árangri þess og
viðurkenndi að þetta starf væri
flókið og sagði að ganga yrði að
því með gát og forsjálni. Þannig
reyndi hann að fullvissa skrif-
stofuembættismennina, sem
hlutu að berjast ósjálfrátt og nán-
ast sjálfkrafa gegn hvers konar
endurskipulagningu sem mundi
skerða völd þeirra og forréttindi,
um að tillögurnar yrðu varkárari
en fyrri tilraunir sem hafa verið
gerðar til umbóta í efnahagsmál-
unum og skriffinnskan hefur
drepið með öllum ofurþunga sín-
um. En jafnframt hélt hann þvi
ákveðið fram að „við yrðum að sjá
blöðunum, flóknar umræður um
einhver atriði sem virðast heim-
spekiiegs efnis og út f hött og
stundum má sjá að umræður um
mál sem áður voru efst á baugi
hverfa allt i einu af síðum blað-
anna og að skyndilega hefjast að
nýju skrif um mál sem lengi hef-
ur verið forðazt að ræða.
Nú er þetta kjarni Kremlar-
fræðanna sem hafa breytzt mikið
siðan styðjast varð við ljósmyndir
i Pravda og mikilvægi þeirra hafa
aukizt vegna náinna víxlverkana
sem virðast eiga sér stað milli
sovézkra og vestrænna leiðtoga á
toppfundum. Náið samband leið-
toganna felst ekki i þvi að Brezhn-
ev gefur nákvæma skýrslu um þá
erfiðleika sem andstæðingar hans
kunna að valda honum — þótt
hann kunni að vikja að þessu
óbeint og nota það til að knýja
fram tilslakanir frá mönnum eins
og Nixon eða Ford. En þegar
framgangur innanríkisstefnu
hans er kannaður eða framgangs
leysi gagnvart andstæðingum
hennar sýnd með rökum geta þeir
menn sem móta stefnu vestrænna
ríkja bætt við slíkar rannsóknir
þeirri vitneskju sem þeir hafa afl-
að sér á fundum með sovézkum
ráðamönnum og þeim áhrifum
sem þeir hafa orðið fyrir á slíkum
fundum og metið af meiri viðsýni
laust starf hans.“ 1 Ijósi veikinda
Brezhnevs, sem leyndu sér ekki
jafnvel þegar þetta.gerðist og þar
sem andstæðingum hans var fuH-
kunnugt um þau má líta á þetta
sem tilraun til að halda þvi fram
að Brezhnev væri enn fullfær um
að vinna störf sin og vinna þau
betur en nokkur annar.
En pólitisk heilsa hans var
einnig bágborin. Willy Brandt
kanslari og Nixon forseti
hrökkluðust frá völdum og við
það jukust fyrri efasemdir
sovézkra gagnrýnenda hinnar
bættu sambúðar sem drógu i efa
að viturlegt væri að grundvalla
utanríkisstefnu á persónulegum
kynnum og þetta var gefið í skyn í
blöðum. I ljós kom að Brezhnev
gæti ekki efnt fyrri heit sin um
stókostlegt flóð dollara, erlends
gjaldeyris og bandarískrar tækni-
þekkingar sem hánn hafði notað
til þess að sannfæra efagjarna
samstarfsmenn s.ípa um kosti
hinnar bættu sambúðar og ef til
vill gengið of langt í þvi. Þær
fullvissanir sem hann hafði veitt
þess efnis að Gyðingum yrði leyft
að flytjast úr landi voru dregnar
til baka og um leið gáfu nokkrir
samstarfsmanna hans i skyn á
þeir væru óánægðir með frammi-
stöðu hans, til dæmis Podgorny
sem hafði einnig mótmælt vissum
Kirilenko: varamaður
Brezhnevs.
Kulakov: skjólstæðingur
Brezhnevs.
Shelepin: andstæðingur
Brezhnevs.
Suslov: hugsjónafræði-
maðurinn.
Andropov: yfirmaður
leynilögreglunnar.
stóru“, einhvern sem væri ekki
eins traustur maður, það er mað-
ur sem gæti tekið að sér að fara
með völdin til bráðabirgða en
treysta mætti betur til þess að
víkja til hliðar fyrir næstu kyn-
slóð þegar þar að kæmi.
Rangt væri að gaf i skyn að hér
sé eingöngu um valdabaráttu a.
ræða, baráttu um æðstu völd. Bar-
izt var um völdin eftir dauða
Leníns og Stalíns en þá var einnig
barizt um stefnu og sama máli
gegnir með baráttuna sem fór
fram fyrir fall Krúsjeffs. Erfitt er
og kannski ógerningur að segja til
um hvar baráttan um völdin end-
ar og baráttan um stefnuna byrj-
ar. Til þess að framkvæma þá
stefnu, sem menn vilja að verði
fylgt verða þeir að hafa vald, og
til þess að ná völdunum í Kreml
verða mennirnir þar að hljóta
stuðning mikilvægra hópa emb-
ættismanna úr skrifstofukerfinu
við þá stefnu, sem barizt er fyrir.
Þessi barátta um völd-
plús-stefnu fer stöðugt fram í
Kreml en harðnar alltaf á hættu
tímum, erlendís eða innanlands
því þá eru mest líkindin til
þess að stefnunni sé breytt
og auðveldast sé að storka valda-
kerfinu. Margt benti til dæmis
til þess að slík barátta
færi fram og að staða Brezh-
nevs væri í alvarlegri hættu
þegar styrjöld brauzt út í Mið-
austurlöndum 1967 og aftur 1973.
Sú ákvörðun aó aflýsa fyrirhug-
aðri heimsókn Brezhnevs til
Egyptalands í þessum mánuði
virðist aðeins sumpart hafa stafað
af bágbornu heilsufari hans því
ráða má af kringumstæðunum í
þessu sambandi og því hvernig
þetta vitnaðist að stefna
Brezhnevs hafi orðið fyrir áfalli.
ins, og síðan yrði það borið undir
„þjóðaratkvæði". Þess sáust
merki að nokkrir íhaldssamir
menn í valdakerfi flokksins berð-
ust gegn þessu og vildu að farið
yrði heldur hægar I sakirnar. Þeir
óttuðust aó umræður um landið
allt og þjóðaratkvæði yrðu vatn á
myllu huguðustu baráttumanna
hinnar „lýðræðislegu andstöðu",
manna sem aðhyllast skoóanir
Solzhenitsyns eða Sakharovs og
eru óragir við að birta þær á
prenti I neðanjarðarritum sinum
og yrði þeim hvatning til að risa
upp á opinberum fundum og láta
skoóanir sínar i ljós.
Þegar útvarpsræða Brezhnevs
1972 var birt var þvi sleppt sem
hann sagói um þjóðaratkvæði. En
haldið var áfram að vekja opin-
berlega athygli á tillögunni og
með þeim hætti að allt benti til
þess að það væri Brezhnev hjart-
ans mál að verða sá maður í sög-
unni sem gaf Sovétríkjunum stór-
kostlega nýja stjórnarskrá. Siðan
hefur Pravda skýrt frá því í árleg-
um greinum á stjórnarskrárdeg-
inum að starfinu sé haldið áfram
— en þessa venjulegu umgetn-
ingu vantaði í þessa hefðbundnu
ritstjórnargrein í síðasta mánuð’
Kunnugir töldu þetta benda tn
þess að svo gæti farið að ein af
eftirlætishugmyndum Brezhnevs
yrði lögð á hilluna og það sem
meira væri að Brezhnev virtist
ekki vera í aðstöðu til þess að
bjarga henni.
Laumu-
umræðurnar
Þ-essar ábendingar komu fram í
sama mánuði og ferð hans til
eitthvað annað.“ Hann sagði að
ákvörðuninni „væri ekki hægt að
fresta lengi“ þar sem allar tafir
hefðu áhrif á það hvort núverandi
fimm ára áætlun, sem lýkur 1975,
mundi standast og valda erfiðleik-
um þegar næsta áætlun yrði sam-
in.
Þetta táknar að endurskipu-
lagningin ætti að vera hafin fyrir
löngu. Ekkert bendir til þess að
nokkru þvf sé verið að hrinda í
framkvæmd sem gæti kallazt ný
áætlun um endurskipulagningu
efnahagsmálanna. Hins vegar
sjást þess merki á við og dreif í
sovézkum blöðum að umræður
íhaldsmanna og umbótamanna
halda áfram í þessu máli sem öðr-
um. Og í þessu máli verður
Brezhnev að teljast umbótamaður
— mjög svipað því og hann er
umbótamaður að því leyti að hann
neyddi tortryggna sovézka íhalds-
menn til þess að kyngja þvi að
sambúðin við vestræn ríki yrði
bætt. En áætlun hans hefur ann-
að hvort verið felld eða lögð á
hilluna — sem er eitt og hið sama
— á sama hátt og tillaga hans um
uppkast að nýrri stjórnarskrá og
önnur tillaga sem hann gerði i
marz þess efnis að yfirstjórn land-
búnaðarmálanna yrði endur-
skipulögð.
Stefnumótandi tillögur sem
þessar og ósigur þeirra síðar meir
komast næst því að samsvara þvi
sem gerist á Vesturlöndum þegar j
stjórnarandstaða fellir stjórnar-
tillögur eða stjórn dregur tillögur
sínar til baka. I Sovétríkjunum
fara umræðurnar fram i laumi, en
þeir sem fylgjast vandlega með og
af athygli geta stundum fylgzt
með valdabaráttunni þar sem
stundum má sjá dularfulla tilvís-
un til þess sem um er deilt í
og yfirsýn það sem er að gerast i
Kreml.
Þegar til dæmis er hvatt til þess
í yfirlýsingu frá flokknum að
skrifstofukerfið hlíti ákvörðun-
um miðstjórnarinnar og taki mið
af því sem kemur fram í ræóum
Brezhnevs getur virzt að sérfræð-
ingar hafi ástæðu til að ætla að
þetta staðfesti aðeins pólitískan
styrkleika Brezhnevs sem kom
greinilega fram á fundinum i
Vladivostok. En þegar menn gera
sér grein fyrir því að i sambæri-
legum yfirlýsingum á liðnum ár-
um hefur verið lögð áherzla á
hlutverk Brezhnevs þá rýrir hin
nýja áherzla, sem er lögð á stefnu-
mótandi hlutverk miðstjórnarinn-
ar, pólitiskan styrk Brezhnevs
með því að gera lítið úr honum í
stað þess að auka hann.
Fyrr á árinu var farið að bera
Brezhnev óheyrilega miklu lofi í
blöóum sem einnig tóku upp á því
að kalla hann miklu oftar en áður
„yfirmann" stjórnmálaráðsins en
formlega séð er hann þjónn þess
sem ritari. Benti þetta til þess að
völd hans væru vaxandi eins og
ýmsir sérfræðingar héldu fram.
Nánari athugun á hinu pólitiska
samhengi hyllingarinnar á
Brezhnev gaf til kynna að þetta
var varnarleikur til þess ætlaður
að treysta stöðu hans gagnvart
tilraunum til að hnekkja stefnu
hans.
Andrei Gromyko utanríkisráð-
herra reyndi nýlega að sannfæra
áheyrendur sina í hinni árlegu
ræðu sinni á október-afmælinu
um að Brezhnev sýndi „mikinn
myndugleika" á toppfundum.
Gromyko talað um mikla hæfi-
ieika hans, „geysilega" mikinn
sannfæringarkraft sem mótaði
störf Brezhnevs og „daglegt, þrot-
þáttum efnahagsstefnu hans fyrr
á árinu.
Andstæðingar
stefnunnar
Eini stórsigur Brezhnevs var
fundurinn í Vladivostok og Salt-
samningurinn um takmörkun
kjarnorkuvopna og fjölda þeirra.
En þegar efasemRir bandarískra
gagnrýnenda Salt-samningsins
urðu til að espa Henry Kissinger
til þess að halda þvi fram að ráða-
mennirnir í Kreml hefðu gert
meiriháttar tilslakanir sást það
skýrum stöfum sem andstæðingar
Brezhnevs heima fyrir höfðu
alltaf sagt. ' r'
Salt-umræðurnar i Sovétrikjun-
um hafa aAmörgu leytLverið hlið-
stæðar umræðunum i Banda-
ríkjunum og harðlinumennirnir i
Moskvu geta haldið því fram með
eins sannfærandi rökum og harð-
línumennirnir i Washington að
Vladivostok-samningurinn striði
gegn beztu hagsmunum landsins.
Þeir telja að Brezhnev hafi keypt
„sigra“ sína í utanríkismálum
með endurteknum tilslökunum
fyrst þegar Nixon kom til Moskvu
eftir loftárásirnar á Hanoi og
síðast þegar látið var undir höfuð
leggjast að veita Kissinger nógu
hart viðnám i Miðausturlöndum
— og þeir mundu.spyrja sem svo
hvort Brezhnev væri bezti
maðurinn til að stjórna utanríkis-
málunum. Samningsaðstaða mót-
aðilans gagnvart manni sem
hefur fengið orð fyrir að gefa
alltaf eftir — eins og hinir
sovézku gagnrýnendur hans lita á
Framhald á bls. 47.