Morgunblaðið - 14.02.1975, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 14. FEBRUAR 1975 13
sameiginlegu átaki
og þungu áfalli
yfirstandandi árs á kostnað næstu ára. Er-
lendar afborganir og vaxtabyrði voru um
11,3% af útflutningstekjum á árinu 1974 og
munu hækka f um 14,5% á þessu ári.
Áætlanir sýna jafnframt að greiðsiubyrðin
muni fara vaxandi næstu árin vegna mikiilar
skuldasöfnunar á undanförnum árum og hef-
ur þá ekki verið gert ráð fyrir erlendum
lántökum 1975 af slfkri stærð, sem ég gat um
áðan. Auk þess er vert að hafa f huga að
lánstraust þjóðarinnar út á við. hlýtur að
þrjóta áður en langt um Ifður ef framvinda
utanrfkisviðskipta verður slfk, sem hér
hefur verið lýst. Það misvægi f hagsveifl-
unni, sem þjóðarbúið hefur búið við að und-
anförnu hefur annars vegar birst í vaxandi
rekstrarhalla sjávarútvegsins og hins vegar f
auknum greiðsluhalla rfkisins og rfkisfyrir-
tækja og auknum fjárskorti til framkvæmda
og útlána fjárfestingalánasjóða, en hvort
tveggja þetta hlýtur að hafa áhrif á þróun
greiðslustöðunnar út á við.
Beina á sparnaö-
inum til atvinnu-
veganna
Það fer ekki á milli mála að útgjaldaáform
þjóðarinnar stefna eins og horfir verulega
fram úr raunverulegum þjóðartekjum. Það
virðist því auðsýnt að nauðsynlegt muni
reynast að leysa þann fjárhagsvanda, sem af
þessu leiðir annars vegar með auknu aðhaldi
í útgjöldum m.a. með þvf að draga úr fyrir-
huguðum framkvæmdum og hins vegar með
þvf að auka tekjur opinberra aðila.
1 slfkri aðgerð felst hins vegar sá vandi að
viðhalda eðlilegri atvinnustarfsemi f sam-
ræmi við framleiðslugetu þjóðarinnar.
Megináhersla verður þvf á það iögð, að beina
innlendum sparnaði f rfkara mæli til at-
vinnuveganna til þess að tryggja aukna fram-
leiðslugetu og atvinnu. t þessu sambandi
virðist eðlilegt að haldið verði áfram á þeirri
braut að beina sparnaði landsmanna hjá lff-
eyrissjóðum enn meir til atvinnuveganna.
Rfkisstjórnin hefur unnið að endurskoðun
á útgjalda- og framkvæmdaáformum rfkis-
aðila og útlánaáformum fjárfestingalána-
sjóða með það að markmiði að halda út-
gjalda- og lánaáformum innan fjárhagsgetu
þessara aðila jafnframt þvf sem mótuð verði
stefna um forgang opinberra framkvæmda
og atvinnuuppbyggingu. Sömu stefnu er
nauðsynlegt að fylgja f útlánum bankakerfis-
ins.
Ráöstöfun
gengishagnaðar
Eg sé hér ekki ástæðu til þess að fjalla um
frv. það til laga, sem hér er til umræðu, f
einstaka atriðum. Vegna gengisbreytingar-
innar er nauðsynlegt að setja f lög ákvæði
svipuð þeim, sem áður hefur verið gert f
sambandi við gengisbreytingar svo sem um
tollmeðferð á innflutningi, meðferð gengis-
munar hjá einstökum bönkum og loks ráð-
stöfun á gengismun, sem fram kemur vegna
útflutningsbirgða sjávarútvegsins. Ég tel
ekki ástæðu til að rekja athugasemdir við
lagafrumvarp þetta en vil aðeins taka 2 atriði
fram.
Það fyrra, sem ég sé ástæðu til að nefna
eru ákvæði 3. gr., sem heimila sjávarútvegs-
ráðuneytinu að ákveða hækkun á magngjaldi
af útfluttum sjávarafurðum, sem ákveðið var
mcð 5. gr. 1. nr. 106 frá 31. des. 1974 f
samræmi við þessa gengisbreytingu. Hér er
um eðlilega ákvörðun að ræða. Hitt atriðið
sem ég vildi gera að umtalsefni, er, að með
vilja er ekki f þessum lögum kveðið á um það
hvernig ráðstafa skuli gengishagnaðarsjóðn-
um í einstaka atriðum. Verður um það flutt
sérstakt frumvarp, en ég sé ástæðu til þess að
láta það koma hér fram, að auk þess sem ætla
má að þeim gengishagnaðarsjóði verði ekki
sfst varið til þess að mæta erlendum tilkostn-
aðarhækkunum útgerðarinnar þá verði sett
til hliðar upphæð, 75 millj. kr., f sérstökum
tilgangi.
Rfkisstjórnin mun beita sér fyrir þvf að
þessu fé verði varið til eflingar Iffeyrissjóð-
um sjómanna, einkum til að styrkja getu
þeirra til að greiða lffeyri þeim sjómönnum,
sem Iffeyrisgreiðslna eiga að njóta á þessu
ári og næstu árum og til annarra umbóta á
lffeyrisrétti sjómannastéttarinnar.
Full atvinna er
meginmarkmiðið
Þvf er ekki að leyna að óneitanlega fylgir
gengislækkun jafnan verðbólguhætta. Og að
vissu leyti er hér hopað f þvf viðnámi gegn
verðbólgu, sem nauðsynlegt er. Við getum
ekki gert okkur vonir um að ná þvf takmarki,
sem við áður settum okkur, að ná verðbólgu-
vextinum f lok yfirstandandi árs niður á það
stig, sem gerist hjá nágrannaþjóðum okkar,
en við megum samt sem áður ekki missa
sjónar á þessu markmiði þótt það sé lengra
undan.
Við höfum vitandi vits valið hér milli kosta
til þess að tryggja fyrst og fremst fulla
atvinnu. Það, sem ræður valinu, er einkum
þrennt.
t fyrsta lagi áherslan á fulla atvinnu sem
meginmarkmið efnahagsstefnunnar og nauð-
syn þess, ef hún á að haldast til frambúðar,
að staða þjóðarbúsins út á við sé tryggð.
I öðru lagi veldur gengislækkun almennri
hækkun tekna útflutningsgreina án mismun-
ar, en mismunun er fylgifískur flestra ann-
arra leiða. Jafnframt bætir gengislækkun
samkeppnisstöðu allrar innlendrar atvinnu-
starfsemi gagnvart innflutningi, örvar inn-
lenda framleiðslu og dregur úr innflutn-
ingi.
1 þriðja lagi felur valið f sér, að við viljum
halda fast við þá frfverslunarstefnu, sem
þessi rfkisstj. hefur fylgt og vill fylgja og er
ein meginforsenda álits okkar og lánstrausts
á alþjóðavettvangi. Við hljótum þvf að hafna
haftastefnu og freista þess að leysa efnahags-
vandann með almennum aðgerðum. Þetta
mun er til lengdar lætur reynast farsælasta
lausnin.
Launajöfnunar-
og tryggingabæt-
ur endurskoðaðar
Frú forseti, samhliða breyttri gengisskrán-
ingu og ákvörðun fiskverðs mun rfkisstj.
beita sér fyrir ýmsum hliðarráðstöfunum til
þess að tryggja svo sem verða má að gengis-
breytingin nái tilgangi sfnum. Flutt verður
sérstakt frumvarp til laga um hvernig ráð-
stafa skuli gengishagnaðarsjóði þeim, sem
stofnað er til með frumvarpi þvf sem hér er
til umræðu. Skal ekki á þessu stigi rakið
fyrirhugað efni frumvarpsins að öðru leyti
en þvf að leitast verður við að létta að ein-
hverju leyti erlendar kostnaðarhækkanir
fiskiskipaflotans og rfkisstjórnin mun, eins
og áður er sagt, beita sér fyrir þvf að 75 millj.
kr. verði varið til eflingar lffeyrissjóðum
sjómanrta.
Þá verður unnið að þvf eins og unnt er f
samráði við aðila að leysa tekjuskiptingar-
vandamálin innan sjávarútvegsins f þeim til
gangi að koma á hagkvæmara fyrirkomulagi
til að standa undir hækkuðum trygginga-
kostnaði, olfukostnaði og erlendum verð-
hækkunum fiskiflotans eftir að kjör sjó-
manna hafa verið tryggð.
Lögð verður áhersla á við aðila vinnumark-
aðarins að vfsitölukerfi launagreiðslna verði
tekið til endurskoðunar og mun rfkisstj. fyr-
ir sitt leyti beita sér fyrir breyttu fyrirkomu-
lagi f þessum efnum.
1 samræmi við fyrri yfirlýsingar rfkis-
stjórnarinnar munu launajöfnunarbætur
verða teknar til endurskoðunar f þeim til-
gangi að auðvelda þeim, er lágar tekjur hafa,
að standa undir hækkuðum framfærslu-
kostnaði sem fram er kominn og leiðir af
gengisbreytingunni. Með sama hætti verða
tryggingabætur til þeirra sem litlar eða eng-
ar aðrar tekjur hafa teknar til endurskoðun-
ar.
Þá verður og verðlagskerfi búvöru tekið til
endurskoðunar svo og verðlagsmálin f heild.
Vegna rýrnunar þjóðartekna og erfiðrar
greiðslustöðu út á við telur rfkisstjórnin
nauðsynlegt að gera ráðstafanir til að tryggja
hagstæðan jöfnuð f fjármálum opinberra að-
ila, en forðast jafnframt óhóflega aukningu
erlendra skulda. Til að ná þessu markmiði
mun hún beita sér fyrir þvf að dregið verði
úr útlánafyrirætlunum, fjárfestingalána-
sjóða og útgjaldaáformum hins opinbera, en
fyrir aukinni innlendri fjáröflun að þvf
leyti, sem þetta hrekkur ekki til. Gengis-
lækkun sú, sem nú hefur verið ákveðin
ásamt þeim hliðarráðstöfunum, sem ég hef
rakið stefnir að óhjákvæmilegri leiðréttingu
á stöðu útflutningsframleiðslunnar og tak-
mörkun á gjaldeyrisnotkun. Hér er um það
að tefla, að þjóðin bregðist með sameignin-
legu átaki við óvæntu og þungu efnahagslegu
áfalli. Þess vegna skiptir meginmáli, að al-
mennur skilningur allra stétta og hagsmuna-
hópa náist á nauðsyn þessara ráðstafana og
um leiðir til að tryggja sem réttlátasta skipt-
ingu þeirra byrða, sem þeim hljóta að fylgja.
Ræða Geirs Hallgrímssonar,
forsætisráðherra, á Alþingi í
fyrrakvöld um efnahagsmál
Gísli Ag. Gunnlaugsson
skrifar frá Bretlandi:
Brezkur
efnahags-
vandi -
tímabund-
ið ástand
eða
kreppa?
Norwich 29. 1. 1975.
Sivaxandi innanlandsverð-
bólga, versnandi viðskiptajöfn-
uóur við erlend ríki og óstöðugt
gengi pundsins, eru einkum
þeir þættir, er sett hafa mark
sitt á brezkt efnahagslif sióast-
liðið ár. Ríkisstjórn Harolds
Wilsons er tók við af stjórn
Ihaldsflokksins undir forustu
Edwards Heath snemma á sið-
astliðnu ári, hefur greinilega
mistekist í að ná sinu megin-
markmiði, þ.e. að stemma stigu
vió siversnandi þróun brezkra
efnahagsmála. Þrátt fyrir þessa
staðreynd, stóð minnihluta-
stjórn Verkamannaflokksins af
sér alla storma i kosningunum
siðastliðið haust og tókst að ná
hreinum þingmeirihluta.
Þó að rikisstjórn Wilsons mis-
tækist á sl. ári að skapa heil-
brigðara efnahagsástand í Bret-
landi, tókst henni á margan
hátt, að lægja þær öldur, sem
hvað hæst risu á brezkum
vinnumarkaði skömmu fyrir
fall Ihaldsflokksins. Nú hins
vegar i byrjun nýs árs, virðist
friður vinnumarkaðarins ekki
sem bezt tryggður og vaxandi
óánægja almennings með rikj-
andi ástand hefur orðið þess
valdandi, að efnahagsmálin
hafa nú, meir en nokkru sinni
áður i tið ríkjandi stjórnar, ver-
ið sett i brennipunktinn.
Nú þegar hafa nokkur verka-
lýðsfélög framkvæmt tíma-
bundin verkföll til að krefjast
kjarabóta, svo sem félög vöru-
flutningabílstjóra í Skotlandi
og Norður-Englandi, og
óánægjuraddir úr röðum kola-
námumanna benda til, að um
verkföll af þeirra hálfu gætu
orðið að ræða. Verkamanna-
flokkurinn hefur löngum haft
það fram yfir aðra brezka
stjórnmálaflokka að njóta
stuðnings megin þorra verka-
lýðsfélaganna. Nú hins vegar
vaknar sú spurning, hvort
verkalýósfélögin muni viðhalda
þessum stuðningi í von um, að
úr efnahagsöngþveitinu rætist.
Frá lokum siðari heimsstyrj-
aldar hefur Bretland aldrei orð-
ið að horfast i augu við efna-
hagsvanda á borð við þann, er
nú hefur rikt á annað ár. Innan-
landsverbólga á siðastliðnu ári
var áætluð á milli 18 og 20% og
bendir allt til, að miðað við
óbreytt ástand muni þessi tala
hækka verulega á þessu ári.
Sem dæmi má nefna, að á rúm-
lega einu ári hefur gallon af
bensini hækkað um nær 100%,
frá 37 og uppí liðlega 70 pence.
A sama tima hefur kíló af sykri
hækkað úr 12 og í 30 pence, og
svo mætti lengi telja. Áhrif
þessa hafa komið glöggt fram á
skertum kaupmætti almenn-
ings, og þessi óbeina kjara-
skerðing hefur haft í för með
sér háværari kröfur um úrbæt-
ur.
Samfara þessari þróun hafa
margar megingreinar brezks
iðnaðar átt við ramman reip að
draga, og gildir það bæði um
einkafyrirtæki og þjóðnýtt i
iðnaði. Kemur hér bæði til, að
fjárfesting í iðnaði hefur stór-
minnkað og vegna hækkandi
verðlags hefur brezkur iðn-
varningur orðið verr sam-
keppnisfær við erlendan varnig
á mörkuðum innanlands og ut-
an. Þetta á ekki sizt við urn eina
af þýðingarmeiri framleiðslu-
greinum Breta, nefnilega bila-
iðnaðinn. Nú þegar hefur stór-
aukinn samdráttur gert vart við
sig i brezkum bilaiðnaði og fyr-
irsjáanlegt er, að sú þróun mun
halda áfram, verói ekkert að
gert. Eftirspurn eftir nýjum
brezkum bifreiðunt hefur
minnkað á innanlandsmarkaði
Framhald á bls. 22