Morgunblaðið - 14.02.1975, Blaðsíða 19

Morgunblaðið - 14.02.1975, Blaðsíða 19
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 14. FEBRUAR 1975 19 TÓNHORNIÐ _________ / SUNNUDAGINN er að vanda ágætur dagur í útvarpinu fyrir músíkunnendur. Strax I MORGUNTÖNLEIKUNUM er góðgæti. Þar leikur Arthur Schnabel píanósónötu eftir Mozart. Schnabel hefur smám saman sérhæft sig í flutningi hinnar fáguðu píanótónlistar Beethovens, Mozarts og Schuberts og þykir að öllu, sem hann lætur frá sér fara í þeim efnum, mikill fengur. Af gagn- rýnendum hefur Schnabel verið kallaður „æðstiprestur Beet- hovens". Þá stjórnar Antal Dorati flutningi á 53. synfóníu Haydns, en Dorati hefur stjórnaö hljóð- ritunum á öllum synfóníum 104 sem Haydn samdi og hefur þessi flutningur hlotið frábæra dóma. í MIÐDEGISTÓNLEIKUNUM leikur kornungur finnskur píanó- Á sunnudag kl. 13.15 flytur dr. Páll Skúlason, lektor, fyrsta af þremur hádegiserindum sínum sem nefnast HUGSUIM OG VERU- LEIKI; BROT ÚR HUGMYNDA SÖGU. Erindið á sunnudaginn nefnist „Óvissa og öryggisleit". Erindaf lokkur þessi hlýtur að Tarjei Vesaas, höfundur Klakahall- arinnar, ásamt konu sinni Halldis Moren Vesaas. Myndin er tekin á Hótel Sögu I Reykjavik er þau dvöldust hér á landi árið 1969. verið til staðar, gerast nú áleitnari en áður. Og afar mikilvægt er að reynt sé að svara þessum spurn- ingum á skynsamlegan hátt. Önnur ástæða er sú að félagsvls- indi, t.d. sálarfræði, hin eiginlega félagsfræði, stjórnmálafræði, hafa verið í mjög örri þróun frá þvi á I I I I I HVAÐ EB AÐ HEYRA? Arthur Schnabel. leikari, Folke Grasbeck, fæddur 1956, verk eftir Debussy, Chopin, og Liszt, en upptakan er frá tón- listarhátíð í Helsinki s.l. haust. Folke GrSsbeck þykir sérlega efnilegur píanóleikari, en hann hefur numið m.a. hjá prófessor Dmitri Bashkirov, einum fremsta tónlistarkennara Sovétríkjanna. Þá leikur Berlínaroktettinn oktett eftir Schubert, — sama verkið sem Kammersveit Reykja- vfkur lék i Menntaskólanum við Hamrahlfð s.l. sunnudag, og kynnu tónleikagestir að fá þar fróðlegan samanburð. I STUNDAKORNI á sunnudaginn kemur svo fram brezki lágfiðlu- leikarinn Lionel Tertis. Tertis endurvakti lágfiðluna eftir að það hljóðfæri hafði verið vanrækt um nokkurt skeið. Hann fór að grafa upp þauverksem tónskáld höfðu samið fyrir lágfiðluna sem ein- leikshljóðfæri, en þau reyndust tilfinnanlega fá, og fékk Tertis þá í lið með sér ýmis nútfmatónskáld sem skrifuðu verk sérstaklega fyrir hann þ.á m. Arnold Bax, Gustav Holst og ekki sízt WiIIiam Walton. GLEFS * Þakkað skal Karli Guðmunds- syni fyrir innblásinn Iestur á þeirri merkilegu og daunillu sögu Steinars Sigurjónssonar úr soran- um og sollinum, BLANDAÐ I SVARTAN DAUÐANN. Oþarfa pempíuskapur er að finnast þessi saga ekki boðleg f útvarpi á meðan hún er að gerast fyrir aug- um og eyrum fólks dagsdaglega. if Þættir Sigmars B. Hauks- sonar FRA NORÐURLÖNDUM eru oft einkar forvitnilegir. Sigm- ar er ötull, útsjónarsamur og greinilega áhugasamur ungur út- varpsmaður sem oft tekur fyrir erfið en aðkallandi efni, einkum á þjóðfélags- eða menningarsvið- inu. Þáttur hans á laugardaginn var, þar sem hann ræddi við Peter Hallberg um Nóbelshafana Martinsson og Johnson, var skemmtilegt spjall. Hann hefði kannski mátt koma ögn fyrr, þvf svo mikið hefur verið rætt og ritað um þessa höfunda að fátt nýtt kom þarna fram. — A. Þ. vekja nokkra athygli þar eð hér er á ferð alþýðleg umræða um heim- spekileg efni, — grein, sem ekki hefur verið tlður gestur í dagskrá útvarpsins, siðan Sigurður Nordal flutti sln frægu erindi um „Llf og dauða". „í þessum erindum reyni ég að segja frá þvi á aðgengilegan hátt hvernig nokkrir sígildir heimspek- ingar leituðust við að svara ýms- um spurningum, sem flestir menn reyna að spyrja sig einhvern tlma á ævinni," sagði Páll Skúlason I stuttu spjalli. „Spurningum eins og t.d. hvers vegna lifið er yfirleitt merkilegt i augum okkar; hvers vegna menn gera sér hugmyndir um annað líf; hvers vegna við yfirleitt veltum fyrir okkur spurn- ingum um tilveruna, sem við vitum að við höfum engin algild svör við. í þessu sambandi ræði ég nokkuð um trúarbrögð, og I fyrsta erindinu er t.d. kafli um kristn- ina." „í heild eru þessi erindi hugsuð sem inngangur að heimspeki Hegels," sagði Páll ennfremur, „sem var, eins og margir vita, þýzkur heimspekingur, uppi á árunum 1770—1831, og einn sá áhrifamesti i sögunni, sérstaklega vegna þess að hann kom fram með heilsteypt heimspekikerfi, sem miðaði að þvi að veita heildarskilning á tilverunni. Ein- mitt þetta gerir Hegel svona mikil- vægan, en eftir hans dag klofnar heimspekin i ólikar stefnur og skóla, og þannig er hún enn í dag. Ætlun Hegels var einföld og skýr, — að skilja menningu sins tima. Um Hegel fjalla ég aðallega i öðru erindinu. f þriðja og siðasta erindi ætla ég svo að reyna að veita nokkra innsýn i helztu hugmyndir og stefnur á tuttugustu öld, sem greinir á við Hegel." Aðspurður kvað Páll það rétt að nokkurra fordóma gætti meðal al- mennings gagnvart heimspekinni. „Þar hefur orðið „heimspeki" tvi- mælalaust haft sitt að segja, og gefið greininni þetta háfleyga yfir- bragð sem hún hefur oft I vitund almennings. Nei, ég hef nú ekki fundið neitt orð sem gæti komið i staðinn. En það er i rauninni skrýt- ið að við skyldum aldrei hafa tekið orðið „filósófia" inn i málið. „Filósóf" merkir „vinur vizk- unnar" og það lýsir greindinni vel. „Filósófia" var raunar alveg fram á 16.—17. öld samheiti heim- speki og vísinda. Annars er mér ókunnugt um hvernig orðið „heimspeki" kemur inn i málið. Það gæti verið þýðing á „kosmó- lógiu", sem er ein grein innan heimspekinnar, en orðið siðan færzt yfiralla greinina." Páll kvaðst leitast við að hafa erindin alþýðleg, og sagði það misskilning að heimspekingar ættu erfitt með að setja mál sitt fram á aðgengilegan hátt. „Alla vega ætti það ekki að vera erfið- ara en fyrir t.d. eðlisfræðinga eða stjörnufræðinga. Auðvitað getur hver einstaklingur átt i erfiðleik- um með að kynna sin fræði. En almennt ætti þetta jafnvel að vera auðveldara fyrir heimspeking en t.d. eðlisfræðing." „Það er gifurlegur áhugi á heimspeki í dag, og fer tvimæla- laust vaxandi," sagði Páll er hann var spurður um stöðu þessara fræða í heiminum nú. „Ástæðan er kannski fyrst og fremst sú að ýmsar spurningar um veru okkar i heiminum, sem alltaf hafa raunar I____________________________________ Atli Heimir — að hlusta á tónlist. Þorleifur — að vekja athygli á góðum bókum. Páll — spurningar um tilveruna. 19. öld. en eru enn á byrjunarstigi i aðferðum og grundvallarhug- tökum. Og heimspeki hefur þvi afar mikilvægu hlutverki að gegna i að gagnrýna þessi fræði og leið- rétta misskilning sem þau geta valdið." Það var ekki fyrr en árið 1972 að heimspeki varð kennslugrein til BA-prófs við Háskóla fslands. Páll var spurður um ástæðuna fyrir þvi hversu litið fer fyrir heimspekiiðk- unum íslendinga alveg fram á þessa öld. „Til þess liggja sjálf- sagt sögulegar og félagslegar or- sakir. Það er skortur á heimspeki- hefð hér á landi sem kannski stafar af því að visindi verða ekki stofnun i samfélaginu fyrr en á þessari öld. Það þýðir hins vegar ekki að menn hafi ekki velt fyrir sér heimspekilegum vandamálum gegnum aldirnar. En það má vitna i orð Sigurðar Nordals i „Lifi og dauða" i þessu sambandi: „Þið eruð öll heimspekingar, hvort sem þið viljið það og vitið eða ekki. Það er ein tegund heimspeki að brjóta heilann um hvernig þið eig- ið að lifa. Það er önnur tegund heimspeki að afneita allri hugsun um slik efni." Á MÁNUDAGSKVÖLD kl. 21.30 les Kristín Anna Þórarinsdóttir, leikkona, 4. lestur útvarpssög- unnar KLAKAHÖLLIN eftir norska skáldið Tarjei Vesaas, einn fremsta rithöfund Norðurlanda. Tarjei Vesaas fæddist i Vinje á Þelamörk árið 1897. Eftir að hafa útskrifast frá lýðháskóla í Noregi fór hann á flakk, en siðan hóf hann búskap i Vinje. í fyrstu bókum hans t.d. „Fars reise" (1930), „Sigrid Stallbrokk" (1931), „De ukjende mennene" (1932) og „Hjarta höryer sine heimlandstoner" (1938) kemur þegar fram næm tilfinning Vesaas fyrir áhrifum hinna smæstu atriða umhverfis og atvika á sálarlif manna. Vesaas skrifaði fjölda skáldsagna, smásagna, leikrita og Ijóða. Meðal hinna kunnustu eru „Det store Spelet", „Tárnet", „Signalet'^ „Brannen", „Fuglane" og „Isslottet" eða „Klakahöllin", sem út kom árið 1963. Fyrir hana hlaut Vesaas bókmenntaverðlaun Norðurlanda- ráðs. Hún kom út á sinum tima á islenzku i þýðingu Hannesar Péturssonar, — þýðingunni sem hér er flutt —, og einnig hefur a.m.k. ein önnur bók Vesaas, „Svörtu hestarnir" verið þýdd, af Heimi Pálssyni. Eitt helzta ein- kenni Vesaas sem rithöfundar eru sterk tengsl við náttúruna og æskuna. Bæði þessi einkenni koma fram í „Klakahöllinni". Vesaas skrifaði sem kunnugt er á nýnorsku og tókst að gera hana að þroskuðu og nákvæmu bók- menntamáli. Hann lézt árið 1 970. Á MIÐVIKUDAGSKVÖLDIÐ kl. 22.25 er á dagskrá útvarpsins BÓKMENNTAÞÁTTUR „" Þorleifs Haukssonar, en hann er hálfs- mánaðarlega á þessum tima á móti „Leiklistarþættinum". j stuttu spjalli sagði Þorleifur að hann hygðist taka fyrir í þessum þætti ritgerðasafn Halldórs Lax- ness „Þjóðhátiðarrollu", sem út kom nú fyrir jólin, og ræða við Ólaf Halldórsson, handritaf ræð- ing, um bókina frá fræðilegum sjónarhóli. „Þetta hefur nú einkum farið út i það að vera i viðtals- eða sam- ræðuformi ásamt stuttum upp- lestrum, sagði Þorleifur þegar hann var spurður um uppbyggingu þessara þátta. „Ég hafði i upphafi ætlað mér að taka þetta að ein- hverju leyti nýjum tökum, t.d. fara út á götu með hljóðnemann og spjalla við fólk. En þegar til hefur komið hef ég einfaldlega ekki haft tima til þess." Þorleifur kvaðst ekki telja að neitt minna hefði verið um bita- stæðar bækur i veturen venjulega. „Hins vegar lenti ég i hálfgerðir klemmu fyrir jólin í að fjalla um allar þær bækur sem ég vildi. Ég lít einmitt á það sem eitt megin- hlutverk þáttar af þessu tagi að hjálpa til að selja eða vekja athygli á góðum bókum. En vegna hins mikla bókaflóðs, og þess m.a. að þátturinn er aðeins hálfsmánaðar lega, þá átti ég eininlega fullt i fangi með að koma öllum þessum bókum að. Að nokkru leyti er ég þvi enn að fjalla um jótabækurn- ar." „En þegar fram i sækir," sagði Þorleifur ennfremur, „hef ég hug á að reyna að fjalla frekar álmennt um einstaka höfunda, en út frá ákveðnum bókum þeirra. Til dæmis er ætlunin að næsti þáttur á eftir fjalli um Thor Vilhjálmsson með það fyrir augum að kynnast honum svolitið sem rithöfundi, hugsanlega með viðtali við hann sjálfan." Á LAUGARDÖGUM kl. 14.15 hefur Atli Heimir Sveinsson tón- skáld, verið með geysivinsæla þætti, AÐ HLUSTA Á TÓNLIST. „Þessir þættir fjalla einmitt um þetta, — að hlusta á tónlist", sagði Atli Heimir er við spjölluðum við hann. „Ég fer yfir helztu tón- listarformin, reyni að lýsa þeim með tóndæmum. lýsa einkennum þeirra, hvernig þau eru til komin, hvernig þau skipa sér I hópa og hvernig þau greinast hvert frá öðru." „Þetta reyni ég sem sagt að sýna með dæmum," sagði Atli Heimir, „einkanlega dæmum úr þekktum tónverkum og þeim sem eru óvanalega skýr, þannig að hlustendur eigi að geta fylgzt vel með. Það er aðallega þetta tvennt sem ræður valinu á dæmum. Annars geta þau verið frá ýmsum öldum; t.d. hef ég notað mikið Gamla Nóa. Það er hægt að skýra svo óhemju mikið með þessu ein- fatda lagi. En það er sem sagt ekkert útilokað og dæmin geta verið tekin úr Bach. jazzi eða poppi." „Ég byrjaði á hinum einfaldari tónlistarformum, þessum algeng- ustu hugtökum eins og til að mynda hvað er dúr og moll," sagði hann ennfremur, „en nú fer þetta smám saman að verða flókn- ara. í þættinum á laugardag (á mogun) tek ég þannig fyrir sálma- forleiki, og svo koma synfóníurn- ar. Ég mun leika einstakar synfón- tur, benda á sérkenni þeirra o.s.frv. og reyna að svara spurningunni hvað er synfónia? Er hún eins óskiljanleg og margir vilja vera láta? I þessu sambandi má hafa skáldskap til hliðsjónar. Allir geta notið skáldskapar En er einhver les t.d. ferskeytlur, þá ætti hann að geta notið þeirra betur ef hann veit eitthvað um stuðla, höfuðstafi. rím o.s.frv. Ég er að reyna að gera eitthvað sams- konar við músik." „Þessar helztu formgerðir, sem ég reyni að fjalla um, skjóta alltaf upp kollinum á öllum öldum, hvort sem er á skeiði barrokks, jazz eða popptónlistar. Þetta eru form sem menn eru alltaf að fást við, sama hvernig músik þeir semja. Þetta er eiginlega beinagrind tónlist- arinnar." „Jú, jú, ég get ekki annað sagt en að ég hafi fengið góðar undir- tektir," sagði Atli Heimir Sveins- son að lokum. „Það er fullt af fólki sem ég þekki ekki neitt, sem hringir i mann og vill lenda i hrókasamræðum um efni þátt- anna. Hins vegar er ég ekkert að reyna að verða vinsæll með þessu, heldur aðeins setja þetta fram á eins auðskilinn hátt og mér er unnt."

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.